Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari

Aylanish jismlarini
o’rganish extiyeji zarurligi bu jismlar ko’llaniladigan xayetiy 
misollarni bayen etish jarayonida amalga oshiriladi. Aylanish jismlarini o’rganishda dastlab 
aylana, doira va ko’pburchak xakidagi o’kuvchilar bilimlari mustaxkamlanadi. Aylanish 
jismlarini o’rganish uchun fakatgina styeryeomyetrik masalalarini yechish yetarli emas, yana 
buning uchun planimyetriyadan zarur ma’lumotlarni takrorlash, masalalar yechish jarayonida 
xisoblashlarni puxta tashkil etish talab etiladi. Mavzuni o’rganish 
ikkita mantikiy kismga
ajratiladi.
1.
Silindr, konus
: a) ta’rif, sirtlar, simmyetriya, urinma tyekislik, o’k kyesimi, unga 
pyerpyendikulyar o’k kyesimi, ichki va tashki chizilgan ko’pyoklar; b) xajmi; v) yon sirt yuzi.
2.
Shar va sfyera: 
a) ta’rif, simmyetriya, kyesim, urinma tyekislik; b) sharning xajmi; v) 
sfyera sirti yuzasi. 
Silindrni
o’rganishda paralyel tyekisliklar orasida joylashgan parallyel to’gri chiziklar tyeng 
kyesmalari bilan xosil kilingan jism kabi bayon kilinadi. Uning elyemyentlari modyellarda 
ko’rsatiladi. So’ngra silindr tasviri kuyidagicha yasalishi ko’rsatiladi: ellipslar yasaladi 
(yukori va kuyi asoslar ellipslardan iborat ); A va V nuktalarda ellipslarga urinuvchi ikki 
paralyel urinmalar yasaladi; bu urinmalarda ikkita tyeng AA
1
va VV
1
kyesmalarni ajratamiz; 
AA
1
va VV
1
kyesmalarga urinuvchi birinchisiga tyeng ellips yasaladi. 

---

121
Bunda kuyidagi mazmunli topshiriklar byerilishi maksadga muvofik: silindrni tasvirlash, 
silindrning ixtiyoriy uchta yasovchisini o’tkazish; silindrning balandligini ko’rsatish. O’k 
kyesimi xossalari masalalarda ko’llanilishi ko’rsatiladi. Bunda ikki xol bo’ladi: o’k kyesimi – 
to’gri to’rtburchak, ixtiyoriy o’k kyesimlari o’zaro tyeng. Turli xollarni modyellarda 
ko’rsatish zarur. 
Silindrga