Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti hisoblash usullari

urinma tyekislik
aylanaga urinma ta’rifi asosida ta’riflanadi.
Konusni
o’rganish uning ta’rifini byerishdan boshlanadi, to’gri burchakli uchburchakning 
o’zining birorta katyeti atrofida aylanishidan xosil bo’lgan gyeomyetrik jism sifatida 
ta’riflanadi. Konusning tasviri kuyidagi kyetma-kyetlikda bajariladi: ellips yasaladi, nukta 
byelgilanadi, bu nuktadan ellipsga ikkita urinmalar o’tkazish, kyesik konus xolida uning 
chyetki yasovchilariga urinuvchi konus uchiga nisbatan birinchi ellipsga gomotyetik ellips 
yasaladi. 
Konus
elyemyentlardan: yasovchi, uchi, asosi, balandligi o’rganiladi.. Kuyidagi xossalarga 
ega konus kyesimlari karalashi mumkin: 1) konus uchidan o’tuvchi kyesuvchi tyekislik 
xossasi; 2) konus asosiga paralyel tyekislik. 
Konus o’k
 kyesimi o’
z xossalariga ega. Konus kyesimi-doira bo’lgan xol uchun kuyidagi 
munosabat o’rinli: radiuslar nisbatlari balandliklar nisbatlariga tyengligi isbotlanadi. 
Sharni
o’rganishda uning kuyidagi elyemyentlari karaladi: markaz, radius, diamyetr, 
diamyetral karama-karshi nuktalar. Sharning kyesimlari xakida o’kuvchilar kuyidagilarni 
bilishlari talab etiladi: 
1) N=O da kyesimda shar radiusiga tyeng radiusli doira xosil bo’ladi; 
2) Agar balandliklar tyeng bo’lsa va shar radiusidan kichik bo’lsa, u xolda shar radius 
kvadratidan mos ravishda balandliklar kvadratlarning ayirmalariga tyeng bo’ladi. 
3) Agar balandlik shar radiusiga tyeng bo’lsa, u xolda sharga urinma tyekislik xosil bo’ladi. 
Bu barcha xossalar o’kuvchilar oldiga ko’yilgan o’kuv masalalarni xal etish jarayonida 
isbotlanishi kyerak. 
Aylanish jismlarini o’rganishda kuyidagi jixatlarga e’tibor byerish talab etiladi: 
-
xar bir jism biror o’k atrofida aylantirishdan xosil bo’ladi; 
-
aylanish jismlari kyesimlari o’rganishda tyekis gyeomyetrik shakllar xossalarini bilish va 
tadbik etish; 
-
aylanish jismlari gyeomyetrik mikdorlari sirti, xajmi aniklashda aylana va doira 
tushunchalari gyeomyetrik ulchovlari xakida tushunchalarni takrorlash; 
-
aylanish jismlari bilan kupyoklar orasidagi uxshashlik va tavofutlarni aniklash, murakkab 
ichki va tashki chizilgan jismlar xossalarini o’rnatish: 
-
bu jismlarning turmushda ko’llanilishiga doir amaliy mazmunli masala va mashklardan 
foydalanish; 
-
nixoyat, aylanish jismlari gyeomyetrik tasvirini yasash va yasashga doir masalalarni yechish 
o’kuvchilarning fazoviy tasavvurlarini shakllantirish uchun muxim asos bo’lib xizmat kiladi.
 
Shuningdyek aylanish jismlarini o’rganish orkali 
sfyerik gyeomyetriya
elyemyentlari xakida 
ma’lumotlar byerish iktidorli o’kuvchilar bilan muxokama etilishi mumkin. 
Bu jismlar orasida shar va uning kismlarini urganish ma’lum axamiyatga ega, chunki uning 
turmushda kyeng kullanilishi va tadbiklari bunga kyeng imkoniyatlar yaratadi. 
Sharga doir masalalarni o’rganishda tyekislikdagi doira xossalariga analogik xossalarini 
kyeltirib chikarish va umumlashtirish xam o’kuvchilarning shar va doira boglanishlarini 
chukur o’rganib olishlariga samarali ta’sir ko’rsatadi.

---

122
Bundan tashkari aylanish jismlari xossalarini o’rnatishda na fakat tyekislikdagi balki 
o’kuvchilarning fazoviy chizmalarni yasash va kyesimlarni yasay olish ko’nikmalarini 
shakllantirishi muxim axamiyatga ega. Bunda tadkikotga doir xamda isbotlashga doir 
mashklardan foydalanish talab etiladi.