Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti
Mehnat resurslari strukturasi
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.Mehnat resurslari strukturasi Qaror topgan statistik amaliyotga ko’ra mehnat resurslari mehnatga qobiliyatli yoshdagi mehnatga layoqatli fuqoralardan va mamlakat iqtisodiyotida ishlayotgan yoshroq va kattaroq yoshdagi mehnat qobiliyatdagi yoshdagi kishilardan iborat bo’ladi. Ko’pincha yoshroq bo’lganlarni ishlovchi o’smirlar, katta yoshdagi kishilarni ishlayotgan pensionerlar deb atashadi. Tarixdan mehnatga layoqatli yosh chegaralari ijtimoiy va iqtisodiy sabablarga ko’ra o’zgarib to’rgan. Hozirgi vaqtda «mehnatga layoqatli yosh»ning pastki chegarasi 16 yosh, yuqori chegarasi erkaklar uchun 59 yosh va ayollar uchun 54 yosh hisoblanadi. Pastki yosh chegarasi etti yillik maktab ta`limi majburiy bo’lgan yillarda paydo bo’lib, ta`lim olish esa sakkiz yoshdan boshlangan. SHunday hisob qilinganki, yigit va qizlar taxminan 15 yoshdan biroz oshganda o’qishni to’xtatgandan keyin ozroq, kasbga tayyorgarlik ko’rib amalga 16 yoshdan mehnat hayotiga kirishishlari mumkin bo’lgan. YOsh chegarasi erkaklar 60 yoshga, ayollar 55 yoshga etgandan so’ng pensiya belgilanadi. Biroq bu qoidadan istisno ham bor. Organizmga yuksak ruhiy fiziologik bosimlar bilan bog’liq kasb faoliyatining ayrim turlari uchun pensiya chizig’i sezilarli ravishda 5-10 yilga pastroq, ba`zan undan ham ko’proq. Bu erda imtiyozli shartlarda qarilik pensiyasi tizimi amal qiladi. Ayollar uchun pensiya yoshi odatdagi xalqaro tajriba darajasida bo’lsada, hamma joyda erkaklarning o’rtacha umr ko’rishi ayollarga nisbatan sezilarli ravishda kamroqdir. Bu narsa ko’p xollarda og’ir mehnat sharoitlari bilan bog’liqdir. SHuningdek bu narsa zarur bo’ladigan mehnat formasini saqlash imkoni, yillar o’tishi bilan yo’qolib boradigan kasblar bilan shug’unllanish uchun (masalan balet) ham ta`luqlidir. Kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, real hayotda ko’pgina imtiyozli pensionerlar avvalgi kasblarida yoki boshqa ishlarda o’z ishlarini davom ettirmoqdalar, shuning uchun ham ular mehnat resurslari tarkibida qoladilar. Ishlamayotgan pensionerlar esa mehnat resurslarining tarkibidan chiqariladi. Mehnatga layoqatli yoshdagi kishilarning ma`lum qismni sira ishlamagan yoki sog’ligi uchun ishlashdan to’xtagan kishilar tashkil etadi. Bu o’rinda gap 1 va 2 guruh nogironlari haqida bormoqda, davlat ularni pensiya bilan ta`minlab turadi. Bu kishilar mehnat resurslari tarkibiga kiritilmaydi. Birok 1 va 2 guruh nogironlarining ayrimlari 10 (agar ishlab chiqarishda qo’lay sharoitlar yaratilsa) ishlashlari mumkin. SHuning uchun ham mehnatga layoqatli yoshdagi ishlab mumkin bo’lgan davlat tomonidan pensiya yoshi belgilangan yoshgacha fuqoralar mehnat resurslariga kiradi (1 va 2 guruh nogironlaridan ishlamaydiganlar bundan mustasnodir). Mehnatga layoqatli yoshdagi aholi orasida ishlamaydigan nogironlarining soni nisbotan kamroq va nisbotan barqarordir. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|