ĠAMĠl rəhmanzadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
81 Balakən camaatlıqlarının Gürcüstan ərazilərinə müdhiş yürüşləri haqqında xatirələr gürcü tarixi yaddaşına möhkəm həkk olunmuşdu. Deməli, yeni basqın hazırlığı haqqında xəbər-şayiələr tarixi əndişə hissini dirçəltməklə ictimai şüurda tələb olunan düşmən obrazını canlandırmalı idi. Fevralın 27-də Gürcüstan Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycanın diplomatik nümayəndəliyinə müraciət edərək, sözügedən məsələ ilə bağlı dərin narahatçılığını izhar etdi. Lakin diplomatik nümayəndəlik martın 4-də göndərdiyi cavab məktubunda bu faktı təkzib etdi. 52 Gətirilən faktlar bir daha 1919-cu ilin əvvəllərində münaqişə situasiyasının yetişməsindən xəbər verirdi. Yeri gəlmişkən analoji vəziyyətlərdə konfliktologiyada «tətik» adı ilə qeyd olunan insidentlərin baş verməsi münaqişəni açıq və zorakı fazaya keçirməyə qadirdir. 53 1919-cu ilin martın 20-ci günlərində Zaqatala mahalı ilə Sığnaq qəzası arasında sərhəddə yaşanan gərginlik «Birinci Mazımçay insidenti» bu qəbildən olub, tərəfləri ilk dəfə zorakı qarşıdurma həddinə gətirib çıxardı. Martın 21-də Azərbaycan hökumətinə Zaqatala valisi Haşımbəyovdan həyəcanlı teleqram daxil oldu. Teleqramda deyilirdi ki, Sığnaq qəzasının Laqodex sərhəd dəstəsinin rəisi Liladze Mazımçayın sağ sahilində qərar tutmuş Azərbaycan keşikçi postuna ultimatumla müraciət etmişdi: post təcili surətdə götürülsün. Gürcülər həmçinin Alazan çayındakı postlarını Ulqam çayının sağ sahilinə (sol sahilində Azərbaycan sərhəd mühafizə dəstəsi yerləşirdi) köçürmək niyyətində idilər. 54 Arayış üçün qeyd edək ki, Ulqam çayı Mazım çaydan bir qədər cənub- qərbdə axaraq, Alazana tökülür və Çiaur meşəliyinin cənub hissəsini Zaqatala kənd icmalarından qismən ayırır. Haşımbəyovun teleqramı Azərbaycan hökumətinin iclasında müzakirə edildi və olayla bağlı xüsusi qərar qəbul olundu; xarici və daxili işlər nazirləri sərhəddə mövcud vəziyyəti qoruyub saxlamaq üçün müvafiq tapşırıqlar aldılar. 55 Martın 24-də xarici işlər naziri A.Ziyatxanov Azərbaycanın Tiflisdəki diplomatik nümayəndəliyinə hadisə ilə əlaqədar teleqram vurdu. 56 Hadisəyə rəsmi Azərbaycanın mövqeyini ifadə edən bu sənəd analoji hallar üçün səciyyəvi tonda tərtib edilmişdi. Orada diplomatik etiket və iki respublika arasında artıq qabarıq cizgilər almaqda olan siyasi yaxınlaşmaya doğru oriyentasiya gözlənilirdi: məsələnin qəti həllini ehtimal edilən beynəlxalq konfrasadək «iki respublikanın dost münasibətləri naminə» təxirə salmaq təklif olunurdu. Lakin, eyni zamanda, teleqramın son cümləsi Azərbaycan tərəfinin hadisələrin konfrontasion inkişaf ssenarisinə, yəni ınünaqişənin eskalasiyasına hazır olduğuna işarə vururdu: «Mövcud vəziyyətin zorakı yolla dəyişdirilməsinə yönəlmiş hər növ cəhd olduqca ağır və arzuolunmaz nəticələrə gətirib çıxara bilər». Analoji məzmunlu təliqə ilə Haşımbəyov Sığnaq quberniya komissarına müraciət etmişdi. 57 Zaqatala qubernatoru gizli hədə ehtiva edən bu sənəddə ona həvalə edilmiş vilayətin sakinlərinin rəyini artikulyasiya edirdi: yerli əhali «baş 82 verə biləcək arzuolunmaz düşmən toqquşmalarına yol verməmək üçün postların əvvəlki kimi öz yerlərində qalmasını» tələb edirdi. Belə davranış yönəlişliyini (ustanovkasını) Azərbaycan hökuməti özü vermişdi: martın 21-də olmuş iclasda daxili işlər nazirinə, lazım gələrsə, silahlı qüvvə tətbiq etməklə mövcud vəziyyəti mühafizə etmək tapşırılmışdı. Daxili işlər naziri də bu vəzifədən çıxış edərək, Zaqatala valisinə müvafiq tədbirlər almağı sərəncam etmişdi. 58 Martın 30-da Gürcüstanın sərhəd keşik dəstəsinin komandiri Balakən məntəqə rəisinə 3 gün ərzində Mazımçay postunu götürmək haqqında növbəti ultimativ tələb təqdim etdi. Danışıqlar üçün Haşımbəyov quberniya jandarmeriyasının rəisi Ş.Dibirovu sərhəd zonasına ezam etdi. O, gürcü rəisinə postun yerinin dəyişdirilməsinin qeyri-mümkün olduğunu qətiyyətlə bildirdi. 59 Beləliklə, sözügedən hadisə münaqişənin kifayət qədər açıq (manifest) fazasına qədəm basdığından xəbər verirdi. Özü də bu zaman ixtilafın başlanması üçün tələb olunan şərtlər 60 də gözlənilirdi: 1) birinci iştirakçı - gürcü tərəfi ultima- tumu irəli sürməklə digər iştirakçının - Azərbaycan tərəfinin zərərinə olaraq, şüurlu surətdə hərəkət edirdi, 2) ikinci iştirakçı (Azərbaycan tərəfi) göstərilən əməllərin onun mənafeyinə qarşı yönəldiyini dərk edirdi və cavab addımlar atırdı. «Mazımçay olayı» üzvi şəkildə bizim «mübahisəli torpaq sahələri» adlandırdığımız münaqişə ilə çulğalaşaraq həmin münaqişənin daha çox konfrontasion süjet xəttini təmsil edirdi: bəhs etdiyimiz posta kimin yiyələnməsi barədə məsələnin çözümündən, əslində bilavasitə Çiaur məntəqəsinə (perspektiv planda isə həmçinin Alazanyanı vadiyə də) hansı dövlətin və hansı etnoərazi qrupunun (Zaqatala kəndliləri yaxud gürcü miqrantlarının) nəzarət və idarə edəcəyi asılı idi. Lakin 1919-cu ilin baharında gürcü hakimiyyət strukturları ixtilafın qızışdırılmasına hələlik lüzum görmədilər. Ş.Dibirovun apardığı danışıqlar öz bəhrəsini verdi. Aprelin 5-də Gürcüstan sərhəd qoşunlarının 2-ci Sığnaq bölməsinin komandiri Zaqatala valisi Haşımbəyova təliqə ilə müraciət etdi. Orada dövlət sərhədinin qəti təsbitinə qədər postların öz əvvəlki yerlərində qalması barədə göstəriş verildiyi bildirilirdi. 61 Sığnaq sərhəd strukturunun bu qərarı barədə Gürcüstan Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycanın diplomatik nümayəndəliyinə aprelin 28-də məlumat verdi. 62 Gürcü hökumətinin bu addımı, sonra görəcəyimiz kimi, sadəcə taktiki manevr idi və ilk növbədə həmin dövrdə Gürcüstanın bir dövlət kimi mövcudluğunu təhdid edən Denikin təhlükəsinin güclənməsindən irəli gəlirdi. Bəlli olduğu kimi, 1919-cu ilin fevralında «Könüllü Ordu» həm Dağıstan istiqaməti, həm də Qara dəniz sahili boyunca hücuma keçmişdi. «Könüllülər» gürcü hərbi hissələrini Soçi dairəsindən sıxışdırıb çıxararaq, Qaqra şəhərini tutmuş və Suxumiyə doğru irəliləməyə cəhd göstərmişdilər. 63 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|