Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
45 görünebilir. Mises, bu nesnel değerlerin bireylerin seçimlerinin bir sonucu olarak ortaya çıktığını söyler. nsanlar, eylemde bulunurken alternatifler arasından seçimde bulunurlar. Mises, mübadeleye konu olan malların değeri ile ahlâkî değerlerin birbirinden ayrı görülemeyeceğini ileri sürer. Ona göre ahlâkı konu edinen praxeoloji ile piyasayı konu edinen ekonomi, bireylerin amaçlarına ulaşmak için seçmiş oldukları araçlarla ilgilenir. 122 Bu anlamda değerlerimizi belirleyen şey seçimlerimizdir. Seçimler, eğilim veya yatkınlık olarak ortaya çıkabilir. Bu yüzden onu ayrı bir değer biçme şekli olarak görmek doğru değildir. Tercihleri ya duygularımıza göre ya da zihnimizin yönlendirmesine göre yaparız. Duygusal bir tepki ile seçim yaparsak onun eğilim olduğunu, zihinsel bir faaliyet olarak seçim yaparsak onun yatkınlık olduğunu söyleyebiliriz. Duygusal tepkilerin bizim üzerimizde bıraktığı etkiye tavır, zihin süreçlerinden sonra bizde oluşan duruma da tutum diyebiliriz. Eğilim bizde bir tavır meydana getirirken yatkınlık, bir tutum sergilememizi sağlar. d. Tavır ve Tutum nsanlar değer biçince ne olur? Bu, değerin mahiyeti ile ilgili en can alıcı sorudur. Değeri inançtan ve bilgiden ayıran şey, burada ortaya çıkar. Değer, inancı ve bilgiyi içinde barındırabilir; ancak onu farklı kılan, inandığımız veya bildiğimiz şeylere her zaman değer vermemekte ortaya çıkar. Örneğin, daha önce de ifade ettiğim gibi “Ben srail’in Lübnan savaşını kazanacağına inanıyorum.” dediğimde bir inancımı ifade etmiş olurum; ancak bu inanç, benim bu duruma değer verdiğimiz anlamına gelmez. Değer, bu cümlenin ardından “yüzümü buruşturmam” veya “başını yavaş yavaş sallamamdır”. Bu tavırlar (attitude), benim bu inanca değer biçtiğimi veya değer verip vermediğimi gösterir. Bu anlamda değer, bir inanca karşı sergilediğimiz tavırdır ve değer biçme, ardından bir tavrı da beraberinde getirir. Diğer taraftan, bilgilerimiz için de bu durum geçerlidir. “Doğada güçlüler zayıfları ezer.” dediğimde, bu var olan duruma karşı bir tavır alabilirim ve “Güçlüler zayıfları ezmemelidir.” şeklinde bir değer cümlesi ile bir bilgiye karşı tavrımı ifade edebilirim. Bu anlamda inanç ve bilgi zorunlu olarak bir tavrı gerektirmezken, değer/değer biçme zorunlu olarak bir tavır almayı gerektirir. Deontolojik anlamda değer vermek, insanın kendisini anlama çabasıdır. Bu ş ekilde insanlar, eylemlerini yönlendirecek ölçütler belirlerler. (Anderson, bunlara “rasyonellik ölçütleri” (standarts of rationality) adını verir.) Değer biçmek, insanların yapması gereken şeyleri, tutması gereken vaatleri belirlemesidir. Bu şekilde kişi, aynı zamanda hayata, topluma, ailesine, geleneğe, dine vs. karşı tavır ve ilgisini belirlerken, 122 Mises, Human Action, s. 95. 46 karakterini ve kişiliğini de seçmiş olur. Daha genel ifadeyle değer biçme sayesinde insanlar, ideallerini oluştururlar. dealler, sadece arzuların değil, özlemlerin ve beklentilerin de konusudurlar. yi bir baba veya öğretmen olma; kibar, bilgili veya kendi başına bir adam olma; hurafeler konusunda ihtisas yapmış iyi bir bilim adamı veya Tanrı’nın kelamını yaymaya çalışan ateşli bir vaiz olma arzuları, belirlediğimiz ideallerimiz doğrultusundaki beklentilerimiz, özlemlerimizdir. Bir toplumun üyeleri, cumhuriyetçi veya milliyetçi bir vatandaş olmak, sanatta çığır açan bir kişi olmak, kutsal evlilikle yaşamak veya doğa ile uyumlu olmak gibi bir takım idealleri paylaşabilir. 123 Bu açıdan değer biçmek, idealler oluşturmak demektir. Bir ideal, bir kişinin kimliğinin oluşturucusudur. dealler, kişisel değerlendirmeleri yönlendirir ve arzularımızı disipline etmek ve seçimlerimizin çerçevesini oluşturmak için ideallerimizi kullanırız. 124 Sonuççu anlamda değer biçmek, bir takım kişisel veya toplumsal amaçları gerçekleştirmek için uygun davranış biçimini belirlemektir. Değer biçmek, insanların hayattan beklentilerini gerçekleştirmesinin ilk adımıdır. Bu şekilde birey hayata, topluma, ailesine, geleneğe, dine vs. karşı tavır ve ilgisini belirler. Mutlu olma, huzur ve refahı geliştirme, temel amaçtır ve diğer şeyler, meşru araçlar olarak kullanılabilir. Mutluluk dışında başka bir şey idealleştirilemez. Çünkü mutluluk, sonuççu anlamda herkesin ortak olarak isteyebileceği tek şeydir; bu yüzden ahlâkın temel ilkesidir. Mutluluk isteğine göre şekil almış değer biçme/verme, bizde bazı tavırlar meydana getirir. Bu tavırlar, ahlâkî kararlarımızdan sonra bizi eyleme sevk eden psikolojik durumlarımızdır. Sadakat, güven, bağlılık, saygı, sevgi, sorumluluk, fedakârlık, vefa, cömertlik, ölçülü olma, yardımseverlik, âdil olma, hoşlanma, rahatlık, utanma, mahcup olma, tiksinme, kin, nefret vs. bizde ahlâkî tavırlar olarak kendini gösterir. Bunlar, değer biçmeden sonra bizde oluşan tavırlardır. Tavır, bir şeyin bizim üzerimizde bıraktığı duygusal bir durumdan doğar. Diğer taraftan kişisel etkilenimlerin ahlâkın konusu olamayacağını ve ahlâkın bir eğilimden değil yatkınlıktan çıkacağını ileri süren deontoloji, ahlâkî kararların bizde tavır değil bir tutum (manner) meydana getirdiğini düşünür. Tutum, bir inanç veya idealimize uygun bir davranış biçimi belirlememizle ortaya çıkar. Tutum, yapmayı istediğimiz bir şeyden ziyade yapmak zorunda olduğumuz şeyi ifade eder. Değerler, bizde tavır meydana getirirken, inanç ve idealler, bir tutum meydana getirir. Ahlâkın en önemli unsurlarından biri, başkalarını nazar-ı dikkate almaktır. Neredeyse bütün rasyonel değer sistemleri, başkalarının ahlâkî şahsiyetlerini varsayar. Daha genel baktığımızda ahlâk, hem başkalarını hem de kendimizi önemsememizi öngörür. Deontolojik yaklaşıma göre bizi harekete geçiren bu psikolojik durumların ürünü 123 Anderson, age., s. 6. 124 Age. , s. 7. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|