Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
190 Yine onların sonuççu unsurlara çokça vurgu yapmaları ve sonuççu düşünürlere sürekli referansta bulunmaları da bu ayrımı güçleştirmektedir. Ayrıca onlar, sonuççu düşünürlere güçlü atıflarda bulunurken aynı zamanda güçlü eleştiriler de yaparlar. Örneğin Hayek’e göre ahlâkî kurallar, bir takım amaçlar üzerinde anlaşarak oluşmaz. Çünkü onlar, herhangi bir eylem planını başarılı kılmaya çalışmazlar; aksine birbiriyle çatışan çok sayıda eylem planını bağdaştırmaya çalışır. Dolayısıyla onların faydası herkesin bildiği veya umduğu bir fayda değildir; bir bütün olarak özde var olan bir faydadır. Ahlâk, amaçlar üzerine inşa edilemez, ahlâkî yargılar, amaçların değeri üzerine yargılar değildir. Eğer amaçlar belli (veya ortak) olsaydı, ahlâka gerek de olmazdı. 549 Bu eleştiri, hem faydacılığa hem de sözleşme teorilerine yöneliktir. Diğer taraftan Hayek, Smith ve Hume’a da eserlerinde sık sık atıfta bulunur ve onlardan övgü ile bahseder. 550 Çoğulcular, liberal ilkelerin ahlâkî temellerinden ziyade bu ilkelerin uygulanmasının bir takım geleneklerin ve ahlâk kurallarının varlığına bağlı olduğunu savundular. Örneğin kendisini Hume’un da içinde bulunduğu skoç aydınlanma geleneğine yakın gören Hayek, liberal ilkelerin ne deontolojilerin yaptığı gibi bir doğa ve buna bağlı hak düşüncesine ne de sonuççu/faydacıların yaptığı gibi bir beklenti veya dizayna bağlı olduğunu; onların insanî süreçlerin, medeniyetin bir icadı olduğunu ileri sürdü. Özgürlük başta olmak üzere liberal ilkeler, insanların insanî tecrübelerin, örf ve adetlerin içinden kendileri için faydalı olduğunu gördüğü şeyleri ayıklaması/elemesi ile ortaya çıkmıştır. 551 Bu açıdan liberal ilkeler ne hak ne de iyilik düşüncesine dayanır. Ancak Hayek’e göre bu ayıklama, bir bilinç veya farkındalıktan (awareness) ziyade farklı düşünce biçimleri ve inançlar arasındaki çatışmayı engelleyecek bir dengenin ürünü olarak “kendiliğinden” ortaya çıkar. Çoğulcuların liberal ilkelerin kaynağı konusundaki yaklaşımları John L. Mackie (1917–1981)’nin ahlâk kurallarını birlikte uyum içinde yaşamayı daha kolay hale getiren “yararlı toplumsal icatlar” olarak görmesine benzer. Mackie, ahlâkî olguların ve objektifliğin olmadığını; ancak sanki ahlâkî gerçeklikleri varmış gibi insanların onları kabul ettiğini ileri sürer. 552 Hayek, sosyal hayatın geleceğe dair belirsizliğinin; başka bir ifade ile sosyal hayatın doğasının ahlâka dayalı bir liberal gerekçelendirmeye uygun olmadığına inanır. Onlar açısından liberalizmle ahlâk arasında bir gerekçelendirme ilişkisinden ziyade bir arada bulunma ilişkisi vardır. Onlar, insan hayatında bir arada bulunurlar ve birbirleriyle 549 Hayek, Kanun Yasama Faaliyeti ve Özgürlük (II): Sosyal Adalet Serabı, ss. 42, 44. 550 Hayek, The Constitution of Liberty, ss. 42, 45, 55, 57, vd.. 551 Age. , s. 54. 552 Mackie, age., ss. 71-2. 191 çatışmak yerine uyum içinde olurlar. Hatta liberalizm, farklı ahlâkî düşünce ve inançların yaşaması için bir özgürlük alanı oluşturur. Bu anlamda optimum ahlâk, mevcut ahlâkî anlayışları veri olarak görür; alternatif bir ahlâk düşüncesi ile liberal ilkeleri gerekçelendirmenin liberalizmin doğasına uygun olmadığını savunur. Bu anlamda onlara göre tüm ahlâkî talepleri ve projeleri içine alacak bazı optimum kurallar belirlemek, liberal düşünceye daha uygundur. Optimum ahlâk, liberal ilkeler için ahlâkî olmaktan ziyade başka gerekçelendirme türlerine başvurdular. Bu düşünce insan doğası, toplumsal bilinemezcilik, aklın işleyişine dair düşünceleri merkeze alan bir gerekçelendirme türüne başvurur. nsanlar arasında yaşanan doğal/kendiliğinden bir süreç vardır. “Süreç” fikri, liberal geleneğin evrimci yapısı içinde her zaman önemli bir yere sahip oldu. Ancak Hayek, Popper, Mises, Rothbard ve Yayla, kendi başına “süreç” düşüncesini liberal gerekçelendirmenin başına koydular. Ancak bunu bir ahlâk düşüncesi üzerinden yapmadılar. Mises, insanlar arası ilişkileri düzenlemek için bir azamîleştirme ölçütüne gerek olmadığı gibi her hangi bir özel anlaşmaya ya da sosyal sözleşmeye de gerek olmadığını düşünür. 553 O, liberalizmi tanımlarken bütünün (toplumun) iyiliğini artırmayı amaçlayan bir fikir olarak tanımlamıştı. 554 O, buna ahlâkî bir anlam yüklemekten ziyade bunun herhangi bir ahlâk düşüncesi ile çatışmayacağını ileri sürmüştür. Yayla da Mises’le paralel düşünür. O, şöyle der: “Piyasa ekonomisi, ahlâkla çelişki içinde değildir; o, ahlâkın zaten var olduğu ve fonksiyonlarını icra ettiği bir ortamda yaşamasının yanı sıra, ahlâka ihtiyaç duyar ve de ahlâksız davranışı değil ahlâklı davranışı teşvik eder.” 555 Yayla’ya göre liberal ilkelerle ahlâk arasında ilişki kurmak mümkündür. Ancak o, bu ilişkinin doğası konusunda deontolojik veya sonuççu bir yaklaşımı benimsemez. Piyasa düzeni ve liberal ortam, ahlâkî ilkeleri teşvik eder ve korur. Bunlar arasında bir gerekçelendirme ilişkisi kurulmadığı için zaman zaman ahlâka uygun olmayan durumlar ortaya çıkabilir. Yayla, bu tür durumların ortaya çıkmasının ne piyasa sistemini (liberalizmin) bırakmamızı ne de piyasa sisteminin ahlâkla uyuşmadığını iddia etmemizi gerektirdiğini söyler. Çünkü bu her ortamda olabilecek bir şeydir. Yayla, bu tür bir iddianın geçerliliğinin sadece alternatif (müdahaleci) yaklaşımların daha başarılı bir ahlâkî performans göstermelerine bağlı 553 Nozick, age., s. 50 (Mises, The Theory of Money and Credit, Yale University Press, s. 34’ten alıntı). Hume da sözleşmeciliği, “altın çağın şiirsel kurmacası” olarak niteledi. Bkz. EPM, s. 87. 554 Mises, Liberalism, s. 7. 555 Yayla, agm., s. 4. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|