Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

69
SANAT & TASARIM DERGİSİ
5. Bilgisayar Teknolojilerinin Mekan Algısına Etkisi
İnternetin, giderek yaygınlaşması ve gündelik hayatın bir parçası olmasıyla birlikte fonksiyo-
nel internet kullanımı, mekana dair işlevlerin, siber uzaya geçmesine neden olmuştur. Banka-
cılık, kütüphanecilik, alışveriş, iş ve eğlence dünyasının fiziksel mekana bağımlı işlevleri, diji-
talleşerek siber uzayda ve sanal mekanlarda var olmaya başlamıştır. İnternet ortamındaki siber 
uzay etkileşimlerinde, ortamlar mekansal olarak algılanmaktadır. Bu durumun sebebi, mekanın 
temel zihinsel kategorilerden birisi olmasıdır (Baykan, 2002). 
İnternet, bilgiyi araç olarak kullanarak, her nesneyi hafıza birimleri halinde sunuşuyla nes-
nelerin mekansal ve zamansal kabullerini değişikliklere uğratmaktadır. Bu durum, mekanın ka-
tegorizasyonunu ve fiziksel mekan kabullerini de etkilemektedir. Kamusal mekanlarda yapılan 
işler, internetle özel mekanların içine girmektedir. Bu durum, özel mekanın kamusallaşmasına 
neden olmaktadır. Özel mekan, kamusal mekanla doldurularak, sınırlı bir mekan parçası sı-
nırsız bir hale dönüştürülmektedir (Kan, 1999:55). Özel mekanlar giderek kamusallaştığı için, 
özel mekanların işlevleri, bireyin bedeninde yer bulmaktadır.  Giyilebilir bilgisayarlarla son özel 
mekan olan beden de kamusallaştırılmaktadır. Giyilebilir bilgisayarların ilk örnekleri olan cep 
telefonlarıyla her an her yerde ulaşılabilir olmak, özel mekanın kamusallaşmasını örnekler.
Giyilebilir bilgisayarların fonksiyonlarının ve kullanım alanlarının artmasıyla, mekana ba-
ğımlılık azalacaktır. İşlevleriyle var olan bazı mekanlar giyilebilir bilgisayarlarla taşınabilir hale 
geleceklerdir. Taşınabilir mekanlarla birlikte bu mekanların kullanıcıları da göçebe olacaktır 
(Makimoto, 2013). Giyilebilir bilgisayarların birbirinden bağımsız mekanların işlevlerini(örn: 
iş ve eğlence) aynı anda yerine getirebilme imkanı, giyilebilir bilgisayarla etkileşime girilen her-
hangi bir mekanın değişken bir işlev yapısına bürünmesine neden olacaktır. Mekanla işlev ara-
sındaki ilişki zayıflayacaktır.
Artırılmış Mekan
Artırılmış gerçeklik, bilgisayarlarla ve yarı saydam özel gözlüklerle kullanıcının görüş alanı-
na, kullanıcının hareketlerini izleyerek, fiziksel gerçeklikle uyumlu fazladan bilgiler eklemekte-
dir. Bunun benzeri bir durum, bilgisayar laboratuvarlarından uzakta, yaşanılan, fiziksel mekan 
için de söz konusudur. Artık, çok küçülmüş ve ucuzlamış video kameralar her yerde görülmek-
tedir. Bu kameralar, mağazalardan, bankalara, gözlenmesi gereken ya da kişisel bilgisayara bağlı 
bir web kamerası gibi çok da gerekli olmayan her yerde ortaya çıkmaktadır. Manovich’e (2006) 
göre, Amerika’da 2002 yılından beri, pek çok taksi bu tür kameralarla donatılmıştır ve sürekli 
olarak kayıt halindedirler.  Fiziksel mekan sürekli olarak, veri haline dönüştürülmektedir ve veri 
mekanı haline gelmektedir. Cep telefonu şebekeleri gibi, hareketli araçlara bilgi akışını sağlayan 
hücresel sistemler ise tersi yönde, var olan veri mekanını hareketli mekanlara, yani cep telefonu 
vb. ulaştırarak, veri mekanını, hücresel mekan haline getirmektedirler. Mekan, gözle görülür 
sınırları olan, hacmi belirgin ve bir şekle sahip olmaktan çıkarak kapsama alanı bulunan, ha-
reketli ve görünmez bir bulut haline getirilmiştir. Görüntüleme teknolojilerinin gelişmesiyle, 
görüntüleme cihazları, izleme cihazlarının aksine daha büyük, daha parlak, daha ince ve daha 

---

70
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
düzgün olmaya başladılar. Artık, her yerde reklamları, haberleri aktaran bilgi veren ekranlar gö-
rülmekte. Böylece, fiziksel mekan üzerine bir bilgi mekanı oturtulmaktadır. Artırılmış gerçek-
liğin oluşması için gerekli olan tüm özellikler mekan için zaten sağlanmıştır. Mekan ve kullanı-
cısı izlenmekte, izlenen veriler işlenerek fiziksel mekan üzerine oturtulmaktadır. Lev Manovich 
(2006) bu mekana, Augmented Space bir başka deyişle artırılmış mekan adını vermiştir.
6. İnsan Bilgisayar Etkileşiminde Güncel Değişimler ve Mekana Etkileri
80’lerden 2005 yılına kadar HCI ve bağlı teknolojilerdeki yeni kavramlar ve teknolojiler ço-
ğunlukla araştırma laboratuvarlarında ve öncül bazı projelerde hayata katılmıştır. UbiComp 
için Mark Weiser’in (1997) da belirttiği gibi 2005 ile 2020 arasında büyük değişimlerin ortaya 
çıkacağı beklentisi gerçekleşmeye başlamıştır. Yeni bir HCI yaklaşımı için gereken teknolojik 
olgunluğa erişilmesi bu teknolojilerin hayata sıradan insanların kullanabileceği nesneler olarak 
giriş yapmasına olanak tanımıştır. 
Dokunulabilir ara yüzler ve akıllı telefonlar
HCI bağlamında günümüzde en belirgin değişikliği sağlayan nesne akıllı telefonlardır. Basit-
çe cep telefonu ve bilgisayarın birleştiği araçlar, 90’lı yıllarda patentlenmiş olsa da en yaygın kul-
lanımı 2007 yılında Apple’ın IPhone’u piyasa sürmesiyle birlikte başlamıştır (Soukup, 2015:3). 
Dokunulabilir ekranlarıyla daha önceki nesil teknolojik cihazların etkileşimlerinden çok daha 
farklı, evcil bir kullanım sunarak kısa sürede popüler hale gelişlerdir. Akıllı telefonlar internete 
erişim için bir yere bağlı kalma zorunluluğunu ortadan kaldırmış, hızlı ağ bağlantısıyla yanında 
taşıyan için sürekli olarak bağlı kalınan bir durum ortaya koymuştur. Kamera, sıcaklık, konum, 
yön, basınç, ışık şiddetini ölçen sensörlerle donanmış akıllı telefonlar aynı zamanda kullanıcısı-
nın kurduğu uygulamalarla kişisel kullanımı için özelleştirdiği bir cihaz olarak, yapabildikleriy-
le mekana bağımlı pek çok işlevi hareketli hale getirmiştir. Sahip olduğu şeyleri yanında taşıya-
rak seyahat ederek yaşayan göçebeler gibi akıllı telefonlar da onu kullananları dijital göçebeler 
haline getirmektedir (Makimoto, 2013). 
İnsan bilgisayar etkileşimi ile kaybolan mekanlar
Teknolojinin değişimi ile birlikte pek çok mekânsal faaliyet ve bu faaliyetlere bağlı mekan-
lar ya şekil değiştirmekte ya da yok olmaktadır. Bunlara en bilinen örneklerden birisi telefon 
kulübeleridir bir diğeri ise akıllı bilet uygulamaları ile ortadan kalkan bilet gişeleridir.  2015 
yılı rakamları ile dünya üzerinde 4,43 Milyar cep telefonu kullanıcısı bulunmaktadır (Statista, 
2016a). Bunlardan 1,85 Milyar kullanıcı akıllı telefonları kullanmaktadır. 2019 yılında bu sayı-
nın 2,60 Milyar olması beklenilmektedir (Statista, 2016b). Cep telefonlarının mekanda yarattığı 
değişimler çok daha büyük potansiyel sunan akıllı telefonlarla daha da büyüyecektir. 

---