Anadolu university journal of art & design cilt / volume sayi / number aralik / december 2016 issn: 2146-7692

83
SANAT & TASARIM DERGİSİ
1967’ de Ruy-Vidal, genç bir yayınevi olan Amerikan Harlin Quist Yayınevi ‘nin kendi bünye-
sinde değiştirdiği eski pedagojik anlayışı; ‘farklı derecelerde kullanılan ve sonraki hep öncekin-
den daha ilginç olan kitaplarda yer verilip unutulması gereken bir öğe’ olarak tanımlar (Posla-
niec, 2008: 67).
Ünlü çocuk psikoloğu Françoise Dolto’nun görüşlerine ters düşen bu yeni pedagojik anlayı-
şın ortaya çıkışı sonraki yıllarda ilginç gelişmelere yol açacaktır; 1972’de Cullum’un yazdığı me-
tinde öğretmenin ‘sorgulanan kişi’ye dönüşmesi değişen içeriğin çarpıcı bir örneğidir. 1979’da 
ise Nicolas Keramidas, Edgar Allen Poe’nun Le Chat Noir adlı öyküsünü resimler. Bu yalnızca 
içeriğin değil, özgürleşen illüstratör ve resim-lemenin geçirdiği köklü değişimlerin de haberci-
sidir. 
Tanıtım görsellerinde kullanımı devam eden ve bu metinde yer almayacak geleneksel illüst-
rasyon teknikleri çekiciliğini korusa da, özgün, kişisel hatta sanatsal yeni biçim arayışlarının 
ortaya çıkışı kaçınılmazdır. 
Yayın dünyasında konuların çeşitlenmesi ve kimi tabuların yıkılması illüstrasyon-da farklı 
yorumları, ifadeleri mümkün kılmış, illüstratöre yeni ufuklar açmış, tasarımın ve deneyselliğin, 
hatta sanatsal yaklaşımın işin içine girmesini sağlamış, illüstrasyonu özgür kılarken değerini 
büyük ölçüde artırmıştır. Yaklaşık elli yıldan bu yana teknolojik gelişmeler ve sonsuz teknik 
olanakla sınırları genişlerken, disiplinlerarası alışverişlerle zenginleşmiştir. 
Bu yeni dönemle birlikte, eğitim ya da tanıtım görsellerinde varlığını sürdürse de, çok ger-
çekçi ya da bildik klişeleri kullanarak ‘olağanüstü’nü yakalayan yaklaşımların eskidiğini, doğ-
rudan didaktik, alışılmış şirin karakterlerin/tiplerin yer aldığı, karikatürize işlerin ikinci plana 
düştüğünü söyleyebiliriz.
Strasbourg’da adına bir müze bulunan, özgün tarzıyla bilinen uluslararası yazarçizer, afiş sa-
natçısı ve reklamcı Tomi Ungerer süreci çok güzel anlatır:
Çocuk kitapları ürettiysem, bu içimdeki çocuğu eğlendirmenin yanı sıra, kuralları tersyüz et-
mek, tabuları dinamitle havaya uçurmak ve herkesi şok etmek içindi. Kitaplarımda; davranış-
larını düzelten haydut ve devler, tartışmalı bir üne sahip ama rehabilite olmuş hayvanlar var... 
Bunlar yapı bozumcu olmakla birlikte, aslında pozitif kitaplardır (Poslaniec, 2008: 69). 

---

84
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
Bugün ise, başyapıtlar addedilen çizgi roman sayfaları yarattığından habersiz, acıyla yakınan 
Paul Cuvellier’nin, yaşasaydı, gülümseyerek izleyebileceği alternatif bir illüstrasyonun yarım 
yüzyıldır şekillendiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Cuvellier’nin önünde saygıyla eğildiği 
resmin ötesinde, her türlü görsel sanatla sarmaş dolaş, deneysel olarak nitelendirilebilecek, sınır 
tanımayan içerikler üzerinden şekillenen, alışıldık kriterlerle değerlendirilip tanımlanamaya-
cak, kendi kurallarını kendi ekseninde yeniden belirleyen bir illüstrasyonun, başka bir yoldan 
gitmek isteyenler tarafından üre-tilmeye başlandığı görülmektedir.
Güncel ‘İllüstratif Deneme’ler
Yolculuğunun önemli aşamalarına kısaca değinmeye çalıştığımız illüstrasyonun alışılmış ör-
nekleri piyasada hala beğenilip varlıklarını sürdürüyor olsalar da, bağımsız çalışmaların sözü 
geçen yaklaşımlardan etkilenerek çoğaldığını, bilinen çerçevenin dışına taştığını söylemek 
mümkündür. 
Bir başka deyişle, yukarıda kısaca yer verilen başlıca hareket ve denemeler nere-deyse elli yıl 
boyunca bugünkü heyecan verici işlerin yolunu açmıştır. Yaklaşık  yirmi yıldır, illüstrasyon/il-
lüstratif görsel olarak adlandırılan örnekleri ise, bildiğimiz tarihsel verileri kullanarak ya da yu-
karıda sözü geçen biçimsel değişikliklere değinerek tanımlamak artık olanaksız görünmektedir. 
Zira, bir kavramın ya da metnin resimlenmesi; yalnızca biçimden içeriğe değişmekle kalma-
mış, sayısız uygulama alanına da yayılmış görünmektedir. İllüstrasyon, yakın ilişkide olduğu 
tasarım gibi, küresel ölçekte yaşanan değişim ve gelişmelerden payını almış olduğu için, araştır-
macı, akademisyen ya da çizer gibi net kimliklerle, var olan bilgileri kullanarak yapılacakların 
bugün alana pek bir katkı sağlayamayacağı açıktır.
Diğer yandan, illüstrasyonun belli alanlarda ve kısıtlı kurallara bağlı olarak başla-yan yolcu-
luğu 20.yüzyılın ikinci yarısından itibaren ciddi değişiklikler gösterdiğinden, kimi araştırmala-
rın sürekli tarihsel saptamalar içermesi ve yeni bir şey söyleyememesi konunun kavranmasını 
engellemektedir. Bu yaklaşım bulunduğumuz coğrafyada da büyük bir sorun oluşturmakta, 
hala kitap üretimiyle ilişkilendirilen ve pedagojik kriterlerle kısıtlanan kuramsal çalışmaların 
içerdiği tespitler ise daha çok geçmişe ışık tut-makta, yaklaşık yirmi yıldır çehresi değişen illüst- 
ratif üretimin açıklanması ya da kavranmasına katkı sağlayamamaktadır.
Görsel 4. Tomi Ungerer, ‘Üç Haydut’

---

85
SANAT & TASARIM DERGİSİ
Görsel 5. Taimsin Ainslie, ‘İllüstratif seramik tabak ve kaşık tasarımları’
Zira, Poslaniec’in defalarca belirttiği gibi, ‘çocuk işi’ olmaktan sıyrıldığından bu yana illüst-
rasyon; kitap görseli, reklam materyali v.b. olmaktan çıkmış, daha ziyade ‘illüstratif çalışma’ 
olarak adlandırılabilecek bir üretim yaklaşımı ve ‘disiplinlerarası’ kimlik kazanmıştır.
Burada, bir kez daha; teknolojik gelişimin sağladığı biçim olanaklarıyla mükemmeli yansı-
tan, kimi zaman ekip çalışmasıyla ve büyük prodüksiyonlarla ortaya çıkan, daha ziyade ticari 
başarıya odaklanan bir illüstrasyondan söz edilmediğini hatırlatmak, aşağıda yeralacak sapta-
maları anlaşılır kılmak açısından yararlı olacaktır:
Bugün, yalnızca tasarım alanında yaşanan gelişim ve değişimler değil, sanat ve tasarım di-
siplinlerinin arasındaki sınırların erimesi de üretim tekniklerini doğrudan şekillendirmektedir. 
Diğer yandan, burada uzun uzadıya değinmeyeceğimiz ama yeniden canlanan ve büyük rağbet 
gören ‘neo-craft’, ‘crafarts’, ‘do ıt yourself/DIY’ gibi hareketler de; ‘hand made’ (el yapımı) ürün-
lerin üretilmesine, dolayısıyla illüstrasyona epeyce uygulama alanı açmıştır.
Görsel 6. Gennine Zlatkis, ‘Kağıt ve kumaşa uygulanan illüstratif stampalar’

---