Andijon qishloq xo`jalik instituti “O`simlikshunoslik”

Eti yumshoq yozgi qovunlar-var. Bucharica (Pang) Fil.- vegetatsiya davri 75-90
kun. Mevalari dumaloq yoki tuxumsimon shaklda, o’rtacha kattalikda va yirik. Po’sti 
siyrak to’r bilan qoplangan, yumshoq. Eti mayin, xushbo’y, tarkibidagi qand
moddalari bir muncha ko’proq (8-12 %).


Eti qattiq yozgi qovunlar- var. Aestivolis Fil.- vegetatsiya davri 90-110 kun.
Mevalari cho’zinchoq shaklda, har xil kattalikda bo’ladi. Po’sti qattiq, qalin to’r bilan 
qoplangan. Eti karsillaydi, hidi yo’q, tarkibida anchagina 8-18 %) qand moddalari
bo’ladi. 


Kuzgi qovunlar-var. autumnalis Fil. - mevalari odatda to’la yetilmasdan turib
uziladi. Vegetatsiya davri 110-120 kun. Mevalari o’rtacha kattalikda va yirik, 
tuxumsimon shaklda, yarmigacha yoki hamma tomoni to’r bilan qoplangan bo’ladi.
Po’sti qattiq. Tarkibida qand moddalari 9-11 %, saqlab qo’yish va transportda 
tashishga yaxshi chidaydi.

Qishki qovunlar- var. hibernus Fil.- qishda saqlab qo’yilganida batamom yetilib
oladi. Mevalari yirik, silindrsimon shaklda, po’sti qattiq, to’ri siyrak. Mevasi uzib 
olingan mahalda qattiq, shirasi kam, saqlab qo’yilganida ancha sersuv va shirin bo’lib
qoladi.

---

9

Kichik Osiyo kenja turi- madaniyligi jihatidan olganda o’rta osiyo kenja turidan

keyin ikkinchi o’rinda turadi. Mevalari dumaloq yoki tuxumsimon shaklda. 
Mevalarida qand moddalarining miqdori 10-12 % ga boradi.
Bu kenja tur uchta tur-xilga bo’linadi: yozgi kasobilar (var. zhukowskii (Pang.) 
Fil.), kuzgi kasobilar (var. hasanbey (Pang.) Fil.), gurvaklar (var. gurbek Fil).
Gurvaklar tur-xili Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasida ko’p ekiladi. 


3. T.B. Fursa (1982) tasnifiga muvofiq Citrullus Shrad turkumi 4 ta turga
bo’linadi: 


1. Tukli tarvuz C. Lanatus (Thunb) Matsum et Nakai. 

2. Kolotsint C. Colocynthis (L.) Schrad. 

3. Jingalaksiz tarvuz C. Ecirrhosus Cogn. 

4. Noden tarvuzi C. Naudinianus (Sond) Hook.f.
Bu turlarning so’nggi uchtasi yovvoyi holda o’sadigan o’simliklardir. Tukli 
tarvuz hammadan ko’ra ko’proq tarqalgan bo’lib, uchta kenja turdan tashkil topgan.

1. Shilimshiq urug’li tarvuz- ssp. mucoso spermus- yovvoyi holda o’suvchi 

(shilimshiq urug’li tur-xili) va yarim madaniy (sinegal tur-xili) formalarni 

birlashtiradi. 

2. Tukli tarvuz- ssp. lanatus- yumshoq tuklar bilan qalin qoplangan bo’lib, yovvoyi 

holda o’suvchi janubiy va janubi-g’arbiy afrika formalari bilan ekiladigan xashaki 

va sukat formalardan iborat. 

3. Oddiy tarvuz- var. vulgaris- ikkita tur-xilni: ekiladigan tarvuz (var. vulgaris) va 

kardafon tarvuz (var. cordophanus) ni o’z ichiga oladi. Bularning birinchisiga 

xo’raki tarvuzning hamma navlari, ikkinchisiga -mevasining eti sariq bo’ladigan, 

asosan Shimoliy-Sharqiy Afrikada o’sadigan yarim madaniy formalar kiradi. 
Xo’raki tarvuz navlarini birmuncha batafsil sistematikaga solish uchun ular 10 ta