Annotasiya: Ushbumaqoladata’limni axborotlashtirish sharoitida bo‘lajak pedagoglarning akmeologik kompetentligini rivojlantirish modeli

77

`
ta’lim-tarbiyasini tashkil etish, boshqarish, barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalash masalasi yanada dolzarblik kasb etmoqda. ”...O‘zbekiston Respublikasining oliy ta’limini modernizasiyalash Konsepsiyasiga muvofiq, oliy ta’limining asosiy vazifalari: mehnat bozorida raqobatbardosh, malakali, mas’uliyatli, o‘z kasbini yaxshi biladigan; mutaxassislik bo‘yicha jahon standartlari darajasida samarali ishlay oladigan malakali pedagognitayyorlashdan iborat”.[1]
Adabiyotlar tahlili va metodologiy.
Mamlakatimizda oliy pedagogik ta’limni modernizasiya qilishning asosiy g‘oyalaridan biri ijtimoiy noaniqlik va stressning kuchayishi sharoitida hayotga tayyor bo‘lajak o‘qituvchining faolligi va qat’iyatini faollashtiradigan shaxsni rivojlantiruvchi texnologiyalarni joriy etish bilan bog‘liq. Oliy ta’limning maqsadlari va mazmuniga qo‘yiladigan talablar o‘zgarmoqda, talabaga passiv ta’sir ob’yekti (o‘qitish, shakllantirish, rivojlantirish) sifatida munosabatdan sub’yekt-sub’yekt dialogiga, o‘tkazishning bir yo‘nalishli strategiyasidan o‘tish sodir bo‘lmoqda. Muloqot strategiyasi bo‘yicha bilim va ko‘nikmalar, o‘zini takomillashtirish uchun javobgarlik, o‘z-o‘zini tartibga solish, o‘zini o‘zi tashkil etish va o‘zini o‘zi boshqarish ko‘nikmalarini o‘rganish dolzarbdir. Ushbu muammolarni hal qilish akmeologik yondashuv doirasida tadqiqot mavzusiga aylanadi. Uning pedagogik yondashuvdan tubdan farqi "insonga o‘z borlig‘ining yo‘nalishini tashkil etish, qurish va tushunishda yordam berish" dir. Akmeologiyaning maqsadli yo‘nalishi insonning qadr-qimmati to‘g‘risidagi ilmiy qarashlarni himoya qilish, unga professionallik va shaxsiy o‘sish cho‘qqilariga erishish, nafaqat o‘z kasbiy vazifalarini yuqori samarali bajarish, balki to‘liq hayot kechirish qobiliyatiga erishish uchun sharoit yaratishdir.[2:19-22]
Akmeologik kompetensiyaning mohiyati kelajakda mutaxassisni kasbiy o‘zini o‘zi rivojlantirishga yo‘naltirishdir. Kasbiy o‘zini o‘zi rivojlantirish bu – kasbiy mahorat darajasini oshirish va tashqi ijtimoiy talablarga, kasbiy faoliyat shartlariga va shaxsiy rivojlanish dasturiga muvofiq kasbiy ahamiyatga ega bo‘lgan fazilatlarni rivojlantirishning ongli, yo‘naltirilgan jarayoni sanaladi. Bu jarayonning markazida shaxsiy professionallik darajasi (“Men haqiqiy professionalman”) va uning tasavvur qilingan (modellashtirilgan) holati (“Men ideal professionalman”) o‘rtasidagi ichki ziddiyatlarni doimo yengib o‘tishning psixologik mexanizmi yotadi. Ongda shaxsiy va uning “men”i, jamoat fikriga bo‘lgan talablari o‘zaro bog‘liqdir. Shuningdek, “men-konsepsiya” va o‘z-o‘zini munosib topadigan ideal “men” g‘oyasi o‘rtasidagi nomuvofiqlik odamlarni shaxsiy o‘sishga, shu jumladan, kasbiy o‘sishga undaydi. Shu munosabat bilan biz “men konsepsiya”ga ta’sirni akmeologik kompetensiya mexanizmi sifatida ko‘rib chiqishimiz mumkin.
Yuqorida sanab o‘tilgan fazilatlar kasbiy ahamiyatga ega bo‘lib, ularni rivojlantirmasdan haqiqiy mutaxassis bo‘lib yetishib bo‘lmaydi. Biroqbu professional shuhratparastlik, kasbiy burchva mas’uliyat hissi professional zinapoyaga ko‘tarilishni rag‘batlantiradigan mexanizmlardir.
Biz ushbuishni o‘rganish natijalari bilan asoslaymiz. O‘tkazilganso‘rovdaqatnashganlarning 80 foizga yaqini yuqori kasbiy darajaga ega ekanliklarini ta’kidladilar. Harqandaykishio‘zfaoliyatisohasidakompetensiyalimutaxassissifatidatanilishgaintiladi.Uningi chkimaqsadi, o‘zidanoshibketishistagi: “men” bugungikunda “men”danyaxshiroqbo‘lgan professional – kechagimutaxassis. Bu hardoimprofessionalizmpog‘onasiniyangi, yanadayuqoripog‘onagako‘taradiganodamniastoydilkasbgaintiluvchimehnatkashqiladi.