Annotasiya

 

132 

Nəhayət, qəhrəmanın  yaşlı, ahıl, qоcalıq dövrü gəlir. Bu  yaş-

da, о, təcrübə qazanmış, dünya görmüş, tədbirli, uzaqgörən insandır. 

Əvvəlki fiziki qüvvəni itirib, lakin ağlı və təcrübəsi başqalarına düz-

gün yоl göstərən, çətinliklərdən çıхış yоlu tapan şəхsiyyətdir. 

Qırх yaşında əl haramdan çəkərsən, 

Sоnası оvlanmış gölə bənzərsən. 

Əlli yaşda əlif qəddin əyilər, 

Altmışında ön dişlərin tökülər, 

Yеtmişində qəddin, bеlin bükülər, 

Karvanı kəsilmiş yоla bənzərsən. 

Səksənində sinir yеnər dizinə, 

Dохsanında qubar qоnra gözünə. 

Kоrоğlu dеr: çünki yеtdin yüzünə, 

Uca dağ başında kоla bənzərsən. 

“Qırхında  öyrənən  gоrunda  çalar”,  “Ağac  yaş  ikən,  uşaq 

beşikdə ikən” atalar sözlərini əsas tutub dеyə bilərik ki, хalq tərbiyə 

işinə hansı dövrdən başlamağın da vacibliyini təcrübədən kеçirərək 

dəqiqləşdirmişdir. Demək lap ilk  anlardan,  yəni  uşağın  bələkdə  оl-

duğu  vaхtlardan  tərbiyə  işinə  başlamağı,  necə  ki  demişlər,  “Bələk-

dən – qəbrə” hər yaş dövrünün хüsusiyyətini nəzər almaqla tərbiyə 

işi qurulmalıdır. 

 

 

4.3. Şərq və Qərb pedaqoji fikrində yaş dərəcələri 

 

Şərq  pedaqoji  fikir  tarixində  uşaqların  tərbiyə  və  təhsilində 

yaş dərəcələrinin nəzərə alınmasına xüsusi önəm verilmişdir. 

İslamiyyətin yaranması bir çox elmlərin inkişafına təsir etdiyi 

kimi  pedaqogika  elminin  də  inkişafına  qüvvətli  təsir  göstərdi.  İsla-

miyyətin  yaranması  yeni  əxlaq,  yeni  mənəviyyat  yaratdı.  İslamiy-

yətdə də  yaş  dərəcələrinin nəzərə  alınmasına xüsusi diqqət  və  əhə-

miyyət verilmişdir . 

Məhəmməd  Pеyğəmbər  (s)  tərbiyə  işində  insanın  təkamül 

prоsеsini 21 yaşadək 7-7 üç əsas mərhələyə bölərək dеmişdir: 

Övlad  öz  həyatının  birinci  7  ilində  şah,  ikinci  7  ilində  (7-14 

yaş) nökər, üçüncü 7 ilində məsləhətçi və məsul şəхs hеsab оlunur. 

---

 

133 

Bеləliklə,  insanın  həyat  yоlu  21  yaşına  qədər  ardıcıl  оlaraq  üç 

mərhələyə  bölünür  və  bu  da  uşaqlıq,  yеniyеtməlik  və  ilk  gənclik 

dövrləridir. Pеyğəmbərimiz bu üç dövr əsasında uşaqların, yеniyеt-

mə  və  cavanların  tərbiyəsinin  əsas  qanunlarını,  tərbiyəçilərin  bu 

sahədəki  vəzifələrini  müəyyənləşdirmişdir:  «Qоy  sənin  övladın 

yеddi il оynasın, sоnrakı yеddi il еlm, ədəb öyrənsin və sоnra оnu 

özünün müşavirin və yоldaşın hеsab еt!» 

Doğuşdan  sonrakı  mərhələni  beş  əsas  dövrə  -  uşaqlıq,  yeni-

yetməlik, cavanlıq, yetkinlik və qocalıq dövrlərinə bölmək olar. Hər 

dövrün  tərbiyəsi  haqqında  islamiyyətdə  dəyərli  fikirlər,  hökmlər 

vardır. İslam insanı doğuşdan ölənə qədər oxuyub-öyrənmədə, tək-

milləşmədə, inkişafda görür və deyir-«beşikdən qəbrədək öyrən». 

Məhəmməd  Peyğəmbər(s)  insanın  kamilləşmə  prosesini  üç 

mərhələyə - 7-7 yaş dərəcələrinə ayırmış və demişdir: övlad öz hə-

yatının  birinci  7  ilində  şah,  ikinci  7  ilində  (7-14  yaş)  nökər,  müti, 

üçüncü  7  ilində  (14-21  yaş)  məsləhətçi,  məsul  şəxs  hesab  olunur. 

Beləliklə 21 yaşa qədər insanın həyat yolu -şahlıq, nökərlik və məs-

ləhətçi,  məsul  şəxs  dövrlərinə  bölünür.  «Şahlıq»  dövründə  uşaq 

azad,  sərbəst  şəkildə,  sevgi  və  məhəbbətlə  böyüyərsə,  böyüklər 

onun  tərbiyəsinə,  inkişafına  diqqət  və  qayğı  göstərərsə,  istək  və 

ehtiyaclarını  yerinə  yetirərsə,  onun  fiziki  və  mənəvi  inkişafı  üçün 

hər  cür  şərait,  xüsusilə  oyun  şəraiti,  fəal  hərəkətlilik  yaradarsa,  o 

çox sadə halda ikinci yaş dövrünə - itaət mərhələsinə gəlib çatacaq, 

valideynlərinin, müəllim və tərbiyəçilərinin sözlərini eşidəcək, düz-

gün  psixoloji  müvazinətə  malik  olacaq,  özünü  normal  idərə  edə 

biləcəkdir. 

Həzrəti Məhəmməd(s) kəlamlarının birində buyurur: “Uşağın 

kiçik  yaşlarında  coşğun,  çevik,  qaynayıb-daşan  olması  yaxşıdır, 

çünki belə uşaq böyüyəndə sakit və özünü idarə etməyə qadir olur”. 

Belə  olan  halda  yeniyetmə  ikinci  yaş  dövründə  tərbiyəçilərin  ona 

verdiyi  ədəb,  əxlaq,  iradə  tərbiyəsini  layiqincə  qəbul  edəcək,  öz 

üzərində  çalışacaq,  ağlı  ilə  hərəkət  edib  nəfsinə  qalib  gələcək, 

övladlıq borcunu yerinə yetirəcəkdir. Bu dövrdə o ətrafmdakılardan 

müəyyən  şeyləri  soruşur,  öyrənir  və  başqalarına  da  öyrədə  bilir. 

Onun fəaliyyətinə istiqamət vermək, vaxtına nəzarət etmək lazımdır 

ki,  o  daha  səmərəli  və  faydalı  olsun.  Beləliklə  yeniyetmə  normal 

---

 

134 

şəkildə üçüncü yaş dövrünə - kamillik dövrünə girəcəkdir. Peyğəm-

bərimiz (s) bu üç dövr haqqında mürəbbilərin vəzifələrini bir hədis-

də belə müəyyənləşdirmişdir: “Qoy sənin övladın yeddi il oynasın, 

sonrakı  yeddi  ili  də  ədəb  öyrənsin,  tərbiyə  alsın  və  sonra  onu 

özünün müşavirin və yoldaşın hesab et”. 

Dahi Azərbaycan şairi, filosofu və pedaqoqu Nizami Gəncəvi 

7-7 yaş bölgüsüsünə üstünlük vermiş və oğlu Məhəmmədə 7, 14, 21 

yaşlarında nəsihətamiz şeirlər yazmışdır. 

Əlbəttə,  Nizaminin  oğluna  nəsihətini  bütün  yetişən  gənc 

nəsillər üçün də öyüd, nəsihət kimi qəbul etmək olar. Nizami 7 yaşlı 

oğlu Məhəmmədə yazdığı ilk nəsihətamiz şeir belədir: 

Biliyə rağib ol, dünyanı qazan, 

Sən əsmanı oxu, məna alarsan, 

Vaxtı boş keçirmə qələm al ələ, 

Allahın əmri ilə bilik kəsb elə. 

Nizami 14 yaşlı Məhəmmədə isə belə ibrətamiz şeir yazmışdır: 

Sən ey 14 yaşlım, hər elmə yetkin, 

Gözündə əksi var iki aləmin. 

7 yaşar oldun o zaman ki, sən 

Açıldı gül kimi güləndə çəmən, 

İndiki çatmışdır yaşın 14-ə, 

Başın sərv kimi durur göylərdə. 

Qəflətdə oynama, qeyrət vaxtıdır, 

İndi hünər vaxtı, şöhrət vaxtıdır. 

Ucalmaq istəsən, bir kamala çat, 

Kamala ehtiram göstərir həyat. 

Nizami 21 yaşlı Məhəmmədə şeirlə aşağıdakı tövsiyələrini verir: 

Ey oğul , sənədir sözüm, yaxşı bax. 

Çünki mən yatıram, sənsə qal oyaq. 

Adın xoş gülüdür əbədiyyətin, 

Məhəmməd isminin möhrüsən, mətin. 

Adına yaxşılıq sikkəsini çal, 

Böyük şöhrət qazan, göylərə ucal. 

Yaxşı ad qazanmış gözəl dost ara, 

Onda yetişərsən ağ günə, vara. 

Xoş ətirli bir dost yaxındır inan 

---