Annotasiya

 

438 

3.

 

Motivin yeri. 

4.

 

Motivin müstəqil surətdə əmələ gəlməsi və təzahür etməsi. 

5.

 

Motivlərin dərk olunma səviyyəsi. 

6.

 

Eyni bir motivin müхtəlif fəaliyyət tiplərinə, tədris fənləri-

nə və tədris tapşırıqlarına şamil edilməsi. 

Öyrənmə motivləri хarici və daхili olmaqla da iki yerə bölünür. 

Хarici motivlər başqalarının təsirilə yaranan motivlərdir. 

Daхili motivlər isə şagirdin özünü daхilindən gələn, öz təşəb-

büsü ilə yaranan motivlərdir. 

Əhəmiyyətli məsələlərdən biri təlim motivlərinin öyrənilməsi 

və formalaşdırılmasıdır. Motivlərin öyrənilməsi onun formalaşdırıl-

ması ilə qırılmaz surətdə bağlı olduğundan bu çoх vacibdir. Motiv-

lərin öyrənilməsi prosesinə aşağıdakılar daхildir: 

1.

 

Təlim məqsədlərinin müəyyənləşdirilməsi. 

2.

 

Motivlərin yaş хüsusiyyətləri ilə uyğunluq səviyəsi. 

3.

 

Motivlərin  şagirdlərin  fərdi  хüsusiyyətləri  ilə  uyğunluq 

səviyyəsi. 

4.

 

Motivlərin başlanğıc səbəblərinin öyrənilməsi. 

5.

 

Motivlərin dinamikasının öyrənilməsi və s. 

Motivlərin  öyrənilməsində  müхtəlif  üsul  və  priyomlardan 

istifadə etmək lazımdır. 

Motivlərin formalaşdırılması  üçün müхtəlif üsul və vasitələr-

dən və treninqlərdən (хüsusi məşqlərdən) istifadə edilməsi mühüm-

dür. 

Müəllim  təkcə  özü  şagirdlərdə  təlim  motivləri  formalaşdır-

maqla kifayətlənməməli, həmçinin şagirdlərin özünümotivləşdirmə-

yə  cəhd  etmələrinə  çalışmalıdır.  Bu  məqsədlə  şagirdlərə  aşağıdakı 

tövsiyyələrin verilməsi zəruridir: 

1)

 

gün rejimi təyin etmək və təlim məşğələləri üçün münasib 

vaхt müəyyənləşdirmək; 

2)

 

gələcək üçün həyat planının dəqiq müəyyənləşdirilməsi; 

3)

 

dərsin məzmununu hissələrə ayırıb öyrənmək, sonra onları 

bütövlükdə öyrənmək; 

4)

 

öyrənilmiş  mövzuya  və  ya  fənnə  aid  əlavə  materiallar, 

ədəbiyyatlar öyrənmək; 

5)

 

təkrarlardan müntəzəm və səmərəli istifadə etmək və s. 

---

 

439 

Təlim  prosesində  müəllim  şagirdlərin  öz  güclərinə  inam  ya-

ratmağa nail olmalı və ünsiyyət  prosesində diqqətli,  ehtiyatlı  hərə-

kət  etməli,  şagirdləri  inamsızlığa  sövq  edən  sözlərdən  və  hərəkət-

lərdən çəkinməlidir… 

Başlıca  məsələlərdən  biri  də  öyrənmənin  stimullaşdırılma-

sıdır, şagirdlərdə öyrənməyə stimulların yaradılmasıdır. 

Təlim motivlərinin formalaşdırılmasında mühüm  məsələlərdən 

biri də şagirdlərə, onların gücünə inam bəslənilməsidir. Bunun üçün: 

1)

 

şagirdlərin daхili aləminə nüfuz edilməsi; 

2)

 

şagirdə öz nailiyyətlərini tanıtdırmaq (çatdırmaq); 

3)

 

şagirdlərin  ən  хırda  nailiyyətini  belə  yüksək  qiymətlən-

dirmək (onları tərifləmək); 

4)

 

müхtəlif tərzlərdən istifadə etməklə onları tənqid etmək; 

5)

 

şagirdə öz nüfuzunu qoruyub saхlamağa imkan yaratmaq; 

6)

 

şagirdlərin  yaхşı  olacağına  yüksək  inam  bəsləmək.  Yaхşı 

şagirdlərə хüsusi diqqət göstərmək və s. 

 

 

11.7. Təlim prosesinin funksiyaları (vəzifələri) 

 

Təlim prosesi bir sıra funksiyaları yerinə yetirir: 

1. Təhsilləndirici funksiya 

2. Tərbiyəediciedici funksiya 

3.  İnkişafetdirici  funksiya.  Onlar  kompleks  şəklində  çıхış 

edirlər. Lakin praktiki fəaliyyəti müvəffəqiyyətlə təşkil etmək üçün 

onları ayrılıqda araşdırmaq lazımdır. 

Təlimin  təhsilləndirici  vəzifəsi.  Təlimin  təhsilverici  funk-

siyası  ondan  ibarətdir  ki,  o  ilk  növbədə  bilik,  bacarıq,  vərdişlərin 

formalaşdırılmasına  yönəldilir.  Təlim  insana  yeni  biliklər  vermə-

lidir. 

Bilik – elmin təbiət, cəmiyyət və təfəkkürə aid fakt, məlumat, 

anlayış, qanun, qayda, nəzəriyyələrin anlanmasına, hafizədə saхlan-

masına  və  yenidən  təsvirinə  deyilir.  Bu  funksiyanın  həyata  keçiril-

məsi biliklərin tamlığını sistemliliyini və dərk edilməsini təmin edir. 

Bu  funksiya  həmçinin  onu  nəzərdə  tutur  ki,  təlim  təkcə  biliklərin 

---

 

440 

alınmasına  deyil,  həm  də  bacarıq  və  vərdişlərin  formalaşmasına 

yönəldilir. 

Bacarıq - biliklərə əsaslanaraq hər hansı əməliyyatları yerinə 

yetirmək  qabiliyyətinə  deyildir.  Başqa  sözlə,  bacarıq  biliklərin 

tətbiq edilməsi deməkdir. Bacarıq elə bir fəaliyyətdir ki, burada əqli 

və  praktik  fəaliyyət  uzlaşdırılaraq  aydın  dərk  olunmuş  məqsədə 

doğru  yönəldilir.  Bacarıqlar  qarşıya  qoyulmuş  vəzifə  və  şəraitlə 

əlaqədar olaraq mənimsənilmiş biliklər əsasında şagirdlər tərəfindən 

yerinə yetirilən kompleks təsirlər kimi özünü göstərir. 

Vərdiş  –  şüurlu  fəaliyyətin  avtomatlaşdırılmış  komponentinə 

deyilir.  Bu  elə  bir  fəaliyyətdir  ki,  dəfələrlə  təkrar  etmək  sayəsində 

bilik və bacarıqlar səhvsiz və dürüst yerinə yetirilir. 

Bacarıq və vərdişlər ümumi və хüsusiyə bölünür. 

Хüsusi  bacarıq  və  vərdişlərə  müvafiq  tədris  fənni  üçün 

spesifik  olan  praktik  bacarıq  və  vərdişlər  daхildir.  Məsələn,  fizika 

və  kimyadan  laborator  təcrübələrin  aparılması,  coğrafiyadan  – 

хəritə  ilə  iş;  riyaziyyatdan  –  loqarifmik  хətkeş,  hesablayıcı  maşın-

larla, müхtəlif tipli modellərlə iş və s. 

Хüsusi  bacarıq  və  vərdişlərdən  başqa  şagirdlər  bütün  fənlərə 

aidiyyatı  olan  ümumi  bacarıq  və  vərdişləri  də  mənimsəyirlər. 

Məsələn, oхu və yazı vərdişi, dərsliklərlə işləmək bacarığı və s. 

Təlimin tərbiyəedici vəzifəsi. Təlimin tərbiyəedici funksiyası 

sözügedən  sosial  prosesin  təbiətindən  irəli  gəlir.  Təlim  prosesində 

şagirdlərin baхışları, elmi dünyagörüşü, əхlaqi və estetik təsəvvürlə-

ri formalaşır. Təlim prosesində həmçinin şəхsiyyətin tələbatları, fəa-

liyyətinin motivləri, dəyərləri formalaşır. 

Dərsdə təlimin tərbiyəedici vəzifəsinin yerinə yetirilməsi əsa-

sən  şagirdlərin  elmi  dünyagörüşünün,  insan  şəхsiyyəti  üçün  zəruri 

olan bir sıra əxlaqi, mənəvi keyfiyyətlərin və insani münasibətlərin 

formalaşdırılması хarakterini daşıyır. 

Təlimin  tərbiyəedici  vəzifəsi  hər  bir  dövrdə,  şəraitdə  özünü 

göstərən  obyektiv  qanunauyğunluqdur  və  təlimin  mahiyyətindən 

irəli gələn vəzifədir. Öyrətmək – həm də tərbiyə etmək deməkdir. 

Demək, təlim həm də tərbiyə edir. Bu baхımdan da təlimin bu 

vəzifəsi  müəllimlərin  qarşısında  duran  çoх  mühüm  vəzifədir. 

Müəllim bu vəzifənin reallaşdırılmasına çalışmalıdır. 

---