Fuad Mummadov
Kulturolopiva cffcktivli haval va faallvvala aparan vol
mədəniyyətin
qabaqlayıcı
inkişafı,
yəni
hər şeydən
əvvəl,
vətəndaşların
bilik, bacarıq, mütəşəkkilliyi və mənəviyyatının
inkişafını təmin edən strateji institutlar - elm və təhsil oilmadan
mümkün deyil. Bəşəriyyətin bütün mədəni inqilablarının əsasında,
yeni texnologiyalara və.insan həyatının yeni keyfiyyətinə yol açan,
intellektual inqilablar durur. Həyatın sosial-mədəni texnologiyalarının
üstünlüyü, hər şeydən əvvəl, elm və təhsil sahəsindəki üstünlüklərlə
təmin olunur. Lakin, biliklər, o zaman
mədəni inkişafın pozitiv
faktoruna çevrilir ki, o, dağıdıcı yox, yalnız qurucu istiqamət alsın.
Bu, ailədən başlayıb, formal və qeyri-formal dövlət və hökumət
institutları ilə həyata keçirlən, humanist insan tərbiyəsi ilə təmin
edilir. İnsanın mühüm kapitalı olan biliklə cahillik arasındakı fərq
mədəniyyətlərdə, bəşəriyyətin inkişaf qanunları və həqiqətlərinin
anlanılıb - anlamlmamasında,
düzgün və ya səhv təfəkkürün
formalaşdınlmasında,
düzgün və ya səhv qərarların qəbul
edilməsində olan fərqlə izah edilir ki, bu da son nəticədə
insanın
rifah və səadətini müəyyənləşdirir. Buna görə də, yeni minillikdə
qlobal mədəni
siyasət
elmhəcmli, humanist istiqamətli, praktik
əhəmiyyətli biliklər dünyasının yaradılması və tirajlaşdınlmasını
təmin edən mədəniyyətin prioritet istiqamətlərinə yönəlməlidir. Fərdi
və ictimai mədəni mühitin formalaşdınlmasının istiqamət və
xarakterini müəyyən edən mədəni dəyərlər, bu siyasətdə mühüm yer
tutur. İnsan tələbatlarına daha çox cavab verib, yaradıcı fəallığını
stimullaşdıran
intellektual
və
humanist
dəyərlər
vətəndaş
cəmiyyətinin inkişafı üçün prioritet əhəmiyyət daşıyır.
Sonda bir neçə praktik tövsiyələr vermək istərdim
o Fikrimizcə, bu gün Dünya Kulturoloji Assosiasiyasının
yaradılması aktual əhəmiyyət daşıyır. Müxtəlif ölkələrdə
belə
Assosiasiya şəbəkəsinin mövcudluğu kulturologiyanın
dünya
miqyasında institutlaşdınlmasına, insan inkişafının milli, regional
və qlobal
problemlərinin
həllində
kulturoloqların yaradıcı
fəaliyyətinin koordinasiyasına, milli beynəlxalq standartlara cavab
verən
kulturoloq-mütəxəsislərin
- müəllim,
tədqiqatçı
və
idarəedicilərin hazırlığına yardım edərdi.
290
Fuad Mammadov
Kulluroloeiva cffcktivli havaı v.-> faaliyyala aparan vol
° "Kulturoloqlar forumu" İNTERNET saytının və beynəlxalq
kulturoloji jurnalın
yaradılması
dünya kulturologiyasının
inkişafında praktik əhəmiyyətli addım ola bilərdi.
° İstərdik ki, həmçinin, mədəni siyasət üzrə Beynəlxalq Şuranın
yaradılması haqda məsələni müzakirəyə qoyaq. Bu Şura
kulturologiya elmi nailiyyətlərinin mədəni rəngarənglik, plüralizm
və davamlı inkişaf prinsipləri əsasında
müxtəlif xalqlann
mədəniyyətlərinin dialoqu və harmonizasiyası, mədəni mübadilə
və əməkdaşlığı, insan inkişafi naminə praktik istifadəsinə yardım
edərdi.
° Nəhayət, bəlkə,
ölkələrimizdə mədəniyyət haqda Qanuna
mədəniyyətin inteqrativ elmi tərifinin və müxtəlif səviyyəli biitün
məktəblərdə zəruri kulturoloji təlısil bölməsinin daxil edilməsi
barədə düşünməyə dəyər.
Qlobal vətəndaş cəmiyyəti inkişafının formalaşdırılıb, idarə
edilməsində kulturoloqların iştirakının genişləndirilməsi və rolunun
artırılması
müxtəlif xalqlann
mədəniyyətlərinin ruhi dirçəlişi,
modernləşdirilməsi və harmonizasiyasına, yoxsulluqla mübarizənin
daha da effektivləşməsinə, insanlann hüququnun müdafiəsinə, ekoloji
təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə və qloballaşma şəraitində davamlı
inkişafına yardım edəcəkdir.
ф «Культурология: от прошлого к будущему». Москва. 2002.
s. 245-259.
DEMOKRATİK AZƏRBAYCANDA MƏDƏNİYYƏTİN
İDARƏEDİLMƏSİNƏ YENİ YANAŞMA HAQQINDA
Azərbaycanda demokratik cəmiyyət və hüquqi dövlət quruculuğu
respublika mədəniyyətinin bütün sisteminin, dünya sivilizasiyasının
tarixi inkişaf təcrübəsi
kontekstində,
yenidən dərk edilməsi
zərurətini, mədəniyyət və mədəni siyasət anlamına yeni yanaşmaların
formalaşdınlmasını, onun inkişafi üzrə, zamanın tələblərinə cavab
verən, yeni idarəetmə modellərinin yaradılmasını şərtləndirir. İnsan
tarixində hər bir ictimai-siyasi sistem, həyat fəaliyyətinin müəyyən
etik-hüquqi və sosial-iqtisadi
norma və texnologiyalarına əsaslanan
291
Fuad Mammodot
Kullurologlva effckllvll havat va faalivvata aparan vol
xüsusi
mədəniyyət tipini
(ibtidai-icma, quldarlıq,
feodalizm,
kapitalizm, sosializm və s.) əks etdirən, qanunauyğun hadisədir. Bu
tarixi qanunauyğunluqdan çıxış edərək, ictimai-siyasi sistem olan
demokratiya da
cəmiyyət və dövlətin həyatında demokratik
mədəniyyətin norma, dəyər və texnologiyalarının təsdiqini tələb edir,
deməli, o, mədəni inkişafın, sosial tərəqqi maraqlarına və ictimai
münasibətlərdəki dəyişikliklərin tələblərinə cavab verən forma və
metodlarla təşkil, sonra isə idarə edilməsini tələb edir.
Demokratik ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, sosial-mədəni inkişafın
təşkil və idarə edilməsi prosesinin
təkmilləşdirilməsi elmə
əsaslanmalı və sistemli xarakter daşımalıdır. İdarəetmənin məzmun,
məqsəd və imkanları
cəmiyyətin xarakterindən,
dövlətin siyasi
sistemindən, onun effektliyi isə - inkişafın aktual problemlərinin
həllinə
sistemli yanaşmadan asılıdır. Sosial-mədəni sistem olan
cəmiyyət, insanın birgəfəaliyyətinin tarixi mövcudluq forması kimi,
özünün yenidən hasili və inkişafı üçün, ruhi və maddi mədəniyyət
resurslarına malik olmalıdır. Bu resursların istehsalı ictimai tərəqqiyə
istiqamətlənən fəaliyyətlə təmin edilir. Demokratik dövlət ictimai
tərəqqinin təminatçısı olaraq, özünüidarəetmənin bütün fomıalanndan
geniş istifadə edilməsi əsasında,
davamlı insan inkişafının
reallaşdmlmasına yardım edir.
Mədəniyyətin inkişafının effektiv idarə edilməsi yüksək idarəetmə
mədəniyyəti -
idarəetmədə məşğul adamlardan bilik, bacarıq,
mütəşəkkillik və mənəviyyatlılıq tələb edir. Demokratik ölkələrdə
mədəniyyətin inkişafının idarəedilməsi strategiyaları
kulturoloji
texnologiyaların istifadəsini nəzərdə tutur, çünki, onlar ruhi və maddi
istehsalın sabit inkişafinı təmin edərək,
həyat keyfiyyətinin
yüksəlməsinə yardım edir. Mədəniyyətin “həyatının” çoxtərəfliliyi
məşhur amerikalı alim Lütvi-Zadənin kəşf etdiyi qeyri-səlis məntiq
qanunları,
çoxluqlar nəzəriyyəsi
və
təəssüratlar nəzəriyyəsinə
uyğundur. Buna görə, milli və dünya
mədəniyyətinin
sistemli,
məqsədyönlü müqayisəli təhlilini keçirmək,
ruhi mədəniyyətin
məkan-zamani dəyişikliklərinin idarə edilməsini diqqət mərkəzində
saxlayıb,
praktikada
nəzərə
almaq
vacibdir.
Cəmiyyətdə
mədəniyyətin inkişafının yeni tələbləri ilə onlann reallaşdmlmasınm
köhnə sosial texnologiyaları arasındakı dialektik ziddiyyətlər həyatın
292
Fuad Mammado*
Kullurologlva cffcktMi bayat ta faalivvata aparan vol
tələblərinə uyğun yeni inkişaf üsullarının yaradılması yolu ilə həll
edilməlidir. Bu zaman cəmiyyətin sosial-mədəni fəaliyyətinin ayn-
ayn subyektlərinin
fəaliyyət gücünün uyğunluğu, əlaqəliliyi və
birliyinə
nail olmaq vacibdir.
Belə idarəetmə modellərinin
axtarılması və reallaşdırılması sivil dövlətlərin mədəni siyasətinin
strateji
vəzifəsidir.
Əgər
məsələnin
həlli
təmin
edilmirsə,
mədəniyyətdə böhran hadisələri baş verir.
Mədəniyyətin idarə edilməsi sisteminin cəmiyyətin vəziyyəti və
inkişaf səviyyəsinə təsiri proseslərini anlamaq üçün, keçmiş Sovet
İttifaqında
mədəniyyətin tarixi inkişafını
üç mərhələdən ibarət
olduğunu müəyyən edən Y.Pappe və S.Şişkin konsepsiyasına
müraciət edək. Birinci mərhələ 1920-1950-ci, ikinci - 1960-1970-ci,
üçüncü isə - 1980-1990-cı illəri əhatə edir. Birinci marhala - ruhi
mədəniyyətin inkişafının idarə edilməsi totalitar rejim ideologiyasına
xidmət etsə də, kifayət qədər effektli olub, ictimai maraqlara cavab
verən mədəni quruculuq dövrü idi. Bu dövr dinamik olaraq, mədəni
fəaliyyətin
rəngarəng
forma
və
istiqamətləri,
müqavilə
münasibətlərindən
fəal istifadə
edən
idarəetmə
sisteminin
mütəhərrikliyi ilə xarakterizə olunurdu. Mədəniyyətin düzgün
anlamından, onun tarixi missiya və ictimai dəyərindən çıxış edərək,
ruhi mədəniyyəti prioritet sahə kimi müəyyən edən,
dövlət,
savadsızlığın ləğvi və
kütlələrin ümumi mədəni səviyyəsinin
qabaqlayıcı inkişafım təmin edərək,
elm, təhsil, maarifçilik
müəssisələrinin geniş şəbəkəsini yaratdı,
elmi-texniki ziyalıların
effektiv hazırlığı və istifadəsi, incəsənətin bütün sahələrinin inkişafını
təmin etdi. İkinci mərhalədə mədəni siyasət
dövrün dialektik
tələblərinə cavab verməyərək, unifikasiya edilmiş (vahid) xarakter
aldı, mövcud mədəniyyət müəssisələrinin fəaliyyəti formal olaraq
davam etdirildi. Ruhi mədəniyyətin inkişafı, ümumiyyətlə, öz prioritet
xarakterini itirdi. Mədəniyyətin mərkəzləşdirilmiş
idarəetmə
mexanizmi ölkənin mədəniyyət sisteminin yaradılması vəzifəsini
yerinə yetirib, həyatın tələblərindən geri qalmağa başladı; cəmiyyətin,
demokratikləşmə tələb edən, sosial-mədəni həyatının
keyfiyyət
dəyişiklikləri
inkişafın
yeni
reallıqlarına
uyğun
tərzdə
təkmilləşdirilmədi.
Ruhi mədəniyyət
universal təməl və ictimai
inkişafın hərəkətverici qüvvəsi kimi deyil, sosial baxımdan
xalq
293
Dostları ilə paylaş: |