Aparan yol kimi
Yüklə 382,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
K u a d M a m m a d o v Kulturoloeiva effefctivli hjyat va foalivvato a p a r a n vol Müasir dünya sivilizasiyasındakı qlobal böhran zamanın tələblərinədüzgün, elmi və etik əsaslandınlmış cavabların verilməsini, əvvəllər qədul edilmiş qayda və təsəwürlərətənqidi təhlil və maraqlı tərəf kimi nəzərdən keçirilməsini, siyasi mədəniyyətin, məsuliyyət və istehlak, idarəetmə və beynəlxalq münasibətlərin təkmilləşdirilməsini tələb edir. Qlobal vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyətinin və bəşəriyyətin davamlı inkişafına nail olunması müasir dünyanmaktual strateji problemidir. Bu problemin həlli dünya mədəniyyətinin qurulması, ziddiyyətlərin həlli, korrupsiya və yoxsulluğun səviyyəsinin azaldırlması, sosial həyatın əsası olan ailənin möhkəmləndirilməsi, xalqların daha yaxşı qarşılıqlı anlaşması və yeni yüzillikdə bəşəriyyətin təhlükəsiz inkişafı üçün yeni imkanlar açır. Tarixi inkişaf prosesində, vəhşilik və barbarlıq dövrünü dəf edən bəşəriyyət öz sosial həyatını müasir sivilizasiyanın vətəndaş qanunları üzrə qurmuşdur. Barbar həyat tərzinə məxsus ölüm, hannibalizm, insest, eləcə də insan qəddarlığı və cahilliyinin digər təzahürlərini rədd edən, ilk sivilizasiyalar dövründə, artıq humanist prinsiplərə əsaslanan, yeni həyat tərzi formalaşmağa başladı. Sivilizasiyanın inkişafı ticarət, sənətkarlıq, elm, etika, hüquqi normalar, incəsənət, təhsil və insanın həyat fəaliyyəti texnologiyalarının təşmilləşdirilməsi mərkəzləri olan şəhər mədəniyyətinin proqressiv inkişafı ilə əlaqədar idi. Bununla yanaşı, mədəniyyətin tarixi nailiyyətlərinə baxmayaraq, hətta, müasir yüksək inkişaflı cəmiyyətlərdə, bəzi hallarda, sivil quruluşları məhv edən bioloji atavizm və psixoloji naqislik təzahürləri özünü göstərir. Deməli, bizim günlərdə həyat fəaliyyətinin sülhyaradıcı ictimai texnologiyaları, dünyada və cəmiyyətdəki dağıntıları aradan qaldıran əsas şərt olaraq, bəşəriyyət üçün vacib və zəruridir. Sülhməramlılıq Yer Kürrəsində həyati dəyərlərin qorunması və lokal, regional, eləcə də qlobal münaqişələrin humanistcəsinə həll edilməsinin zəruri praktik vasitəsinə çevrilir. Belə texnologiyaların özəyi və mahiyyəti biliklə humanist etikanın sintezi olan yüksək ruhi mədəniyyətdir. Komparativ kulturoloji təhlil göstərir ki, “insanın xilası nədədir?” sualının düzgün cavabı birdir: “insan və cəmiyyətin yüksək ruhi mədəniyyəti”. Ruhi mədəniyyətin ən böyük rolu ondadır ki, maraqlar, mentallıq və ənənələrdə olan 306 Fuad Mammadov Kullurok)giva effekti»!! haval va faalivvala aparan vol fərqlərə baxmayaraq, o, nəinki şəxsiyyətlərarası səviyyədə, eləcə də, milli, regional və dünya miqyasında mühüm birləşdirici faktor kimi çıxış edir. Maraqlara pozitiv təsir göstərmək qabiliyyəti inkişafın məqsəd və vəzifələrini müəyyən edir, mədəni müxtəlifliklərdən şüurlu istifadə etmək imkanı verir və ziddiyyət və münaqişələri yaradıcı məcraya yönəltməyə imkan yaradır. İnsanların mədəni səviyyəsinin aşağıdırsa, zəngin təbii resurslar insanın sosial inkişafında gözlənilən nəticələri vermir, maddi rifah isə səadət üçün təminat yaratmır. Cəhalət - yoxsulluq və şərdir, yoxsulluq isə, milli təhlükəsizliyin başlanğıcı, vətəndaş həmrəyliyinin dağılması və ölkənin xarici təsirlər qarşısında zəifləmə səbəbidir. Ölkənin başlıca milli sərvəti - onun mədəni potensialı, ilk növbədə, yüksək mədəniyyətli insandır. Bununla yanaşı, mədəniyyət vasitə yox, həm də insan inkişafının göstəricisi və məqsədidir. İnsan biliyi, bacanğı, mütəşəkkilliyi və mənəviyyatlılığının yüksək səviyyəsi həyatın mahiyyətini artırır, humanist məqsədlərə çatmaq uğrunda mübarizədə insana zəruri güc verir, səadət üçün imkan yaradır. Mədəniyyət, həm də, insan dəyərlərinin ölçüsüdür. “Yüksək mədəniyyət” şəxsiyyətintam dəyərinin həqiqi meyarı kimi çıxış edərək, adamın sivil insan cəmiyyətinə daxil olması vəsiqəsidir. O, dini, milli, irqi və digər fərqləri aradan qaldıraraq, insan həmrəyliyi və sülhün dayağına çevrilir. İnsan, cəmiyyət və bütün bəşəriyyətin gələcəyinin yolu yalnız yüksək ruhi mədəniyyətdən keçir. Yüksək ruhi mədəniyyət şəxsiyyətin mənəvi kamilləşməsinə yardım edən vicdan və humanist etika kimi, insan inamını da nəzərdə tutur. Yaradana inam insanın həyatını (öz yaranışına görə ilahi) “təbii qanunlar” əsasında tənzimləyərək, onda sosial məsuliyyət yaradır, insan şəxsiyyətinə, şüurlu ictimai quruluş və normalara, qanunlara, mülkiyyətə hörmət formalaşdırır. O, ictimai münasibətlərin tənzimlənməsinə və dövlətin stabil sosial-siyasi inkişafına yardım edir. Dindar insanlar özlərində və digərlərində yüksək ruh, alicənab qəlb, “göylərə” yaxınlıq hissləri tərbiyə etməyə can atırlar. Onlar insan qəlbini Allahin həqiqi mehrabı hesab edərək, səadət və yaradıcı fəaliyyətə inam, məhəbbət və ümid əsasında yaşamağa can atırlar. Belə həyat mövqeyi, qanunauyğunluq və təsadüfləri hələ də 307 Fuad Mammadov Kulturologiva effektivli haval ta faalivvala aparan vol açılmamış reallıqlann, dialektik ziddiyyətlərlə dolu olan mürəkkəbliklərini aradan qaldırmağı asanlaşdırır. Dini və dünyəvi mədəniyyətdə sosial şər və onunla mübarizə anlamına müxtəlif cür yanaşılır. Belə ki, iudaizm, islam və xristian dini mədəniyyətində şərin səbəbkan - şeytan, insanın xilaskarı isə, imandır. Dünyəvi mədəniyyətdə şərin səbəbi - cahillik, ondan xilas olma yolu isə - bilik, humanist etika və yaradıcılıqdır. İnkişaf və səadətə can atan mədəni insan bilik, bacarıq və mütəşəkkilliklə birgə humanist mənəviyyata malik omalı, şəxsi və ictimai rifah naminə yaradıcı fəaliyyət həyata keçirməlıidir. Bununla yanaşı, dini və dünyəvi yanaşmaları kamil insan anlayışı birləşdirir. Bütün ləyaqətlərin zirvəsi olan kamillik yüksək olduqca, şər azalır; kamilliyə doğru gedən yol - yüksək ruhi mədəniyyətə gedən yoldur. Bizim təsəvvürümüzə görə, bəşəriyyətin müasir sosial mədəniyyətinin ən cəlbedici və şüurlu forması demokratik dəyər və prinsiplərə əsaslanan vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyətidir. O, yeni demokratik ölkələr tərəfindən insanlar və xalqlar arasında sülhün stabilliyinin, sosial inkişafın, daha uğurlu gələcəyin yolunun, bəşər düşüncəsi və fəaliyyətinin tarixi nailiyyəti kimi nəzərdən keçirilir. Vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyəti - vətəndaşların sosial fəallığı və özünüidarəsinin inkişafı hesabına ictimai rifahın artımını təmin edən yüksək həyat fəaliyyəti mədəniyyətidir. O, demokratik etika və vətəndaş hüququ, azad informasiya, stabil həyat təminatı sistemi, vətəndaş, cəmiyyət və dövlətin maraqlarının harmonizasiyasmı nəzərdə tutur. O, şəxsiyyətin sosiallaşması və ictimai, o cümlədən milli və dini münasibətlərin tənzimlənməsi üçün yeni imkanlar açır, düzgün sosial, siaysi, hüquqi və iqtisadi qərarların hazırlanması və düzgün həll edilməsinə yardım edir. Demokratik mədəniyyətin inkişafı vətəndaş cəmiyyətinin humanist dəyərlərinə zidd olan avtoritarizm, despotizm, eqoizm, avantürizm siyasi mədəniyyətinin tədrici eroziyasına səbəb olur. Bu yol müxtəlif xalqların ideologiya və iqtisadi maraqlarının, daxili resurs və əməkdaşlığın istifadəsinə əsaslanan üçüncü ölkələrin davamlı sosial-iqtisadi inkişafının harmonizasiyasına aparır. Nəzərə almaq lazımdır ki, demokratiya bütün dərdlərin dərmanı deyil, liberal dəyərləri isə ideal adlandırmaq olmaz. Belə ki, Qərb 308 Fuad Mammadov Kulturologiva effektivli hrival ta faalivvata aparan vnl üçün xarakterik olan ifrat fərdiyyətçilik sosial altruizmi məhv edən arxieqoizmin genişlənməsi üçün şərait yaradır, kütləvi mədəniyyət isə, yüksək intellektual və etik mədəni dəyərlərin eroziyasını yaradır. O.Şpenqler, A.Toynbi, M.Horkxaymer, Q.Markuze, E.Fromm, Orteqa-İ-Qassetin və bir çox başqa tanınmış kulturoloq, sosioloq və filosofların tənqid obyektinə çevrilən bu və digər neqativ xüsusiyyətlər qərb mədəniyyətində böhran, şəxsiyyətin cəmiyyətdə yadlaşması hadisələrinin yaranmasına, sərtlik, biganəlik və himayəçilik tendensiyalarının yayılmasına səbəb olur. A.Toynbi Yeni dövrün əvvəlindən yaranan qərb sivilizasiyasmdakı mənəvi böhranı nəzərdən keçirərkən, inkişaf etmiş Qərb ölkələrinin eqoizmini, humanizm mövqeyindən tənqid edərək, onlan müasir dövrün qlobal problemlərinin həll edilməsinin mühümlüyünü dərk etməyə və millətçilik, fərdiyyətçilik və kommunizm kimi “postxristian ideologiyasını” aradan qaldırmağa çağırırdı. Bununla belə, siyasi, sosial və beynəlxalq stabilliyin əldə edilməsi vasitəsi olan demokratik mədəniyyətin mövcud üstünlükləri qlobal vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyətinin formalaşdırılması problemini aktuallaşdırırdı. Bu problemin həlli eyni zamanda həm “aşağıdan”milli dövlətlər səviyyəsində, həm də “yuxandan” beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsində həyata keçirilməlidir. Qlobal vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyətininqurulması prosesində milli dövlətlərin rolu mühümdür. Məlum olduğu kimi, hər bir milli mədəniyyətin xarakter və keyfiyyəti təbii-coğrafi şərait, bioloji kod, sosial mühit, tarixi şərait və mədəni mübadilə faktorlanndan asılıdır. Bu zaman dövlətin siyasi rejimi ilə tənzimlənib, özündə ailə, kollektiv və cəmiyyət kimi qarşılıqlı asılılıqda olan institutlan birləşdirən sosial mühit apancı rola malik olur. Dövlət və cəmiyyətin sosial-mədəni inkişafında ailə mühüm rol oynayır. İnsanın mədəniyyətində tərbiyə həlledici əhəmiyyətə malikdir. Əgər insan ailədə humanist tərbiyə almamışdırsa, onda sosiallığın əksinə, “mədəni atavizm” üstün ola bilər. Belə ailələr insanın “bioloji”, “heyvani” mədəniyyətinin təbii kultivasiyası üçün şərait yaradır. Xeyit və ya şər əməllərə meyllilik şəxsiyyətin fərdi mədəniiyyəti və xarakterinin formalaşdırılması üçün qidalandıncı mühit olan, tarixən formalaşmış mədəni ənənələr, ailənin 309 Yüklə 382,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|