AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev

 

 

381 

ildə Azərbaycanda çıxarılan neftin ümumi həcmi 15 milyon ton təşkil 

etməlidir.  Neft  hasilatı  dənizdə  və  quruda  aparılır.  Lakin  quruda 

çıxarılan neftin həcmi sürətlə azalır. Bu azalmanın rəsmi həcmi 1990-

2000-

ci illərdə 1,1 milyon ton xam neftə bərabər olmuşdur. Quruda və 

dənizdə  çıxarılan  neftin  həcminin  dəyişilməsi  1990-2002-ci  illər  üzrə 

cədvəl 45-də verilir. 

Azərbaycan Respublikasında həmişə neft hasil edilib. Lakin ayrı-

ayrı  dövrlərdə  neftin  ümumi  həcmi  müxtəlif  olub.  İkinci  dünya 

müharibəsində (1942-ci il) hasil edilən neftin həcmi rekord səviyyəsinə 

çatıb  və  23  milyon  ton  neftdən  də  çox  təşkil  edib.  Sonralar  qurudan 

çıxarılan neftin həcmi getdikcə azalmış, dənizdən çıxarılan neftin həcmi 

isə  artmışdır.  Hazırda  ARDNŞ  və  ABƏŞ-i arasında  neft  hasilatı 

aşağıdakı  nisbətdədir  (bax  cədvəl  44).  Göründüyü  kimi  ABƏŞ-nin 

çıxardığı neftin həcmi ilbəil artır. 

 

Cədvəl 44 

 

İllər 

Neft hasi-

latı min 

ton 

O cümlədən 

ARDN

Ş 

ABƏŞ 

min 

ton 

xüsusi 

çəkisi 

min 

ton 

xüsusi 

çəkisi 

2000 

14016,8 

9013,4 

64,3 

5003

,4 

35,7 

2001  

14600 

8900 

60,9 

5700 

39,1 

2002 

15000 

8800 

58,6 

6200 

41,4 

 

 

 

 

 

Cədvəl 45 

---

 

 

382 

 

Azərbaycan Respublikasında quruda  və dənizdə neft hasilatı (1990-

2002) 

 

İllər 

Dənizdə neft hasilatı 

Quruda neft hasilatı 

 

milyo

n 

tonla 

respublika 

üzr

ə ümumi 

hasilata görə, 

%-

lə 

milyo

n  

tonla 

respublika üzrə 

ümumi hasilata 

görə, %-lə 

1990 

9,9 

79,5 

2,6 

20,5 

1991 

9,5 

80,9 

2,2 

19,1 

1992 

9,1 

82 

2 

18 

1993 

8,3 

80,8 

2 

19,2 

1994 

7,8 

81,3 

1,8 

18,7 

1995 

7,5 

82,3 

1,7 

18,5 

1996 

7,5 

82,7 

1,6 

17,6 

1997 

7,5 

82,4 

1,6 

17,6 

1998 

9,8 

86,2 

1,6 

13,8 

1999 

12,3 

89 

1,5 

11 

2000 

12,4 

89,2 

1,5 

10,8 

2001 

(göz.) 

13,1 

89,2 

1,5 

9,7 

2002 

(proq.) 

13,6 

90,6 

1,4 

9,4 

 

Neftayırma məhsullarının bir neçə dəfə artırılması üçün respublika 

sənayesinin  böyük  imkanları  vardır.  Əsas  məsələ  bu  imkanlardan 

bacarıqla istifadə etməkdən ibarətdir. Qeyd edək ki, bütün imkanlardan 

yaradıcılıqla istifadə edib sənaye məhsulları istehsalını nizama salmaq 

sahəsində  respublikamız  dəyərli  təcrübə  əldə  etmişdir.  Məsələn,  son 

illər  neft-mədən  avadanlıqlarının,  sementin,  şiferin,  gil-torpağın  və  s. 

---

 

 

383 

istehsalının  artması  müşahidə  olunur.  Kassa  aparatları,  mikrokal-

kulyator, televizor, telefon aparatları, məişət elektrik cihazlarının (kofe 

üyüdən, ət çəkən, şirə çıxaran) istehsalları mənimsənilmişdir. 

Sənaye  ölkənin  iqtisadi  sərbəstliyinin  güclənməsinə  ən  çox  təsir 

edən  sahədir.  Ayrı-ayrı  sənaye  və  ərzaq  məhsullarını  istehsal  etməklə 

bir sıra istiqamətlərdə səmərə əldə etmək olar. Bu sahədə də müəyyən 

təcrübə əldə edilmişdir. Məsələn, əvvəllər xarici ölkələrdən idxal olunan 

bir  neçə  malların  müəy-  yən  hissəsi  Azərbaycanda  istehsal  olunur. 

“Teksun  yağ  sənaye”,  “Koka  Kola”,  “BM-SUN”,  “Azəri-Kastel”, 

“European-To- 

bako”,  “Nehir”,  “Simens”,  “DLD”,  “Bərəkət”,  “Azer-

Pen”, “Turk-

Baycan”  və  digər  xarici  və  müştərək  müəssisələrin 

məhsulları buna misal ola bilər. Bu müəssisələrin istehsal etdikləri məh-

sullar  dünya  standartlarına  cavab  verir  və  daxili  bazarın  tələ-batlarını 

ödəyir.  Eyni  zamanda  belə  müəssisələrdə  yeni  iş  yer-ləri  yaranmış  və 

dövlət büdcəsinə çoxlu vəsait daxil olmuşdur. 

Lakin  əldə  edilən  bu  müsbət  nəticələrlə  yanaşı  qeyd  etmək 

lazımdır ki, Azərbaycan Respublikası sənayesinin inkişafında çatışmaz-

lıqlar vardır. İlk növbədə sənayenin sahə strukturunu qənaətbəxş hesab 

etmək olmaz. Son zamanlar Azərbaycanda həyata keçirilən tədbirlərdə 

sənayenin neftlə əlaqədar olan və qeyri-neft sektorlarının inkişaf etdiril-

məsinə  fikir  verilir.  Bunun  nəticəsində  iqtisadiyyatın  qeyri-neft 

sektorunun xüsusi çəkisi nisbətən artırılır. Bu meyillə sənayenin inkişafı 

2002-

ci ildə də davam etdiriləcək. Görülən tədbirlər nəticəsində UDM-

da  iqtisadiyyatın  qeyri-neft  sektorunun  xüsusi  çəkisinin  2002-ci  ildə 

75,4% təşkil edəcəyi gözlənilir (cədvəl 46).   

 

Cədvəl 46 

 

ÜDM-

nun ümumi həcmində neft sektoru payının dəyişməsi 

 

ölçü vahidi 

2000-ci 

il 

2001-ci 

il 

2002-ci il 

proqnoz 

ÜDM:  

Mlrd.man.  

23566 

26460 

28746 

---