222
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
38
v.
mutico- affine hibrid
13K-123
100
41
47
129
II
207-161
49≡
39
v.
erythromelan hibrid
09K-91
100
40
49
129
II
207-161
62-
40
v.
mutico- erythromelan hibrid
10K-52
92
48
53
149
II
207-161
93-
41
v.
melanopus hibrid
09K-71
84
46
55
147
II
207-161
75-
42
v.
melanopus hibrid
09K-72
84
40
59
139
II
207-161
58=
43
v.
melanopus hibrid
10K-128
100
47
47
141
II
207-161
64-
44
v.
melanopus hibrid
10K-137
94
30
51
111
III
131-80
51=
45
v.
melanopus hibrid
10K-138
84
51
51
153
II
153-139
47=
46
v.
apulicum Abşeron
10K-147
86
58
53
155
II
153-139
58=
47
v.
apulicum hibrid
10K-150
90
43
36
122
III
131-80
81 -
48
v.
boeuffi hibrid
09K-77
88
35
57
127
III
131-80
46≡
49
v.
boeuffi Abşeron
09K-78
82
55
58
168
I
207-161
82 -
50
v.
obscurum hibrid
13K-191
84
57
58
172
I
207-161
83 -
51
St-2 Bərəkətli-95
100
69
48
186
I
207-161
42≡
52
St-1 Qarabağ
100
72
43
187
I
207-161
59 =
Şərti işarələr: - davamlı; = orta davamlı; ≡ davamsız
223
Stres amillərə yüksək davamlılığı ilə seçilmiş bu nümunələr uyğun bölgələrdə
əkilə bilir, quraqlıq, istilik və duzluluğa davamlılıq istiqamətində aparılan
seleksiya işlərində donor kimi istifadə oluna bilərlər.
ƏDƏBİYYAT
1.
Əliyev R.T., Abbasov M.Ə., Rəhimli V.R. Stres və bitkilərin adaptasiyası, Bakı-
“Elm” – 2014, 348 səh.
2.
Олейникова Т.В., Осипов и др. «Определение засухоустойчивости сортов
пшеницы и ячменя, линий и гибридов кукурузы по прорастанию семян на
растворе сахарозы с высоким осмотическим давлением». В. Кн. Методы
оценки устойчивости растений к неблагоприятным условиям среды. Л.
«Колос» 1976, с.56.
3.
Волкова А.М., Перепадя Ю.Г. Диагностика жаростойкости пшеницы, ячменя
и огурцов по всхожести семян после прогревания. Методы оценки
устойчивости растений к неблагоприятным условиям среды. 1976, с. 77-83
4.
Осипов Ю.Ф., Каленич В.И. Оценка засухоустойчивости пшеницы на ранних
этапах ее развития. Физиология зерновых культур в связи с задачами
селекции. Сб. науч. Трудов. Вып. 23. Краснодар, 1980, с. 88-95
УСТОЙЧИВОСТИ ГЕНОТИПОВ ТВЕРДОЙ ПШЕНИЦЫ К СТРЕССУ
ЗАСУХИ, СОЛИ И ЖАРЫ НА ОСНОВЕ ФИЗИОЛОГИЧЕСКИХ
ПАРАМЕТРОВ
Р.Т.Алиев, Ш.И.Гаджиева, Л.Г.Джавадова, Г.И.Гасанова
Институт Генетических Ресурсов НАН Азербайджана
На основе физиологических параметров исследована устойчивость
некоторых генотипов твердой пшеницы к абиотическим стрессам. Выявлено,
что исследованные нами некоторые генотипы пшеницы засуха, жара и
солеустойчивое. А также установлено 6 высоко устойчивые формы пшеницы
ко всем факторам среды: 10K-57 var.leucomelan (Апшерон); 13K-66
var.leucomelan; 13K-74
var.leucurum; 13K-107
var.affine; 09K-78
var.boeuffi
(Апшерон); 13K-191 var.opscurum.
EVOLUATION OF DURUM WHEAT GENOTYPES RESISTANCE
TO DROUGHT, SOLINITY AND HEAT STRESS ON PHYSIOLOGICAL
PARAMETERS
R.T.Aliyev, SH.I.Haciyeva, L.H.Javadova, G.I.Hasanova
Genetic Resources Institute of ANAS, Azerbaijan
224
Resistance to stress factors of some wheat genotypes have been studied on the
basis of physiological parametrs. Some of wheat accessions vere resistant to
drought and others to salinity stress. Also, have been determined high resistant 6
th
accessions to all stress factors.10K-57 var.leucomelan (Absheron); 13K-66
var.leucomelan; 13K-74
var.leucurum; 13K-107
var.affine; 09K-78
var.boeuffi
(Absheron); 13K-191 var.opscurum.
UOT 633.11:633.112
BƏRK VƏ YUMŞAQ BUĞDA GENOTİPLƏRİNİN BƏZİ FİZİOLOJİ
PARAMETRLƏRİNİN SELEKSİYADA İSTİFADƏSİNİN
PERSPEKTİVLƏRİ HAQQINDA
T.İ.ALLAHVERDİYEV
Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Əkinçilik Elmi-Tədqiqat İnstitutu, Bakı ş., AZ1098, Pirşagı q., Sovxoz 2
Bərk və yumşaq buğda genotiplərinin bəzi fizioloji parametrləri- yaşıl qalma
fenotipi, bitikinin temperaturu və yarpaq sahə indeksi təyin edilmişdir. Yaşıl qalma
fenotipi əsasən gec sünbülləmə ilə əlaqəlidir, yumşaq buğdalarda quraqlıq stresi
şəraitində daha çox azalır. Bitkinin temperaturu və temperatur depresiyasına görə
genotipik müxtəliflik vardır. Quralıq stresi şəraitində genotipin daha sərin
qalmasının qaz mübadiləsi və yarpaq sahə indeksi ilə əlaqəsi güman olunur.
Açar sözlər:
Ключевы слова:
Key words:
Baxmayaraq ki, dünyada buğda seleksiya programları fizioloji seleksiya
metodlarının köməyi olmadan potensial məhsuldarlıqda əhəmiyyətli genetik
nailiyyətlər əldə etmişdilər [9] seleksiyaçılar, həm də fizioloqlar ümumən razıdırlar
ki, gələcək müvəffəqiyyət elmləriin güclü inteqrasiyası yolu ilə reallaşa bilər [7].
Bunun üçün 2 əsas səbəb vardır. 1. 2020-ci ilə qədər bütün dünyada buğdaya
təlabatın ən azı ildə 1,6%, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 2% artması gözlənilir
[12]. Bu həmin dövrə qədər dünyada buğdanın orta məhsuldarlığını 2 dəfə artırmaq
təlabatını və məhsuldarlığın davamlı artım sürətini və potensial genetik
məhsuldarlığın yaxşılaşmasını tələb edir [14]. 2. Bəzi son dövr fizioloji seleksiya
metodları buğdanın genetik məhsuldarlıq çıxımını yaxşılaşdırmaq potensialına
malikdir [10]. Qarğıdalı və Buğdanın Yaxşılaşdırılması Beynəlxalq Mərkəzində
(CIMMYT) aparılan tədqiqatlarla bəzi fizioloji əlamətlərin- ağızcıqların
keçiriciliyi, fotosintezin sürəti və bitkinin temperatur depressiyasının əlverişli
şəraitdə məhsuldarlıq performansı ilə əlaqəsi qeyd olunmuşdur [5]. Əlavə olaraq,
marginal yəni əlverişsiz şəraitlərdə buğdanın genetik yaxşılaşdırılmasına aid
işlərdə qeyd olunmuşdur ki, fizioloji əlamətlər, o cümlədən bitkinin temperatur