233
tutumunun (TRT) 70-80% tərtibində olaraq, vegetasiya ərzində 2-3 dəfə suvarma
aparılmışdır. Onu da qeyd etmək olar ki, suvarılmayan variantda (quraqlıq)
suvarma aparılmamış və torpaqda nəmlik 35-55% olmaqla, süni quraqlıq
yaradılmışdır. Tez yetişən buğda genotipləri Qaraqılcıq-2, Əlincə-84, Nurlu-99,
Qobustan olmuşdur.
Tezyetişən buğda genotipləri üzərində müxtəlif inkişaf fazalarında əsas
fizioloji parametrlərin dəyişməsinə quraqlığın təsiri müəyyən olunmuşdur.
Tədqiq edilən müxtəlif bərk və yumşaq buğda genotiplərinin əsas fizioloji
parametrləri Lİ-6400-səyyar fotosintez ölçən sistemindən (4I-COR) istifadə
etməklə öynənilmişdir.
Bunun köməkliyi ilə tədqiq edilən yetişmə müddətlərinə görə fərqlənən bərk
və yumşaq buğda genotiplərinin eyni zamanda müxtəlif fizioloji parametrləri
(fotosintez intensivliyi, yarpaq hüceyrələrində ağızcıqların keçiriciliyi,
hüceyrələrarası sahələrdə CO
2
qatılığı və transipirasiya intensivliyi) vegetasiyanın
müxtəlif fazalrında ölçülmüşdür. Ölçmələr tədqiq edilən tezyetişən buğda
genotiplərinin 8-ci və 7-ci yarus yarpaqlarda eyni vaxtda aparılmışdır.
Ölçmələr zamanı fotosintez intensivliyinin zəifləməsi ilk növbədə ağızcıqların
keçiriciliyinin azalması nəticəsində baş verir. Tarla şəraitində transpiyasiyanın
agızcıqlarla tənzimlənməsi bitkilərin su qıtlığına ilk reaksiyası olaraq, yarpaqlar
vasitəsilə udulan CO
2
–nin azalmasına gətirib çixarır.
Ölçmələrin nəticələri cədvəl-1-də verilmişdir. Cədvəl 1-ə nəzərən qeyd etmək
olar ki, tezyetişən buğda genotiplərində öyrənilən müxtəlif fizioloji parametrlərin
dinamikası müəyyən ontogenetik gedişə malikdir.
Cədvəldə verilənlərdən göründüyü kimi, tədqiq edilən tezyetişən bərk və
yumşaq buğda sortlarının hamısında müxtəlif yarus yarpaqlarda vegetasiyanın
əvvəlində variantlar arası fərq bir-birinə yaxın olsa da, vegetasiyanın sonuna dogru
bu fərq daha da artmışdır. Müşahidə olunan fərq onunla izah olunur ki, ölçülən
yaşıl yarpaqlarda ağızcıqların keçiriciliyi, quraqlıq amili fotosintez və
transpirasiyanın intensivliyini güclü tənzimləyir. Fotosintezin sürəti artdıqda
hüceyrələrarası sahələrdə CO
2
qatılığı azalır. Quraqlıq faktorunun daha da
kəskinləşməsi, suvarılan və suvarılmayan variantlar arasındakı fərqin daha da
dərinləşməsinə gətirib çıxarır. Öyrənilən parametrlərin hamısının bir-biri ilə əlaqəli
olması (fotosintezedici orqanda) vegetasiyanın sonuna doğru bunların azalmasına
gətirib cıxarır.
Cədvəldə ölçmələr üçün daha əlverişli olan inkişaf fazası olaraq boruya
çıxma, sünbülləmə, çiçəkləmə və dən dolma fazaları verilmişdir. Yuxarıda qeyd
olunduğu kimi ölçmələr əsasən buğda bitkisinin əsasən 8-ci və 7-ci yarpaqlarında
aparılmışdır.
Aparılan ilkin ölçmələrin nəticəsinə əsasən vegetasiyanın əvvəli boruya cıxma
fazasında bərk buğda genotipi olan Qaraqılçıq-2 sortunda 8-ci və 7-ci yarpaqlarda
müxtəlif fizioloji parametrlərin variantlar arasındakı fərqi aşağıdakı ardıcıllıqla
verilmişdir.
Belə ki, fotosintez intensivliyi-F
i
(µ mol CO
2
m
-2
S
-1
)-13%:17.6%, yarpaq
hüceyrələrində ağızcıqların keçiriciliyi- A
k
(mol H
2
O m
-2
S
-1
) –14%:15.6%,
234
ağızcıqlarda karbon qazı qatılığı-CO
2
q (µ mol CO
2
mol
½
)-33%:28% və
yarpaqlarda transpirasiya intensivliyi- T
i
(mol H
2
O m
-2
s
-1
) -25%:6.6% təşkil edir.
Digər tezyetişən bərk buğda sortu olan Əlincə-84 sortunda vegetasiyanın boruya
çıxma fazasında analoji olaraq fizioloji parametrlərin göstəricilərinin variantlar
arasındakı fərqi aşağıdakı nisbətdə qeyd olunur
235
Cədvəl 1.
Tezyetişən buğda genotiplərinin fizioloji parametrləri
S/s
Genotipin adı
T
əc
rü
b
ə
var
ian
tı
Yar
p
aq
lar
İnkişaf fazaları
Boruya çıxma
Sünbülləmə
Çiçəkləmə
Dən dolma
F
i
A
k
CO
2q
T
i
F
i
A
k
CO
2q
T
i
F
i
A
k
CO
2q
T
i
F
i
A
k
CO
2q
T
i
1
Qaraqılçıq-2
I
8
11,2
0,386
341
4,35
22,6
0,431
365
6,25
20,5
0,388
388
8,35
18,6
0,450
410
12,6
7
10,3
0,441
368
4,41
18,5
0,430
401
6,13
16,7
0,375
433
7,15
13,7
0,333
430
7,14
II
8
12,5
0,335
228
3,25
14,8
0,421
325
6,32
14,5
0,384
375
5,83
10,6
0,301
320
8,21
7
9,7
0,372
265
4,12
12,3
0,392
385
6,18
14,3
0,355
401
5,76
11,2
0,275
406
5,25
2
Əlincə-84
I
8
11,8
0,376
358
4,35
23,2
0,481
368
6,62
19,7
0,386
377
7,21
15,8
0,410
403
10,5
7
11,5
0,455
367
4,96
16,2
0,440
396
5,96
13,7
0,381
401
6,35
10,2
0,355
408
5,65
II
8
10,2
0,333
224
3,26
21,4
0,395
300
6,13
10,9
0,356
325
5,83
9,7
0,283
296
7,31
7
9,2
0,366
253
3,82
10,3
0,325
371
5,26
13,2
0,255
301
4,38
8,2
0,255
318
4,8
3
Nurlu-99
I
8
11,2
0,358
318
3,81
18,5
0,544
316
5,55
16,2
0,353
322
6,33
12,2
0,385
355
8,23
7
12,7
0,413
326
3,55
9,8
0,427
358
4,65
9,1
0,393
392
4,96
5,82
0,276
395
4,33
II
8
10,4
0,320
227
2,92
16,5
0,482
296
5,53
11,3
0,358
300
5,85
9,25
0,283
298
4,95
7
8,33
0,338
261
3,15
6,3
0,275
258
4,35
7,2
0,213
295
3,57
4,83
0,195
312
2,56
4
Qobustan
I
8
11,22
0,455
303
3,55
20,4
0,535
287
5,32
13,9
0,385
312
6,25
10,2
0,475
343
7,13
7
12,3
0,465
306
3,54
11,2
0,398
328
4,31
9,3
0,387
352
4,85
6,12
0,207
348
3,22
II
8
9,4
0,355
223
2,84
17,5
0,525
223
5,13
10,5
0,376
272
5,25
8,15
0,282
323
4,55
7
9,15
0,345
259
3,14
5,32
0,243
331
3,43
6,5
0,173
290
2,35
3,63
0,128
312
2,84
Qeyd: I – Suvarılan; II – Suvarılmayan
1. F
i –
Fotosintezin intensivliyi (mmol CO
2
m
-2
s
-1
);
2. A
k
- Ağızcıqların keçiriciliyi (mol H
2
O m
-2
s
-1
);
3. CO
2q
– hüceyrələrarası sahələrdə CO
2
qatılığı (mmol CO
2
mol1/2);
4. T
i
– transpirasiyanın intensivliyi (mol H
2
O m
-2
s
-1
).
Dostları ilə paylaş: |