Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

270 

 

Bu xəstəliyin son illərə kimi aralıq sahib bitkisi   elmə məlum olmamışdır. Lakin 

2010-cu  ildə  Amerikanın  Minnesota  Unveristetində,  çinli  alim  sarı  pas  xəstəliyinin   

aralıq  sahibinin  Berberis  chinensis  (şəkil  2-3)  bitkisi  olduğunu  subuta  yetirmişdir  . 

(Yue Jin, Les J. Szabo, and Martin Carson May, 2010)  [4].

 

 

 

Şəkil 2.

 

Esidi sporların Berberis chinensis bitkisi üzərində. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 3. Sarı pas xəstəliyinin inkişaf tsiklı. 

 

Sarı pas xəstəliyinin Azərbaycanın müxtəlif buğda becərilən  regionlarında ayrı-ayrı 

illərdə  vurduğu  ziyanı  və  yaratdığı  neqativ  fəsadları,  xüsusən  də    məhsul  itkisini   

nəzərə  alaraq,genotiplərin  xəstəliyə  tutulma  səviyyəsinin  qiymətləndirilməsi,  ona 

qarşı  davamlı  effektiv  genlərin  axtarışı  və  bu  genlərin  donor  qismində  seleksiya 

işlərində geniş istifadəsi olunması   tədqiqat işində qarşıya qoyulan əsas vəzifələrdən 

biri olmuşdur. 

Tarla  təcrübələri  Azərbaycanın  müxtəlif  aqroekoloji  zonalarında  –  Abşeron 

(suvarma),  Qobustan  (dəmyə),  Şəki  (nəmliklə  təmin  olunmuş  dəmyə),  Cəlilabad 

(quraq  dəmyə)  və  Tərtər  (suvarma)  bölgələrində    hər  bir  genotip  üçün    cərgələrin 

uzunluğu  1  m  olmaqla  80  sortnümunənin  oktyabr  ayının  sonu  və  noyabrın  birinci 

ongünlüyündəsəpin aparılmışdır. 2014-2015-ci  ilin   vegetasiya dövründə   sarı pasa 

davamlı  effektiv  genlərin  qiymətləndirməsi  və  seçilməsi  üçün  ICARDA-dan 

göndərilmiş  tələ  pitomniklərindən  (Yr  geni  məlum  olan  genotiplər)  istifadə 

edilmişdir. Bu pitomnikə Azərbaycanın yerli  Qobustan sortu davamlı sort kimi daxil 

edilmişdir. 2010-cu ildə Azərbaycanın 27 yerli sortnümunəsi  o, cümlədən Qobustan 

sortu ICARDA-da laboratoriya şəraitində süni sirayətlənmiş və molekulyar səviyyədə 

tədqiq  edilərək    (2010-cu  il)    [5;17],  0-4  ballı  şkala  (McIntosh  et  al.  (1995)  [6]  ilə 

qiymətləndirilmişdir. Nəticədə Qobustan sortu özünü  orta davamlı kimi göstərmişdir. 

Nəticədə Qobustan sortu özünü orta davamlı kimi göstərmişdir.  Azərbaycanın 

27  sortunun  Qobustan  sortu  daxil  olmaqla  41%-də  (K.K.Aslanova,  K.Nazari, 

PİKNİ

-SPOR

 

ESİDİ

-SPOR

 

ZİRİNC BİTKİSİ  (Berberis chinensis) 

 

BUĞDA BİTKİSİ  (

Triticum aestivum

 )

 

UREDO-SPOR

 

TELYE-SPOR

 

---

 

271 

 

J.M.Talai)  [7]  Yr9/Sr31/Lr26  genləri  tapılmşdır.  Lakin  2014-2015-ci  tədqiqat 

illərində apardığımız qiymətləndirmələrə əsasən məlum olmuşdur ki, bu sort artıq  öz 

davamlılığını itirmiş xüsusən 2015-ci ildə Tərtər bölgəsində 100S, Qobustanda 10S, 

Cəlilabadda isə 10MS səviyyəsində xəstəliyə sirayətlənmişdir.  

Genotiplər Kobb şkalasına uyğun olaraq (0-100%) 2014-2015 ci ilin may ayında 

qiymətləndirilmiş (Peterson et.al.1948) [8] və regionlar üzrə davamlı effektiv genləri 

daşıyan genotiplər seçilmişdir (Cədvəl 1.). 

 

---

 

272 

 

Cədvəl 1. 

Regionlar üzrə sarı pasa davamlı effektiv genləri daşıyan genotiplərin Cobb şkalasına uyğun qiymətləndirilməsi 

S.

N 

Genotiplər 

 

 

 

 

Yr-gen 

 

 

Cəlilabad  Abşeron 

Qobustan 

 

Tərtər 

Şəki 

Cəlilabad  

 

Tərtər  

 

Qobustan

  

GPS informasiyası 

 

N.S 

39.30755 

 

E.W048. 

60635 

 

Elev.22 

M 

 

N.S 

40.67151 

 

E.W 

049.52587 

 

Elev.17 m 

 

N.S 

40.67151 

 

E.W 

48.98929 

 

Elev.852 M 

 

N.S 

40.21225 

 

E.W. 

047.00165 

 

Elev:187 m 

N.S 41.07938 

 

E.W 047. 

38377 

 

Elev. 720 m 

 

 

N.S 

39.30755 

 

E.W 

048.60635 

 

Elev.22 M 

 

 

 

 

N.S 

40.21225 

 

E.W. 

047.00165 

 

Elev:187 m 

 

 

 

N.S 

40.67151 

 

E.W 

48.98929 

 

Elev.852 

m 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

25/05/14  

2014-

25.05.15  

 28/05/14 

 29/05/14 

2014-

25.05.15 

20.05.15 

27.05.15 

26.05.15 

1. 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

1 

Triticale 

 

0 

0 

0 

10 S 

0 

10MR 

20MS 

10MR 

2 

Morocco 

  

70 S 

50S 

40 S 

100 S 

30S 

100S 

100S 

100S 

3 

Yr 1/ 6* Avocet S 

Yr1 

0 

0 

0 

R 

0 

10MS 

20S 

50S 

4 

Yr 1/6* AvS 

NIL 1 

0 

0 

0 

R 

0 

R 

80S 

R 

5 

Chinese 166 (W;Yr1) 

(W;Yr1) 

0 

0 

10 MR 

R 

0 

R 

R 

R 

6 

Chinese 166 

Yr1  

0 

0 

0 

R 

0 

R 

40MS 

R 

7 

Kalyansona (S) 

Yr2 

10 MS 

0 

20 MS 

20 S 

0 

20S 

MR 

40S 

8 

Heines VII (W;Yr2+?) 

(W;Yr2+?) 

10 MR 

0 

20 MR 

R 

0 

10S 

MR 

R 

9 

Vilmorin 23 (W;Yr3a,4a+other) 

(W;Yr3a,4a+other) 

R 

0 

20 MR 

R 

0 

R 

MR 

30MS 

10 

Morocco 

  

50 S 

70S 

80 S 

90 S 

50S 

100S 

100S 

100S 

11 

Hybrid 46 (W;Yr4) 

 (W;Yr4) 

10 MR 

0 

20 MR 

R 

0 

R 

R 

R 

12 

Yr 5/ 6* Avocet S 

Yr5 

R 

0 

20 MR 

R 

0 

R 

R 

R 

13 

Triticumspelta (Inter,Yr5) 

Yr5 

20 MR 

0 

R 

R 

0 

R 

R 

R 

14 

Yr 6/ 6* Avocet S 

Yr6 

10 MS 

0 

20 S 

80 S 

0 

100S 

100S 

50S 

15 

Heine'sKolben (S; Yr6+1) 

(S; Yr6+1) 

10 MS 

0 

40 S 

R 

0 

20S 

70MS 

10MS 

16 

Heine'sPeko (S; Yr6+?) 

(S; Yr6+?) 

R 

0 

10 MR 

R 

0 

10S 

90S 

R 

---