Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2 2013 və 2014-cü illərdə kolleksiyadakı nümunələrin növmüxtəlifliklərinə görə sarı pasla sirayətlənməsi
280
Ona görə də buğda genotiplərinin sarı pasa qarşı davamlılığının öyrənilməsinin hidrometeoroloji parametrlərlə paralel olaraq aparılması daha məqsədəuyğundur. Tədqiqat illərində hidrometeoroloji parametrlərin qiymətləri 1-ci cədvəldə verilmişdir.Cədvəldən göründüyü kimi 2013-cü ilin aprel, may və iyun aylarında yağmurların miqdarı 135,6mm, havanın nisbi rütubəti 73-52%, orta temperatur isə 15-20º C olmuşdur. Bu şərait sarı pasın inkişafı üçün əlverişli olmuşdur. 2014-cü ilin həmin aylarında yağıntıların miqdarının nisbətən az olmasına baxmayaraq (47.1mm) havanın nisbi rütubəti (67-41%) və orta temperaturu (19-22ºC) bu ildə də sarı pasın inkişafına şərait yaratmışdır. Eyni zamanda qeyd etməliyik ki, sarı pasın inkişafı və yayılması üçün hava şəraitinin gedişi 2013-cü ildə 2014-cü ilə nisbətən daha əlverişli olmuşdur. Dağlıq Şirvan şəraitində seleksiya işində tətbiq etmək məqsədilə 344 nümunədən ibarət olan payızlıq yumşaq buğda kolleksiyasının morfofizioloji, aqronomik xüsusiyyətləri və xəstəliklərə davamlılıqları tədqiq edilir. Nümunələrin sarı pasa qarşı davamlılıqlarının 2012-2013 və 2013-2014-cü vegetasiya illərində öyrənilməsinin nəticələri (cədvəl 2) göstərmişdir ki, genotiplərin bu xəstəliyə sirayətlənməsi hər iki vegetasiya ilində fərqli olmuşdur. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi 2012-2013-cü vegetasiya ilində, xüsusilə yaz-yay aylarında yağıntıların çox olması havanın da nisbi rütubətinin yuxarı olmasına səbəb olmuşdur. Bu səbəbdən də tədqiq olunan genotiplərdən sarı pasa həssas olanların siyarətlənməsi 2013-cü ildə 2014-cü ilə nisbətən yüksək olmuşdur. Alınan nəticələr göstərmişdir ki (cədvəl 2), 2013-cü ildə tədqiq olunan genotiplərin 22,4%-i, 2014-cü ildə isə yalnız 7,3%-i 50- 100S həddində sarı pasa siyarətlənmişlər. Bu zaman 5-50S həddində siyarətlənmənin 2013-cü ildə (32,8%) 2014-cü ilə nisbətən (46,9%) az olması 2013-cü ildə sarı pas sporlarının inkişafı üçün daha əlverişli şəraitin olması səbəbindən siyarətlənmənin daha da irəli gedərək 50-100S həddinə çatmasına səbəb olmuşdur.
2013 və 2014-cü illərdə kolleksiyadakı nümunələrin növmüxtəlifliklərinə görə sarı pasla sirayətlənməsi
Növmüxtəlifliyi sayı 5-50S 50-100S 5-50MS 5-50MR R 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 2013 2014 Lutescens 93 37,6
34,4 3,2
- 12,9
15,6 - 5,6 46,3 44,4
Erytrospermum 117
29,1 45,8
22,2 7,5
13,7 10,8
- 5,0
35,0 30,8
Ferrugineum 24
33,3 50,0
20,8 4,5
4,2 4,5
- 4,5
41,7 36,5
Graecum 109
33,0 58,2
38,5 12,7
9,2 10,0
- 5,5
19,3 13,6
Albidum 1 - - 100
100 - - - - - - Cəmi
344 32,8
46,9 22,4
7,3 11,3
11,4 - 5,2 33,5 29,2
Qeyd edək ki, tədqiq olunan nümunələrdən sarı pasa meylli olanların sayı (5-50MS) 2013 və 2014-cü illərdə yaxın olmaqla, uyğun olaraq 11,3 və 11,4% təşkil etmişdir. 2013-cü ildə tədqiq olunan yumşaq buğda nümunələrindən orta davamlı olanı (5-
281 50MR) müşahidə olunmamışdır. 2014-cü ildə isə nümunələrin 5,2%-i orta davamlı olaraq qeyd edilmişdir. 2013 və 2014-cü ildə kolleksiyada olan genotiplərin uyğun olaraq 33,5 və 29,2 %-i tam davamlı olmuşdur. Digər tərəfdən 2014-cü ildə tədqiq olunan nümunələrin 5,2%-nin 5-50MR həddində orta davamlı olduğunu nəzərə alsaq (bu göstərici 2013-cü ildə 0-dır), o zaman 2013 və 2014-cü illərdə orta davamlı və davamlı nümunələrin sayının həmin illərdə 33,5 və 34,4% olmaqla təxminən bərabər olduğu görünür. Kolleksiyadakı nümunələrin növmüxtəlifliklərinə görə baxıldıqda onların arasında fərqlərin olduğu görülmüşdür. Belə ki, cədvəl 2-dən göründüyü kimi 2013- cü ildə bütün əsas 4 növmüxtəlifliyinin hər birində olan tam davamlı nümunələrin miqdarı 2014-cü ilə nisbətən çox olmuşdur. Bu isə fikrimizcə 2014-cü ildə sarı pasın inkişafı üçün yaranan orta vəziyyətə uyğun olaraq həmin ildə orta davamlılığın da (5-50MR) qeyd olunması ilə əlaqədar olmuşdur. 5-50MR və R-də olan faizlərin cəminə baxdığımızda hər iki ildə həmin cəmin uyğun növmüxtəlifliklərində təxminən bərabər olduğu müşahidə olunur. Bu isə həm 2013 və həm də 2014-cü ildə genotiplərin davamlılığının qalmasının və həmin genotiplərdən seleksiya prosesində sarı pasa davamlılıq üçün istifadə oluna biləcəyinin göstəricisi kimi qəbul oluna bilər. Ayrı-ayrı növmüxtəliflikləri müqayisə olunduqda (cədvəl 2) 2013-cü ildə
olduğu görülmüşdür. Digər növmüxtəlifliklərində isə bu göstərici az olmaqla uyğun olaraq Erythrospermumda 35,0%, Ferrugineumda 41,7%, Graecumda isə 19,3% olmuşdur. Bu isə Dağlıq Şirvan bölgəsi üçün sarı pasa davamlılıqda Lutescens, Erythrospermum və Ferrugineum növmüxtəlifliklərinə diqqət yetirməyin əhəmiyyətli olduğunu göstərir. ƏDƏBİYYAT 1.
Seyidov M.H., Qarayev P.S., Mahmudov R.U. Azərbaycanda sarı pas epidemiyası //Az.ETƏİ-nin elmi əsərləri məcmuəsi, XXIcild, Bakı, 2005, s.151-157 2.
Глинушкин А.П. Эффективность применения биологических и химических препаратов в комплексной защите яровой пшеницы от болезней в Оренбургском Предуралье.://Дис. канд.биол.наук. Оренбург, 2004, с 219 3.
желтой ржавчины пшеницы на Северном Кавказе и обоснование приемов управления внутрипопуляционными процессами. //Дис. докт.биол.наук: Санкт Петербург, 2006, с 426 4.
Abdullayev A.M., Məmmədova S.M, Hacıyeva S.K, Kərimova Ş.R. Payızlıq buğda nümunələrinin Abşeron şəraitində xəstəliklərə qarşı davamlığı. //Az.ETƏT-nin elmi əsərləri məcmuəsi XXIII cild, Bakı 2012, s. 131-134 5.
İbrahimov E.R., Seyidov M.H. Sarı pas xəstəliyinin yumşaq buğda sortlarının məhsuldarlıq və iqtisadi göstəricilərinə təsiri.//Az.ETƏT-nin elmi əsərləri məcmuəsi, XXIII cild, Bakı, 2012, s.134-139
Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|