Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 

 

299 

 

 

Количество и процент сильновосприимчивых сортообразцов у сахарной и 

столовой  свеклы  был  низким  и  равнялся  соответственно  2,0%  и  5,1%,  а  у 

кормовой свеклы сильвосприимчивые сортообразцы полностью отсутствовали.  

 

В  результате  исследований,  проведенных  одновременно  по  трем 

разновидностям  свеклы,  выявлена  неодинаковая  степень  поражаемости  их 

церкоспорозом. По степени поражаемости процент толерантных сортообразцов 

превосходил  остальные.  Различия  между  сахарной,  столовой  и  кормовой 

свеклой  были  незначительны,  процент  поражаемости  их  колебался  в  пределах 

44,4 – 52,1%. 

 

Близкое  соотношение  поражаемости  у  сахарной,  столовой  и  кормовой 

свеклы, получено и по  устойчивым и восприимчивым сортообразцам, процент 

которых  колебался  в  пределах  10,3  –  11,1%  и  29,2  –  35,9%  соответственно  у 

устойчивых и восприимчивых сортообразцов. 

 

Таким  образом,  в  результате  исследований  выявлена  неодинаковая 

степень  устойчивости  образцов  свеклы  к  церкоспорозу.  Степень  поражения 

болезнью  колебалась  от  0  до  5  баллов.  Были  выявлены  иммунные  и 

высокоустойчивые  сортообразцы,  которые  могут  быть  использованы  в 

селекции в качестве доноров устойчивости к церкоспорозу. 

 

 

ЛИТЕРАТУРА 

 

 

1.  Растениеводство  (под  ред.  акад.  ВАСХНИЛ  проф.  П.П.Вавилова)  М.: 

Агропромиздат, 1986, 512 с. 

 

2.  Буренин  В.И.  Изучение  и  поддержание  мировой  коллекции 

корнеплодов. Л.: 1989,  73 c.  

3. Буренин В.И., Пивоваров В.Ф. Свекла. Санкт-Петербург, 1998, 140 c. 

 

4.  Шевченко  В.Н.  Эффективные  приемы  и  способы  борьбы  с  болезнями 

сахарной свеклы. Киев, 1975, c. 13. 

 

5.  Пересыпкин  В.Ф.  Болезни  технических  культур.  М.:  Агропромиздат, 

1986, 317 c. 

 

6.  Биология  и  селекция  сахарной  свеклы  (под  ред.  акад.  И.Ф.Бузанова). 

М.: Колос, 1968, 686 с. 

 

7.  Доброзракова  Т.Л.  Сельскохозяйственная  фитопатология.  Л.:  Колос, 

1988, 327 с. 

 

 

BETA VULGARİS L. NÖVÜNƏ AİD ÇUĞUNDUR SORTNÜMUNƏLƏRİN 

CERCOSPORABETICOLA SACC. XƏSTƏLİK TÖRƏDİCİSİNƏ 

DAVAMLILIĞI  

 

N.X.Məmmədova, H.M.Şıxlinski 

AMEA, Genetik Ehtiyatlar İnstitutu 

 

 

---

 

 

300 

 

Tədqiqat zamanı çuğundur sortnümunələrinin (şəkər, mətbəx,  yem)  təbii fonda 

serkosporoz  xəstəliyi  ilə  sirayətlənmələrinin  davamlılığının  müqayisəli  şəkildə 

fitopatoloji qiymətləndirilməsi aparılmışdır. 

 

RESISTANCE OF BEET ACCESSIONS BELONGED TO BETA VULGARIS 

L. OF TO CERCOSPORA BETICOLA SACC PATHOGEN 

 

N.Kh.Mammadova, H.M.Shikhlinski 

ANAS, Genetic Resources Institute 

 

 

Comparative  phytopatological  assessment  of  infection  by  sercosporosae  in 

natural background of beet accessions was carried out. 

 

 

UOT 635.651 

MƏRCİMƏK (LENS CULINARIS L.) SORT NÜMUNƏLƏRİNİN GÖBƏLƏK 

XƏSTƏLİKLƏRİLƏ YOLUXMASININ FİTOPATOLOJİ 

QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSI 

 

A.D.MƏMMƏDOVA, H.M.ŞIXLİNSKİ  

AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, Bakı, AZ1106, Azadlıq prospekti 155, Azərbaycan 

e-mail:sh.haci@yahoo/com 

 

        Məqalədə  mərcimək  (Lens  culinaris  L)  sortnümunələrinin  göbələk  xəstəlikləri 

ilə  sirayətlənmələrinin  fitopatoloji  qiymətləndirilməsi  və  bu  bitki  nümunələri 

içərisindən  perspektivli  və  davamlılığı  ilə  seçilən  bitkilərin  donor  materialı  kimi 

istifadə edilməsindən bəhs edilir.  

 

Açar  sözlər:  paxlalılar,  mərcimək,  qiymətləndirmə,  donor,  xəstəlik, 

fitopatologiya, davamlılıq, immunoloji qiymətləndirmə 

Ключевые  слова:  бобовые,  чечевица,  оценка,  донор,  болезни, 

фитопатология, устойчивость, иммунологическая оценка 

Key  words:  leguminous,  lentil,  estimation,  donor,  diseases,  phytopathology, 

resistance immunological evaluation 

 

        Mərcimək 

birillik  bitki  olmaqla,  nisbətən  alçaqboyludur.  Mərcimək 

respublikamızda  yetişdirilən  əsas  dənli  paxlalı  bitkilərdən  biri  olub,  əsas  etibarilə 

ərzaq  bitkisidir.  Dənli  paxlalı  bitkilər  içərisində  mərcimək  özünün  yüksək  zülal 

tərkibi ilə fərqlənir. Bu baxımdan o, yalnız soyadan geri qalır.  

        Mərcimək  insan  və  heyvan  orqanizmləri  tərəfindən  yaxşı  mənimsənilir  və 

yüksək qidalılıq xüsusiyyətinə malikdir.  

        Mərcimək  qida  məhsulları  içərisində  mühüm  yerlərdən  birini  tutur.  O  Avropa, 

Şimali  Afrika,  Kanada,  ABŞ,  Avstraliya  və  Latın  Amerikasında  geniş  becərilir. 

---

 

 

301 

 

Mərciməyin dənində 23,8-32,0% zülal, 47,3-60,21% azotsuz ekstiraktiv maddələr və 

0,63-2,1%  piy  yağları  vardır.  Stress  amillərə  davamlı  radionukleotidləri  özündə 

toplamır, qışa davamlılığı ilə seçilir.  

        Respublikamızda  ərzaq  üçün  istifadə  olunan  və  qədim  zamanlardan  becərilən 

paxlalı  bitkilərdən  mərciməyi  göstərmək  olar.  Bu  bitkinin  dəni  karbohidratlarla, 

zülallarla, əvəz olunmayan amin və yağ turşuları, vitaminlərlə (xüsusən B qrupu) və 

minerallarla zəngindir.  

        Dəmyə  bölgələrində  mərciməyin  digər  bitkilərə  nisbətən  üstünlüyünü  nəzərə 

alaraq,  BMT-nin  Ərzaq  və  Kənd  Təsərrüfatı  Təşkilatı  (FAO)  bu  bitkini  gələcəkdə 

əkinçilik  üçün  perspektivli  bitkilər  siyahısına  salmış  və  quraq  regionlarda 

becərilməsini tövsiyə etmişdir [1; 3; 6; 7].  

        Respublikamizda ərzaq probleminin həlli ilə əlaqədar olaraq  yüksək məhsuldar, 

biotik  və  abiotik  stress  amillərə  davamlı,  keyfiyyətli  yerli  sortların  yaradılması, 

optimal becərmə texnologiyasının müəyyən edilməsi, toxumçuluğun təşkili və yayımı 

qarşıda  duran  problemlərdəndir.  Ölkəmizin  ayrı-ayrı  bölgələrində  becərilən 

mərcimək nümunələri tez-tez kütləvi surətdə fuzarioz xəstəliyinə tutulur ki, bunun da 

nəticəsində istehsalın rentabelliyi aşağı düşür və fermerlərin bu sahəyə marağı azalır. 

Becərilən  yerli formalar qısaboylu olduğundan məhsulun əmtəəlik xüsusiyyətləri də 

yüksək  olmur  [2;  8;  9].  Buna  görə  də  xəstəliklərə  davamlı,  yüksək  məhsuldar, 

hündürboylu, əmtəəlik xüsusiyyyətləri yüksək olan yeni mərcimək sortları yaratmaq 

məqsədilə  1997-ci  ildən  başlayaraq  ICARDA  Beynəlxalq  Elm  Mərkəzindən  hər  il 

müxtəlif  mənşəli  mərcimək  nümunələri  introduksiya  olunur.  Alınmış  nümunələr 

Abşeron və Cəlilabad bölgələrində ekoloji sınaqlardan keçirilir. Öyrənilən nümunələr 

üzərində  fenoloji  müşahidələr  aparılır,  onların  xəstəliklərə,  yatmaya,  şaxtaya, 

quraqlığa qarşı davamlılığı öyrənilir.  

        Digər  paxlalılar  kimi  mərcimək  bitkisi  də  kökdəki  yumrucuq  bakteriyaları 

vasitəsilə  havanın  sərbəst  azotunu  mənimsəyərək  torpağı  azotla  zənginləşdirir.  Bu 

bitkilərdən sonra sahəyə əkiləcək başqa bitkilər təbii azotla təmin olunmuş olur ki, bu 

da  ekologiyanın  çirkləndiyi  bir  vaxtda  kimyəvi  gübrələrdən  az  istifadə  olunmasına 

səbəb olmuş olur [2; 4; 5; 8; 9].  

        Beləliklə,  göstərilənləri  nəzərə  alaraq  tədqiqat  materialı  kimi  yerli  və 

introduksiya  (ICARDA)  olunmuş  mərcimək  nümunələri  götürülmüşdür.  Bu 

nümunələr üzrə  tədqiqat işləri AMEA-nın  Genetik Ehtiyatlar  İnstitutunun AETB-da 

aparılmışdır.  Tədqiqat  materialı  kimi  mərcimək  (Lens  culinaris)  nümunələri  “Dənli 

taxıl və paxlalı bitkilər” laboratoriyasından alınmışdır. Beynəlxalq deskriptora əsasən 

müxtəlif  bölgələrdən  toplanmış  mərcimək  Abşeron  şəraitində  öyrənilir.  Tədqiqat 

işində  21  nümunənin  təbii  fonda  göbələk  xəstəliklərinə  yoluxmasının  fitopatoloji 

tədqiqi və qiymətləndirilməsi aparılmışdır.  

        Tədqiq olunan mərcimək (Lens culinaris) bitkisinin göbələk xəstəliklərinə qarşı 

qiymətləndirilməsi BMT-nin tərtib etdiyi şkalaya əsasən aparılmışdır [10].  

        Aparılan  qiymətləndirmə  dövründə  mərciməyin  21  sortnümunəsinin  göbələk 

xəstəliklərinə qarşı göstərdiyi nəticələr cədvəldə göstərilmişdir.   

        Cədvəldən göründüyü kimi, 2009-2013-cü illər ərzində 21 mərcimək genotipinin 

göbələk  xəstəlikləri  ilə  sirayətlənməsinin  fitopatoloji  qiymətləndirilməsi  zamanı  - 

---