Aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ
Yüklə 7,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Molekulyar markerlərin dayanıqlılıq seleksiyasında istifadəsi.
164
istehsal edən RAPD, SSR və AFLP kimi markerlər təbii populyasiyalardakı variasiyanı təxmini olaraq təmsil edəcək genetik resursların yaradılmasında mühüm rol oynayır [25; 26; 27; 28; 29]. Ölkəmizdə yayılmış bitki nümunələrinin qorunması, saxlanması və istifadəsinə son illərdə maraq daha da artmışdır. Bu məqsədlə, AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu və onun tərkibində Cənubi Qafqazda ilk dəfə olaraq genbank yaradılmışdır. Bu genbankda 8000-ə yaxın bitki nümunəsi qorunub saxlanılır ki, onunda 1283 nümunəsi buğda bitkisinə aiddir. Genbankda qorunub saxlanılan nümunələrin genetik identifikasiya edilərək pasportlaşdırılması və onlardan seleksiyada düzgün istifadə edilməsi günün aktual məsələsinə çevrilmişdir. İlk dəfə olaraq, bu məqsədlə, respublikamızda yayılmış diploid və tetraploid buğda növlərinin RAPD DNT markerlərilə identifikasiyası həyata keçirilmişdir. 196 diploid buğdanın (T.monococcum, T.urartu, T.boeoticum) molekulyar genetik üsullarla duza davamlılıq genlərinə görə skrininqi zamanı Nax1 və Nax2 davamlılıq genlərinin diploid buğdalardan yalnız T.monococcum və T.boeoticum-da olduğu müəyyən edilmişdir. Gen
ekspresiyası analizi
isə bu
genlərin yalnız
duza davamlı T.monococcum növünə aid nümunələrdə ekspresiya olunduğunu aşkar etmişdir. Fraqment analizi nəticəsində, ilk dəfə olaraq, Azərbaycan mənşəli yumşaq buğda növmüxtəlifliklərində (T.aestivum v. erythrospermum, T.aestivum v. albidum,
Günəşli, Mirbəşir 128) gövdə pasına davamlılıq geni (Sr31) aşkarlanmışdır. Aparılan molekulyar skrininq nəticəsində yumşaq buğdanın Qrekum 75/50, Arzu, Zərdabi, Gürgənə-1, Mirbəşir 128, Əkinçi 84, Günəşli və Yeganə sortlarında sarı və qonur pasa davamlılığı təmin edən ilişikli Yr18/Lr34 genləri tapılmışdır. Fransa alimləri ilə birgə aparılan tədqiqatlar zamanı Qazaxıstan mənşəli yabanı ərik genotiplərinin şarka xəstəliyinə davamlılıq geni ilə ilişikli olan bir mikrosatelit markeri ilə skrininqi nəticəsində bu xəstəliyə davamlı olan yeni nümunələr aşkar olunmuşdur. İlkin molekulyar-genetik tədqiqatlar kimi, buğda, mərcimək və üzüm kolleksiyasında RAPD və SSR markerlərdən istifadə etməklə, genetik müxtəliflik və genetik oxşarlıq dərəcəsi tədqiq olunmuşdur. Öyrənilən buğda, mərcimək və üzüm kolleksiyasında yüksək genetik müxtəliflik dərəcəsinin olması təyin edilmişdir. İlk dəfə olaraq Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından toplanmış noxud genotipləri üzərində biomorfoloji, RAPD, ISSR və ən perspektivli markerlərdən hesab olunan SSR marker analizləri kompleks şəkildə aparılmış və nəticədə nümunələr arasında yüksək polimorfizm dərəcəsi aşkar edilmişdir. Genotiplər arasındakı genetik məsafə və genetik oxşarlıq əmsalları əsasında genotiplərin genetik qohumluq dərəcəsi müəyyən edilmişdir. UBC 880 ISSR praymeri ilə yalnız quraqlığa davamlı genotiplərdə 630 n.c. uzunluğunda bir spesifik amplikonun sintezi müəyyən olunmuşdur. Bundan əlavə, ilk dəfə olaraq, tolerantlıq indeksləri və müxtəlif məhsuldarlıq elementləri əsasında yerli noxud genotiplərinin quraqlığa davamlılığı statistik metodların köməyi ilə tədqiq edilmiş və 62 genotip arasında 35,5% quraqlığadavamlı genotiplər aşkar edilmişdir. 165
Noxud genotipləri arasında 11 RAPD marker ilə cəmi 77 amplikon sintez edilmiş və onlardan 76 amplikon, 8 ISSR markerlə isə 42 amplikon sintez edilmiş və onlardan 32 amplikon polimorf olmuşdur. Ən çox amplikon sayı OPA 19 (12 ədəd) praymeri və UBC 810 (8 ədəd), ən az amplikon sayı isə OPG 14 (3 ədəd) və UBC 873, UBC 809 (3 ədəd) praymerləri vasitəsilə sintez edilmişdir. Genetik Oxşarlıq İndeksi əsasında genotiplər 12 qrupa ayrılmış və genotiplərin GMİ orta qiyməti isə 0.85-ə bərabərdir. Lakin ISSR markeri ilə müəyyən olunmuş GOİ və GMİ əsasında genotiplər 8 klasterdə qruplaşmışdır. UBC 880 praymeri ilə yalnız quraqlığa davamlı genotiplərdə (Flip 00-19, Flip 97-32, Flip 97-81, Masallı 30, Flip 22-04, Şamaxı 25, Ağdaş 18, Flip 03-27, Flip 04-38, Flip 97-24) 630 n.c. uzunluğunda bir spesifik amplikon sintez olunmuşdur ki, ondan genotiplərin quraqlığa davamlılığının skrininqində və ya daha spesifik SCAR marker hazırlanmasında istifadə oluna bilər [30; 31]. Genetik Ehtiyatlar İnstitutugenofond kolleksiyalarında cəmlənmiş subtropik və giləmeyvə bitkilərinin 400-dən artıq sort və formalarının bioloji xüsusiyyətləri və təsərrüfat göstəriciləri müqayisəli şəkildə tədqiq edilərək qiymətləndirilmişdir. Müsbət bioloji-təsərrüfat göstəricilərinə malik sort və formalar müəyyənləşdirilmiş və təsərrüfatlarda istifadə üçün tövsiyə edilmişdir.
Dayanıqlılıq, xəstəlik və zərərverici orqanizmin çoxalma və inkişafının bitki tərəfindən maneə törətməsidir. Bitkinin xəstəlik və zərərverici orqanizmə qarşı davamlılığı zəif, orta və yüksək dərəcədə qiymətləndirilir. Bitki yüksək dərəcədə davamlı olduqda patogen heç inkişaf etmir və ya çox zəif inkişaf edir, orta və zəif davamlılıqda isə xəstəlik və zərərverici müəyyən dərəcədə inkişaf edir. Buna qarşı həssas bitkidə davamlılığın tam əksi baş verir. Belə vəziyyətdə xəstəlik və zərərverici orqanizmin tamamilə çoxalmasına və yüksək infeksiyası nəticəsində bitkilərin məhv olmasına səbəb olur. Davamlılıq seleksiyasında molekulyar markerlər: a) dayanıqlılıq geni ilə əlaqəli marker yaradılmış və ya gen klonlanmış: b) dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar marker yaradılmamış və ya gen klonlanmamış olduqda tətbiqdə fərqliliklər göstərir. Dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar molekulyar marker və ya markerlərin öncədən yaradılması və ya genin klonlanması davamlılıq seleksiya işlərini asanlaşdırır. Araşdırılan dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar marker və ya genə xas praymerlərdən istifadə edərək valideynlər və seleksiya nəticəsində əldə olunan fərdlər (F 1, F
və s.) şitil dönəmində PCR ilə tez və etibarlı şəkildə müəyyənləşdirilir. Molekulyar markerlərin bu kimi tətbiqləri seleksiya işlərində, Marker Yardımçı Seleksiya (MAS) olaraq adlandırılır [13; 17; 22; 29]. MAS-dan istifadə edilərək dayanıqlı fərdlər tez bir zamanda təyin olunduğu üçün seleksiya işlərinə böyük bir təkan verir və yalnız seçilmiş fərdlə tədqiqat işləri davam etdirilir. Molekulyar markerlərin bir başqa tətbiq sahəsi isə öyrənilən dayanıqlılıq geni ilə əlaqədar markerlərin olmadığı və ya genin klonlanmadığı hallarda müraciət olunur. Belə hallarda, öncə davamlılıq geni ilə əlaqədar molekulyar marker yaradılır və gen xəritələnir. Bunun üçün seleksiya metodlarından istifadə edərək F 2 , BC və rekombinant inbred xətlər yaradılır. Daha sonra molekulyar markerlərdən istifadə edərək gen ilə əlaqəli molekulayr marker və Yüklə 7,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|