Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
84
85
hükümet  dayandığı  parlamento  çoğunluğuyla  yasama  gündemini 
rahatlıkla  kontrol  edebilir.  Bu  yönüyle  de  sistem  parlamenter  rejime 
yaklaşmaktadır.  Üstelik  1958  Anayasası’nın  en  önemli  özelliklerinden 
birisi  de  birçok  rasyonelleştirilmiş  parlamentarizm  uygulamasını 
getirmiş olmasıdır. Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm yöntemleri 1958 
Fransız Anayasası’nın parlamento-hükümet ilişkilerini belirleyen temel 
yaklaşımıdır.  Bunlar  sayesinde  hükümetler  hem  çok  daha  istikrarlı  bir 
yapıya kavuşmuş hem de yasama faaliyetlerini çok daha etkin bir şekilde 
yürütür hale gelmişlerdir.
5.4. Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm Araçları
140
Cumhurbaşkanı  güçlendirilmiş  ve  parlamentonun  yürütmeyi 
etkileme  araçları  zayıflatılmış  olmasına  karşın,  Fransa,  tam  anlamıyla 
başkanlık  sistemindeki  gibi  bir  güçler  ayrılığı  noktasına  gelmemiştir. 
Hükümetin  parlamento  karşısında  siyasal  sorumluluğu  ve  yürütmenin 
de parlamentoyu fesih yetkisi varlığını sürdürmektedir. Bununla birlikte, 
Üçüncü  ve  Dördüncü  Cumhuriyet  rejimlerindeki  istikrarsızlığa  ve 
aşırılıklara  tepki  olarak,  yasama  yetkisi  ve  parlamentonun  yürütmeyi 
denetim  araçları,  hükümetin  istikrarını  ve  otoritesini  korumak  için 
iyice  sınırlanmıştır.  Ortaya  çıkan  sistem  “ölçülü  parlamentarizm  ya  da 
rasyonelleştirilmiş parlamentarizm (le parlementarisme rationalisé
) olarak 
adlandırılmaktadır. Ölçülü parlamentarizm çerçevesinde parlamento ile 
hükümet arasındaki ilişkiler iki başlık altında ele alınabilir:
 
5.4.1. Hükûmete İstikrar Kazandırmaya Yönelik Araçlar
Zımni Güvenoyu 
Anayasa  hükümetlere  istikrar  kazandırabilmek  amacıyla  iki 
temel  yaklaşım  benimsemiştir.  Birincisi  hükümetlerin  kurulmasını 
kolaylaştırmıştır.  Şöyle  ki,  Anayasa’nın  8’inci  maddesine  göre 
cumhurbaşkanının önce başbakanı; sonra da başbakanın önerisi üzerine 
diğer  bakanları  atamasıyla  kurulan  hükümetin  göreve  başlayabilmesi 
ya  da  devam  edebilmesi  için,  Meclisten  güvenoyu  istemesine  gerek 
yoktur.  Buna  “zimnî  güven  (confiance  implicite)”  denilmektedir. 
140 
Bu bölümdeki ölçülü parlamentarizme ilişkin bilgiler aksi belirtilmedikçe Kemal Gözler’in “Türki-
ye’de Hükümetlere Nasıl İstikrar ve Etkinlik Kazandırılabilir? (Başkanlık Sistemi ve Rasyonelleştiril-
miş Parlâmentarizm Üzerine Bir Deneme)” başlıklı çalışmasından derlenmiştir. 

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
84
85
Uygulamada  da  göreve  yeni  başlayan  hükümetler,  Millet  Meclisinden 
güvenoyu istememektedirler.
141 
Bununla birlikte başbakan, Anayasa’nın 
49’uncu  maddesine  göre,  göre  Millet  Meclisinden  hükümet  programı 
ya  da  genel  politika  belirleyen  bir  beyanname  için  güven  isteminde 
bulunabilir.  Uygulamada,  1958  Anayasası  döneminin  ilk  iki  başbakanı 
(Michel  Debre  ve  Georges  Pompidou) 
kurdukları  ilk  üç  hükümet  için, 
hukukçuların  güvenoyunun  gerekmediğine  dair  uyarılarına  rağmen 
parlamentodan  güvenoyu  istemişlerdir.  Ancak,  cumhurbaşkanının 
halk  tarafından  seçildiği  1962’den  sonra  1965’te  kurulan  ilk  hükümet 
için  artık  parlamentodan  güvenoyu  istenmemiştir;  çünkü  bu  tarihten 
sonra, hükümet artık parlamentonun değil cumhurbaşkanının hükümeti 
olmuştur.
142
  Günümüzde  de  bazen  cumhurbaşkanı  ile  görüş  ayrılığı 
yaşadığında  başbakanlar  bazen  arkalarındaki  parlamento  desteğini 
göstermek amacıyla parlamentodan güvenoyu isteyebilmektedir.
Zorlaştırılmış Güvensizlik Oyu 
Hükümetlere  istikrar  kazandırabilmek  amacıyla  Anayasa’nın  ikinci 
temel yaklaşımı, hükümetlerin düşürülmesini zorlaştıracak üç kısıtlama 
getirmek  olmuştur.  Anayasa’nın  49’uncu  maddesine  göre,  güvensizlik 
önergesi  Millet  Meclisi  üye  tamsayısının  en  az  onda  biri  tarafından 
verilebilir. Aynı maddeye göre, bir milletvekili bir yasama yılında en fazla 
üç, olağanüstü toplantı döneminde ise en fazla bir güvensizlik önergesine 
imza atabilir. Güvensizlik önergesine ilişkin yapılacak oylamada, yalnızca 
güvensizlik oyları sayılır ve hükümetin düşmesi için üye tamsayısının salt 
çoğunluğunun güvensizlik oyu vermiş olması aranır.
Bu ağır şartlardan dolayı, 1958 Anayasası döneminde Fransa’da şimdiye 
değin  başarılı  olmuş  sadece  bir  gensoru  girişimi  olmuştur.  1962  yılında 
Hükümeti  deviren  Parlamentoya  cevaben  De  Gaulle  de  parlamentoyu 
feshetmiştir. Bu, aynı zamanda parlamentonun ilk kez feshidir. 
Güvenoyu  mekanizması,  her  ne  kadar  bir  denetim  aracı  olarak 
öngörülmüş olsa da Fransa’da ilave bir sonuca da yol açmıştır. Özellikle, 
kohabitasyon  dönemlerinde  hükümetler,  parlamentodan  aldıkları 
güvenoyunu  cumhurbaşkanına  karşı  bir  meşruiyet  mekanizması 
141 
Kemal Gözler, “Türkiye’de Hükümetlere Nasıl İstikrar ve Etkinlik Kazandırılabilir?”, Türk Anayasa 
Hukuku İnternet Sitesi, http://www.anayasa.gen.tr/istikrar.htm, Erişim: 24.01.2014, s. 38. 
142 
Eyüboğlu, “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyete Doğru”, s. 162.

---

Fransa
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
86
87
ve  siyasi  destek  olarak  kullanmaktadırlar.  Bu  yüzden  sıklıkla 
arkalarındaki  parlamento  desteğini  hatırlatmak  amacıyla  güvenoyuna 
başvurmaktadırlar.  Hatta  bazen  aynı  siyasal  eğilime  sahip  olsalar  da 
politikalar konusunda cumhurbaşkanı ile anlaşmazlık yaşayan başbakanlar, 
parlamento çoğunluğunun kendilerini destekleyeceğini düşünüyorlarsa 
benzer amaçla meclisin güvenoyuna başvurabilmektedirler. Parlamento 
çoğunluğunun  desteğini  alan  hükümetler  cumhurbaşkanının  baskı  ve 
yönlendirmesinden biraz daha özerk çalışabilmektedirler. Bu da Fransız 
anayasal  sistemini  yarı-başkanlık  rejimine  dönüştüren  yürütmenin  iki 
başlılığını sağlamaktadır. 
Zayıflatılmış Parlamenter Denetim
1958  Fransa  Anayasası,  güçlü  parlamento-  zayıf  yürütme  ikilisinin 
getirdiği  istikrarsız  yönetim  tecrübesine  tepki  olarak  yazıldığı  için 
parlamentonun  yürütmeyi  denetlemesine  ilişkin  çok  sınırlandırılmış 
yetkiler  öngörülmüştür.  Yukarıda  sayılan  güven/güvensizlik  oyu 
mekanizmasına  ek  iki  denetim  mekanizması  daha  bulunmaktadır; 
araştırma komisyonları kurmak ve yazılı/sözlü soru önergeleri vermek. 
İlgili  bakanın  soruları  iki  aylık  süre  içinde  yanıtlaması  gerekmektedir 
ancak cevaplanmadığı takdirde bir yaptırımı da yoktur. 
5.4.2. Kanun Çıkarılmasını Kolaylaştırmaya Yönelik Araçlar
Paket Oylama 
Anayasa’nın  44’üncü  maddesine  göre  “Tasarıyı  görüşen  Meclis, 
Hükümet  istediği  takdirde,  görüşülmekte  olan  metnin  tamamı  ya  da  bir 
kısmı hakkında Hükümetin önerdiği ya da kabul ettiği değişiklikleri bir tek 
oylama ile karara bağlar.”
 Bu yöntemde, parlâmento bir kanun tasarısında 
kendi istediği şekilde değişiklik yapamaz; ya kabul eder ya da reddeder.
Ya Kanunu Kabul Et, Ya Da Hükümeti Düşür (Giyotin) 
Anayasa’nın  49’uncu  maddesinin  üçüncü  fıkrasına  göre,  “Başbakan, 
Bakanlar Kurulunda görüştükten sonra, Millet Meclisi önünde, maliyeye ya 
da sosyal güvenlik finansmanına ilişkin tasarılar için Parlamentoya karşı 
Hükümetin sorumluluğunu öne sürebilir. Bu durumda, izleyen yirmi dört 
saat  içinde  bir  güvensizlik  önergesi  sunulmaz  ve  önceki  fıkra  uyarınca 
oylanmazsa, bu metin kabul edilmiş sayılır. Başbakan ayrıca bu yöntemi bir 

---