Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 92 93 1971 yılında Duverger’in böyle adlandırmasıyla birlikte, literatürde yarı-başkanlık sistemi olarak genel kabul gören bu sistemde doğrudan halk tarafından seçilen ve çok güçlü yetkileri olan bir cumhurbaşkanı bulunmaktadır. Yürütmenin gerçek başı olan cumhurbaşkanı yetkilerini ve otoritesini, parlamento çoğunluğundan gelen bir başbakan ve hükümetle paylaşmak durumundadır. Öte yandan parlamento, Beşinci Cumhuriyet öncesi Fransız geleneklerine aykırı bir şekilde oldukça zayıf ve ikincil planda bırakılmıştır. Üstelik parlamentoyla ilişkilerinde hem cumhurbaşkanına hem hükümete oldukça önemli rasyonelleştirilmiş parlamentarizm araçları verilmiştir. Ek olarak 1958 öncesi Fransız siyasi geleneğinde halk egemenliğine aykırı olarak görülen ve karşı çıkılan Anayasa Konseyi de, anayasal kurguda parlamentonun tekrar eski pozisyonuna dönmesini engellemek üzere kurulmuştur. De Gaulle’ün mimarlığını yaptığı bu anayasal kurgunun Fransız siyasi geleneğine tamamıyla aykırı olduğu, De Gaulle’den sonra asla yaşayamayacağı, özellikle de yürütmenin iki kanadının farklı siyasi eğilimlerden gelmesi durumunda tüm siyasi yapının kilitleneceği yönünde eleştiriler getirilmiştir. Bununla birlikte uygulama, bu eleştirilerden oldukça farklı gerçekleşmiştir. Gerçekten de De Gaulle’ün öngördüğü gibi çok daha güçlü ve istikrarlı bir hükümet yapısına geçilmiştir. Ancak bu Anayasa’nın De Gaulle’ün ilk kurguladığı haliyle kalmadığı, Anayasa’da süreç içerisinde oldukça önemli değişiklikler yapıldığı da vurgulanmalıdır. Zira aradan geçen 59 yıllık süre zarfında 1958 Anayasası 24 kez değiştirilmiştir. Bu değişiklikler çerçevesinde, De Gaulle’ün öngördüğü sistemin dışına çıkan düzenlemeler yapılmıştır. Mesela hem siyasi pratikte hem de anayasal düzenlemelerle, aslında parlamentoyu denetlemek ve dizginlemek amacıyla kurulmuş olan Anayasa Konseyi, giderek bir anayasa mahkemesine dönüşmüş ve yürütmeyi de denetleyen bir kurum haline gelmiştir. Benzer bir şekilde, yürütme yapısı da De Gaulle’ün öngördüğü gibi, güçlü cumhurbaşkanı liderliğinde 1986’ya kadar bir nevi süper-başkanlık sistemi olarak işlemiştir. Ancak 1986’da ilk kez farklı siyasi eğilimlerden gelen cumhurbaşkanı ve hükümet durumu ortaya çıkınca bazı küçük krizlere rağmen Mitterrand ve Chirac’ın sistemin tümden kilitlenmesinden Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 94 95 kaçınarak işbirliği içinde görev yapması 1958 Anayasası’nın temel niteliğini de değiştirmiştir. Farklı siyasi eğilimlerden gelen iki yürütme kanadının birbirini kilitleyeceği öngörüleri tutmamıştır. Gerçekte sistemin aslında birbirini fesih-azil yetkisi ve görmezden gelme lüksü olmayan yürütmenin iki kanadını işbirliğine zorladığı ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, cumhurbaşkanının ve hükümetin birbirinden özerk alanları da siyasi teamüllerle ortaya çıkmaya başlamıştır. Öte yandan kohabitasyon dönemlerinin siyasi hayata ilave bir kalıcı etkisi de olmuştur. Farklı partilerden hükümetlerin kendi programlarını uygulamalarına izin vermek zorunda kalan cumhurbaşkanları bunu daha sonra artık kendi partilerinden gelen hükümetler için de yapmak zorunda kalmışlardır. Dolayısıyla kohabitasyon dönemlerinden sonra, hükümetler cumhurbaşkanlarıyla aynı partiden olsalar bile artık eskisi kadar güçsüz ve etkisiz siyasal figürler olmamışlardır. 155 Dolayısıyla hükümet yapısı içerisinde ortaya çıkan bu durum aslında De Gaulle’ün öngördüğü yarı- başkanlık sisteminden biraz farklı bir uygulamadır. Nitekim pratikte siyasi aktörlerin gücüne göre farklı sonuçlar veren bu sistem, bazı yazarlarca, bazen başkanlık ve bazen de parlamenter sistemin uygulanmasına imkân veren bir kombinasyon olarak tanımlanmıştır. Paradoksal bir mantığa sahip olduğu ileri sürülen yarı-başkanlık sistemi Fransa’ya, yarım yüzyılı aşan bir süre boyunca anayasal ve siyasi istikrar imkânı sağlamıştır. 156 Kohabitasyon dönemleri her ne kadar siyasi aktörlerin olgun ve uzlaşmacı tavırları ile büyük krizler üretmeden atlatılmışsa da, sistemin işleyişi açısından olağan ve istenen durumlar değildir. Dolayısıyla, kohabitasyon ihtimalini azaltmak için bazı anayasal değişiklikler yapılmıştır. Bunlardan birincisi ve en önemlisi cumhurbaşkanının görev süresini yedi yıldan beş yıla indirilmesidir. Böylece cumhurbaşkanı ile parlamento aynı görev süresine sahip olmuştur. Ayrıca, parlamento seçimlerinin de cumhurbaşkanlığı seçiminden hemen sonra yapılması kuralı benimsenmiştir. 155 Roskin, Çağdaş Devlet Sistemleri, s. 126-127. 156 Ergun Özbudun ve Levent Köker, BDT Ülkelerinde Demokrasiye Geçiş ve Anayasa Yapımı (Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, 1993), s. Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 94 95 1958 Fransız Anayasası’nın en temel başarılarından birisi de siyasi kültürü esaslı bir şekilde değiştirmesidir. Anayasa’nın öngördüğü seçim sistemine göre, hem cumhurbaşkanı hem de Millet Meclisi ve Senato üyeleri iki turlu dar bölge çoğunluk sistemiyle seçilmektedir. Bu da birinci turda kıyasıya yarışan siyasi partileri, ikinci turda kendilerine yakın ve kazanması muhtemel olan adaylar etrafında toplanmaya mecbur etmektedir. Böylelikle zaman içinde birbirine yakın siyasi partiler arasındaki farklar azalmış ve siyasi ittifaklar ortaya çıkmıştır. 1958 öncesi dönemde siyasi kültürün en temel karakteristiği olarak ortaya çıkan siyasi uzlaşmazlık, çatışmacılık ve parçalanmışlık zamanla yerini daha uzlaşmacı ve ittifaklara dayanan bir siyasi kültüre bırakmaya başlamıştır. Bu siyasi ittifaklar da zaman içinde küçük siyasi partilerin eriyerek ortadan kaybolması sonucunu doğurmuştur. Nitekim 1958 öncesi parlamentoda güçleri birbirine yakın yaklaşık 10 parti bulunmakta iken günümüzde 4-5 civarında parti parlamentoda temsil edilmektedir. Ancak iki büyük parti parlamentonun yaklaşık %90’ını kontrol etmektedir. Bu da daha disiplinli çalışan ve istikrarlı bir parlamenter yapı anlamına gelmektedir. Nitekim parlamentonun daha disiplinli, uzlaşmacı ve istikrarlı bir yapıya kavuştuğu görüldükten sonra 1958 Anayasası’nın ilk halinde parlamentoyu güçsüz bırakmaya yönelik bazı hükümler zamanla kaldırılmıştır. Mesela, parlamentonun çalışma süresini en fazla beş ayla kısıtlayan madde değiştirilerek dokuz aya çıkarılmıştır. Bir yasama yılında aynı milletvekillerinin en fazla bir güvensizlik önergesine imza atabileceği kuralı üçe çıkartılmıştır. Benzer şekilde ayda sadece bir gün yasama gündemini parlamento ve geri kalan gündemi hükümet belirlerken yapılan anayasal değişikliklerle bir ay içinde yasama gündeminin iki haftasını hükümetin, iki haftasını meclislerin kendilerinin belirleyeceği ilkesi kabul edilmiştir. Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm uygulamalarından birisi olan giyotin usulü de konu bazında sınırlandırılmıştır. Tüm bu anayasal süreç aslında şunu göstermektedir: Olağanüstü bir dönemde olağanüstü yetkilerle De Gaulle tarafından hazırlanmış olan 1958 Anayasası Fransa açısından başarılı olmuş; ancak zamanla ülke ve siyasi hayat normalleştikçe olağanüstü döneme has bazı kurallarla esnetilmeye başlamıştır. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|