Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
104
105
Polonya, yaklaşık olarak 38,5 milyon 
nüfusa  sahiptir.  Ülkede  nüfus  artış 
hızı,  -%0,11’dir.  2015  verilerine 
göre,  nüfusun  %60,5’i  kentlerde 
yaşamaktadır.
Ülkede  ortalama  yaşam  beklentisi 
77.6  olup,  bu  sayı  ile  dünya 
sıralamasında 70. sıradadır.
Okuma-yazma oranı ülkede % 99’un 
üzerindedir.  Yeni  başlayan  öğren-
cilerin  okulda  geçireceği  ortalama 
süre 16 yılın üzerindedir. 
Polonya,  2015  yılı  verilerine  göre 
474.8  milyar  dolar  olan  gayrisafi 
milli  hâsılası  (GSMH)  ile  dünyanın 
25.  büyük  ekonomisidir.  2015  yılı 
için büyüme % 3,7 ve enflasyon -% 
0,9 olarak gerçekleşmiştir.
4
 
1999 yılında yapılan idari reform doğrultusunda 2016 itibariyle Polonya, 
16 il (voivodships-provinces), 314 ilçe (powiats-districts), 66 ilçe statüsüne 
sahip il ve 2478 belediyeye (gminas-communes) bölünmüştür.
5
 
Polonya,  Amerika  merkezli  Özgürlük  Evi’nin  (Freedom  House)  2015 
yılı  değerlendirmesine  göre,  “özgür”  kategorisindeki  ülkelerden  kabul 
edilmektedir.  Polonya,  Özgürlük  Evi  tarafından  hem  siyasi  haklar  hem 
de  siyasi  özgürlükler  bakımından  en  yüksek  skor  kabul  edilen  1  puanla 
değerlendirilmiştir.
6
Dünyada  sıklıkla  atıf  yapılan  bir  diğer  endeks  olan  The  Economist 
Dergisinin Demokrasi Endeksi’ne göre ise, Polonya, 2015 yılında “kusurlu 
demokrasi
” kategorisinde yer almaktadır. Dünya sıralamasında 48. sırada 
4
  “The World Factbook: Poland”.
5
  “Area and Population in the Territorial Profile in 2016”, Polonya Merkezi İstatistik Ofisi İnternet Sitesi, 
s.  15,  http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/en/defaultaktualnosci/3286/4/10/1/
area_and_population_in_the_territorial_profile_in_2016.pdf, Erişim: 10.11.2016; “Territorial struc-
ture”, Polonya Cumhurbaşkanlığı İnternet Sitesi, http://www.president.pl/en/about-poland/terri-
torial-structure/, Erişim: 15.02.2014.
6
  “Freedom in the World: Poland”, Freedom House İnternet Sitesi, https://freedomhouse.org/report/
freedom-world/2015/poland, Erişim: 10.11.2016.
Mevcut Anayasa: 
1997
Cumhurbaşkanı: 
Andrzej Duda
Hükümet Başkanı: 
Beata Szydło
Yasama Organı: 
Temsilciler Meclisi Senato
Yönetim Şekli: 
Cumhuriyet, Üniter
Yüzölçümü: 
312.685 km
2
Nüfus:
 38.523.261 
Dil: 
% 98,2 Lehçe ve % 1,8 diğer diller 
Din: 
% 87,2 Katolik, % 1,3 Ortodoks, % 
0,4 Protestan, % 0,4 diğer dinler, % 10,8 
belirtilmemiş
Ekonomi:
 2015 yılı gayrisafi milli hâsıla 
büyüklüğü 474.8 milyar dolar, büyüme 
hızı % 3,7 ve enflasyon - % 0,9 olarak 
gerçekleşmiştir.

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
106
107
bulunan Polonya’nın ülke skoru 10 üzerinden 7.09’dur.
7
 Ayrıca, Polonya, 
Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün hazırlamış olduğu 2013 Dünya Yolsuzluk 
Algısı Endeksinde 100 üzerinden 60 puan alarak 38. sırada yer almıştır.
8
 
Son olarak, Polity IV Polonya ülke raporunda (2010) ülkenin demokrasi 
skoru “10” ve otokrasi skoru “0” olarak değerlendirilmiştir.
9
3. YAKIN SİYASİ TARİH
Türkçe’de  eski  adıyla  Lehistan  olarak  bilinen  Polonya,  M.S.  966’da 
Piast  Hanedanı  tarafından  kurulmuş,  14.  yüzyılda  Polonya-Litvanya 
İmparatorluğuna  dönüşmüştür.  1772-1795  yılları  arasında  Avusturya, 
Prusya ve Rusya tarafından bölünerek paylaşılmış; böylece siyasi varlığı 
sona  ermiştir.  Bu  dönem  “Birinci  Cumhuriyet”  olarak  adlandırılır.  Bu 
7
  “Democracy Index 2015: Democracy in an age of anxiety”, The Economist Intelligence Unit İnternet 
Sitesi, 
http://www.eiu.com/Handlers/WhitepaperHandler.ashx?fi=EIU-Democracy-Index-2015.
pdf&mode=wp&campaignid=DemocracyIndex2015, Erişim: 10.11.2016.
8
  “Corruption  Perceptions  Index  2013”,  Uluslararası  Şeffaflık  Örgütü  İnternet  Sitesi,  http://www.
transparency.org/cpi2013/results, Erişim: 15.02.2014.
9
  Polity IV demokrasi endeksinde demokrasi ve otokrasi skorları verilmekte ve -10 (güçlü otokrasi) ve 
+10 (güçlü demokrasi) arasında skorlar yer almaktadır. Demokrasi ve otokrasi skorları arasındaki 
farkı ifade eden Polity Endeksi demokrasinin çok yaygın olarak kullanılan bir ölçümüdür. (“Polity IV 
Country Report 2010: Poland”, Center for Systemic Peace İnternet Sitesi, http://www.systemicpea-
ce.org/polity/Poland2010.pdf, Erişim: 11.03.2014, s. 1).
Başkent Varşova’dan bir görünüm

---

Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
106
107
dönemin  dikkat  çekici  özelliklerinden  biri  Polonya’nın,  Avrupa’nın  ilk 
yazılı anayasasına (1791)
10
 sahip olmasıdır.
11
Birinci  Dünya  Savaşı’nın  ardından  123  yıl  aradan  sonra  tekrar 
bağımsızlığını  kazanan  Polonya’da  yasama  organı  Sejm’in  1919’da 
çıkardığı Küçük Anayasa’yı, 1921’de kabul edilen 2. Polonya Cumhuriyeti 
Anayasası  takip  etmiştir.  1926  yılında  Mareşal  Pilsudski  yönetime  el 
koyarak iktidara gelmiş ve ülkede otoriter bir yönetim tesis etmiştir. Bu 
yönetim anlayışının en önemli göstergelerinden birisi, Pilsudski’nin 1930 
yılında parlamentoyu dağıtması ve birçok muhalefet üyesinin tutuklanarak 
hapis  cezasına  çarptırılmasıdır.  1935  yılında  Pilsudski’nin  ölümünden 
önce  hayata  geçirilen  “Nisan  Anayasası”  ile  parlamentoya  ait  yetkiler, 
cumhurbaşkanı  lehine  aktarılacak  şekilde  sınırlandırılmıştır.  1918’den 
Almanya’nın Polonya’yı işgal ettiği 1939 yılına kadar olan dönem “İkinci 
Cumhuriyet
”  olarak  adlandırılır.  Ülke,  İkinci  Dünya  Savaşı’nda  Almanya 
ve  Rusya  arasında  paylaşılmıştır.  Savaş  sonrasında  Sovyetler  Birliği 
güdümünde sosyalist yönetim altında bulunan Polonya, Varşova Paktı ve 
COMECON gibi örgütlerde yer almıştır. Bu dönemle birlikte adı “Polonya 
Halk Cumhuriyeti
” olmuş, 1948 yılından itibaren de Polonya Birleşik İşçi 
Partisi
  (PZPR)  tek  parti  rejiminin  aktörü  haline  gelmiştir.
12
  Sovyetler 
Birliği  etkisi  altında  hazırlanan  1952  Anayasası  zaman  içinde  çeşitli 
değişikliklere uğramış, ancak 1997 Anayasası ile yürürlükten tamamen 
kaldırılabilmiştir.
Tek  parti  yönetimi,  rejimin  dönüşümünün  habercisi  sayılabilecek 
1980  grevleri  sonrası  işçilerle,  aralarında  sansürün  kaldırılması  ve 
serbest  işçi  sendikalarının  kurulmasına  izin  verilmesi  taleplerinin  de 
yer  aldığı  birtakım  konuları  müzakere  etmek  zorunda  kalmıştır  ve  21 
madde üzerinde uzlaşılmıştır. Bu grevlerin öncülüğünü yapan Dayanışma 
10
  Polonya-Litvanya Birliği Parlamentosunun hazırladığı Anayasa “3 Mayıs Anayasası” olarak da bilin-
mektedir. 3 Mayıs günü “Anayasa Günü” adıyla Polonya’nın milli bayramları arasında yer almaktadır. 
Bkz. “Verfassung”, Polonya Resmi Tanıtım İnternet Sitesi, http://de.poland.gov.pl/Verfassung,654.
html, Erişim: 05.06.2013.
11
  Tayfun Çınar, “Polonya,” Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri içinde, Nuray E. Keskin yay. haz. (Ankara: 
AÜ SBF KAYAUM Yayını, 2004), s. 301.
12
  Çınar, “Polonya,” s. 301-302; “Polonya’nın Tarihçesi”, Türkiye Cumhuriyeti Varşova Büyükelçiliği İn-
ternet  Sitesi,  (17.12.2008),  http://varsova.be.mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=121419,  Erişim: 
05.06.2013; “20. Jh.: Von der Gefangenschaft in die Gefangenschaft”, Polonya Resmi Tanıtım İnternet 
Sitesi, http://de.poland.gov.pl/20.,Jh.,Von,der,Gefangenschaft,in,die,Gefangenschaft,622.html,  
Erişim: 05.06.2013.

---