Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından

Teori, Pratik ve Tartışmalar 
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
4
5
imkân verir. Bir güç başkanlığı, diğer güç ise başbakanlığı elinde tutabilir. 
Her güç odağının, kurumsal bir pay aldığı bu durumda, güç odaklarının 
sistemi bir bütün olarak destekleme ihtimali, kazananın her şeyi aldığı 
başkanlık sistemlerine göre daha fazla olacaktır.
14
 
Yarı-başkanlık  sistemine  atfedilen  ikinci  avantaj,  halk  tarafından 
sabit  bir  süre  için  seçilen  devlet  başkanının,  parlamento  bölünmüş  ve 
hükümetler  istikrarsız  olsalar  bile,  sistemin  istikrarını  ve  meşruiyetini 
devam  ettirebilme  potansiyeline  sahip  olmasıdır.  Bu  çerçevede,    yarı-
başkanlık  sistemi  demokratikleşme  sürecine  saf  parlamentarizme  göre 
daha fazla katkı sunabilir.
15
Yarı-başkanlık modeline yönelik dört önemli eleştiri bulunmaktadır. 
Bunlardan  ilki,  başkanlık  sistemine  yönelik  eleştirinin  benzeri 
mahiyettedir. Buna göre, başkanın halk tarafından seçilmesi, siyasi sürecin 
kişiselleşmesine  neden  olabilir  ve  başkanı,  kendisini  olağan  süreçlerin 
üzerinde  görmeye  ve  hukuk  kurallarını  hiçe  saymaya  teşvik  edebilir. 
Örneğin  Lijphart,  başkan,  başbakan  ve  kabine  arasında  her  ne  kadar 
yetki paylaşımı olsa da, sıfır-toplamlı başkanlık seçimleri nedeniyle, yarı-
başkanlık sisteminde başkanın saf başkanlık sistemlerinde olmadığı kadar 
güçlü  hale  gelmesine  imkân  verebileceğini  ileri  sürmektedir.
16
  Nitekim 
Lijphart,  başkanın  baskın  yetkilere  sahip  olduğu  1962-74  ve  1981-86 
dönemi  Fransasını  bu  duruma  örnek  göstermektedir.
17
  Lijphart’a  göre, 
yarı-başkanlık sistemi, saf başkanlığa göre, küçük bir iyileşmeyi temsil 
etmektedir. Bu yüzden yazar, bölünmüş toplumlarda anayasa yapıcılara 
parlamenter sistemi tavsiye etmektedir.
18
İkinci  eleştiri,  yarı-başkanlık  sisteminin  ortaya  çıkardığı  iki  başlı 
hükümet
  yapısıyla  ilişkilidir.  Devlet  başkanı  ve  başbakan  arasındaki 
çekişme, Linz’in ifadesiyle, kaçınılmaz olarak karar almayı geciktirebilecek 
birçok  siyasi  manevra  ve  entrikayla  sonuçlanacak  ve  birbirine  zıt 
politikalara  neden  olacaktır.  Linz,  iki  başlı  yürütme  yapısını,  yürütme 
ve asker arasındaki ilişki açısından da sorunlu görmektedir. Hiyerarşik 
makamların (genelkurmay başkanı, savunma bakanı, başbakan ve başkan) 
14
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.55. 
15
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.55.
16
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.56.
17
 
Arenth Lijphart, “Constitutional Design for Divided Societies”, http://www.clas.ufl.edu/users/bmo-
raski/democratization/lijphart04_jod.pdf, Erişim:02.02.2013, s.102.
18
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.56.

---

Teori, Pratik ve Tartışmalar 
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
6
7
çokluğu nedeniyle asker açısından merkezi öneme sahip hiyerarşik düzen 
karmaşık hal alabilir. Bu karmaşıklık, demokrasilerde temel konulardan 
biri olan askerin seçilmiş sivil otoriteye tabi olması hususunda anayasal 
muğlaklıklara  yol  açar.  Başka  bir  deyişle,  iki  başlı  hükümet,  genç 
demokrasilerde askeri, siyasete müdahale etmeye teşvik edebilir.
19
Üçüncü  eleştiri,  devlet  başkanı  ve  başbakanın  farklı  siyasi 
partilerden  olması  durumunda  ortaya  çıkması  muhtemel  birlikte 
yaşama (kohabitasyon) durumu
, yani parçalı yürütme yapısı ile ilgilidir. 
Kohabitasyon,  yürütme  içinde  siyasi  tıkanıklığa  neden  olabilir  ve  bu 
durum,  demokrasisi  tam  olarak  yerleşmemiş  sistemlerde  demokrasi 
dışı  müdahalelere  zemin  hazırlayabilir.  Yarı-başkanlığı  savunanlar  bu 
durumu, yarışan aktörler arasında yetki paylaşımına imkân verdiği için 
avantaj olarak görürken, eleştirenler bu durumu sistemin zayıf noktası 
olarak nitelemektedir.
20
Son olarak, başkanın, başbakanın ve herhangi bir siyasi partinin veya 
parti koalisyonunun parlamentoda çoğunluğa sahip olmadığı durumlarda 
karşılaşılacak bölünmüş azınlık hükümeti ciddi tehlike içermektedir. Bu 
durum, bir taraftan parlamento içinde kaygan/istikrarsız koalisyonların/
ittifakların ortaya çıkmasına ve hükümet değişikliklerine neden olurken 
diğer taraftan başkanın müdahalelerine ve mahfuz yetkilerini kullanmasına 
neden olabilir. Parlamento içi istikrarsızlıklar ve hükümet değişiklikleri, 
başkana, anayasada öngörülen yetkilerin dışına çıkma anlamında haklılık 
kazandırabilir ki, sonuçta zarar gören demokratikleşme süreci olur.
21
3. TARİHİ VE SİYASİ ARKA PLAN
1919  tarihinde  kabul  edilen  Finlandiya  ve  Weimar  Cumhuriyeti 
Anayasaları,  yarı-başkanlık  modelini  öngören  ilk  anayasalardır.  Daha 
sonra  Avusturya  (1929-33,  1945-),  İzlanda  (1944-)  ve  İrlanda  (1937-) 
yarı-başkanlık  modelini  seçmişlerdir.  Yarı-başkanlık  sistemi  açısından 
model ülke olarak kabul edilen Fransa’nın bu sistemi benimsemesi 1962 
19
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.57.
20
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.57.
21
 
Elgie, “Varieties of Semi-Presidentialism and Their Impact on Nascent Democracies”, s.58.

---