Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 164 165 yolsuzlukla mücadelenin beraberinde eşit olmayan gelir dağılımını, işsizliği ve hatta dış politikayı bile olumlu yönde etkileyeceğini düşünmektedirler. 179 Bu anayasal tartışmalara kamuoyunun nasıl yaklaştığını görmek açısından 2009 yılında gerçekleştirilen bir kamuoyu anketinden bahsetmekte yarar vardır. Ankete göre katılımcıların %57’si mevcut Anayasa’nın korunmasını savunurken, %21’i başbakanın, %9’u cumhurbaşkanının yetkilerinin artırılması gerektiğini belirtmiştir. Ankette, cumhurbaşkanını halkın seçmesi yönünde %89 gibi yüksek bir oran mevcuttur. Diğer yandan cumhurbaşkanının, Sejm’in onayladığı kanunları veto edebilmesini katılımcıların %62’si yerinde görmektedir. Son olarak Sejm ve Senato üye sayısının düşürülmesine katılımcıların %84’ü olumlu yaklaşmaktadır. 180 7. SONUÇ 80’li yıllarda başlayan grevlerin sonucu olarak eski rejimin uzlaşmacı seçkinleri ile yeni dönemin savunucuları olarak ifade edebileceğimiz Dayanışma Hareketi’nin başını çektiği muhalefet arasındaki yuvarlak masa görüşmeleri sonrasında alınan kararlar, Polonya’da Üçüncü Cumhuriyet Dönemi’nin başladığını göstermektedir. Gerçekleştirilen siyasi dönüşüm ile 1989 sonrasında halkın meşruiyetini arkasına alarak göreve gelen güçlü bir cumhurbaşkanlığı makamının ihdası ve yürütmenin diğer kanadını oluşturan bakanlar kurulunun, parlamentoya karşı sorumlu olması nedeniyle Polonya’da hükümet sistemi yarı-başkanlık olarak değerlendirilmektedir. 1989’da gerçekleştirilen yuvarlak masa görüşmeleri sonrasında 1992 Küçük Anayasası ile hükümet ve parlamento lehine bazı düzenlemeler yapılmasına karşın 1997 Anayasası yürürlüğe girene kadar yetki dağılımı açısından var olan muğlaklıklar, cumhurbaşkanının, hala elinde bulundurduğu kapsamlı yetkiler sebebiyle, çok sayıda partinin ve genelde istikrarsız koalisyon hükümetlerinin yer aldığı parlamentoya karşı etkin bir konumda olmasını sağlamıştır. 179 Jacek Kucharczyk, “Introduction: Polish democracy and the challenge of populism,” Democracy in Poland 1989-2009: Challenges for the future içinde, Jacek Kucharczyk ve Jaroslaw Zbierane ed., (Var- şova: The Institute of Public Affairs Yayını, 2010), s. 8-9. 180 Zoll, “Die polnische Verfassungsdebatte. Eine nützlich Übung”, s. 6-8. Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 166 167 90’lı yıllarda anayasal kurumların yerleşmesinde yaşanan siyasi krizler 1997 Anayasasını hazırlayanların cumhurbaşkanının yetkilerinde birtakım kısıtlamalara gitmelerine sebebiyet vermiştir. Buna rağmen hala klasik parlamenter sistemlerden daha fazla yetki ile donatılmış cumhurbaşkanlığı makamı halk tarafından belirlenmeye devam etmiştir. Bu durum, yeni Anayasa öncesi yaşanan siyasi krizlerin bundan sonra da gerçekleşebileceğinin habercisi olmuştur. Uzun soluklu bir süreçte hazırlanan kapsamlı yeni Anayasa her ne kadar düşük bir halk oyu ile kabul edilmiş olsa da günümüze kadar sadece iki kez değiştirilmiş olması sebebiyle istikrarlı ve sağlam bir anayasa olduğu izlenimini vermektedir. Uzun bir parlamento geçmişi bulunan Polonya’da, 1989 sonrasında Senatoya göre daha fazla yetkilerle donatılmış Sejm, halkın iradesini yansıtması açısından 1997 Anayasası ile daha güçlü bir konuma gelmiştir. Sejm bu gücünü ilk başta yasama faaliyeti olmak üzere, hükümet üzerinde denetim faaliyeti ve çeşitli kurumlara yaptığı atamalar ile ortaya koymaktadır. 1997 Anayasası, cumhurbaşkanını eski düzenlemelere göre her ne kadar daha az yetkilerle donatmış olsa da cumhurbaşkanı iç ve dış politikaya ilişkin önemli birçok konuda yetkili konumdadır. Cumhurbaşkanının aktif olarak kullanabileceği ve hükümeti zorlayabileceği iki önemli alan bulunmaktadır: Veto yetkisi ve dış politika. Özellikle veto yetkisi ile cumhurbaşkanı, hükümeti, parlamentoda yüksek düzeyde bir uzlaşmaya zorlamaktadır. 1997 Anayasası’nda özellikle cumhurbaşkanına karşı daha kapsamlı yetkilerle donatılan bakanlar kurulu, Sejm’e karşı sorumlu yürütme organı olarak karşımıza çıkmaktadır. Anayasada sayılan yetkileri düşünüldüğünde hükümet, ülke iç ve dış politikasının asıl belirleyicisidir. Artık yalnızca kurucu güvensizlik oyu ile düşürülebilmesi sisteme dâhil olan rasyonelleştirilmiş parlamentarizm uygulamalarından birisidir. 1997 Anayasası ile cumhurbaşkanı vetosunu aşmak için gerekli Sejm çoğunluğunun %66’dan %60’a düşmesi hükümeti daha güçlü kılmaktadır. Artık cumhurbaşkanı bütçe kanunu üzerinde veto hakkını kullanamamaktadır. Bakanlar kurulu içerisinde başbakanın açık bir şekilde lider konumda olduğu görülmektedir. Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 166 167 1991’de yapılan ilk serbest genel seçimlerden sonra 1997 yılına kadar yasama dönemini tek başına tamamlayabilen bir hükümet olmamıştır. 1993 seçimleri öncesinde kabul edilen yeni seçim kanunu ile daha az partinin parlamentoya girmesi sağlanmıştır. Bu doğrultuda 1997-2001 döneminde ilk defa Jerzy Buzek Hükümeti olağan genel seçimlere kadar görevde kalabilmiştir. Bu durum cumhurbaşkanının ılımlı bir politika izlemesi ile birleştirildiğinde daha istikrarlı hükümetlerin ortaya çıkmaya başladığını göstermektedir. Aynı istikrar 2007 yılından sonra I-II. Tusk Hükümetleri ve günümüzde Szydlo Hükümeti ile devam etmektedir. 1991’den günümüze bakıldığında II. Tusk Hükümeti, devam eden yasama döneminde de görevini devam ettiren yegane hükümet olarak karşımıza çıkmaktadır. Anayasal yargı bakımından soyut ve somut norm denetimi haricinde devletin merkezi anayasal organları arasındaki yetki uyuşmazlıklarını çözme yetkisi verilen Anayasa Mahkemesi, 1997 Anayasası sonrasında kararlarının bağlayıcı ve nihai olması ile beraber önemli bir organ haline gelmiştir. Kendisine Anayasa ile cumhurbaşkanı, başbakan, bakanlar ve milletvekilleri ile bazı üst düzey yöneticileri yargılayabilme yetkisi verilen Yüce Divan’ın cumhurbaşkanları için şimdiye kadar işletilmemesine karşın siyasi tehdit unsuru olarak varlığını koruduğu görülmektedir. Anayasa’nın kendisine verdiği hakları sonuna kadar kullanan ve bunu geniş yorumlayan Dayanışma Hareketi’nin liderlerinden Walesa, cumhurbaşkanlığı görevinde özellikle aşırı nispi seçim sistemi ve partiler arası uzlaşmazlıklar sebebiyle neredeyse her yıl bir hükümet ile karşı karşıya gelmiştir. Polonya siyasi hayatında yaklaşık olarak 1992-1996 yılları arasında cumhurbaşkanı ve hükümetin farklı siyasi kökenlerden gelmeleri sebebiyle sürekli bir kohabitasyon süreci yaşanmıştır. Parlamento ile cumhurbaşkanı arasında gerilimlerin üst düzeyde olduğu bu dönem kurumsallaşma ve siyasi dönüşüm adına önemli tecrübelerin yaşanmasını sağlamıştır. Seçimle görev başına gelen ikinci Cumhurbaşkanı Aleksander Kwasniewski, önceki dönemde yaşanan kurumlar arası gerginliklerin üstesinden gelebilmek için daha ılımlı bir politika izlemiş olup, yeni anayasanın kendisine daha açık bir şekilde verdiği yetkileri sonuna kadar kullanmaktan ve yeni bir çatışma ortamı yaratmaktan kaçınmıştır. 1997-2001 yılları arasında Jery Buzek Hükümeti ile kohabitasyon süreci Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|