Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.2. Siyasi Sistem Değişikliğine Yönelik Tartışmalar
Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 160 161 Garlicki, 1997 Anayasası hazırlanırken anayasa koyucunun şüphesiz bir şekilde parlamenter sistemi tercih ettiğini, fakat başkanlık sistemi fikrinin tamamen reddedilmediğini, bu doğrultuda cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiğini ve bu durumun cumhurbaşkanına siyasi ve hukuki meşruiyet sağladığını belirtmektedir. Garlicki ayrıca, parlamenter sistemin Polonya örneğinde güçler arası katı bir denge olmadığını, Anayasanın genel itibariyle güçlü cumhurbaşkanlığı makamına son verdiğini ve parlamentonun rolünü ön plana çıkardığını vurgulamaktadır. 162 Varşova Üniversitesi Siyaset Bilimi akademisyenlerinden Jerzy J. Wiatr, 1989’da gerçekleştirilen yuvarlak masa görüşmeleri ile düzenlenen Anayasa’nın, bazı farklılıklar olmasına karşın temelde Fransa Beşinci Cumhuriyeti’ni model aldığını, 1997 Anayasası ile bu durumun sona erdiğini ve başbakanın ve kabinenin yürütme gücünü ele aldığını ifade etmektedir. 163 Wiatr, cumhurbaşkanının yürütmeye dair yetkilerinin zayıflatılmasına karşın bunun dışındaki önemli görevleri nedeniyle cumhurbaşkanlığı makamının sembolik bir pozisyona indirgenmediğini, cumhurbaşkanına tanınan imtiyazların yanı sıra cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi dolayısıyla önemli bir rolü bulunduğunu sözlerine eklemektedir. Son olarak, güçlü bir cumhurbaşkanının yürütme gücünün başı olmadıkça yarı-başkanlık sisteminden söz edilemeyeceğini belirtmektedir. 164 Zagreb Üniversitesi Siyaset Bilimi akademisyenlerinden Davor Boban, cumhurbaşkanına güçlü yetkiler veren 1989 Anayasa değişikliği sonrası 1990’da cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmeye başlaması ile Polonya hükümet sisteminin yarı-başkanlık sistemi ile örtüştüğünü belirtmektedir. Boban, 1997 Anayasası düzenlemesini, başbakan ve hükümetin rolünün gündelik siyasette cumhurbaşkanına göre daha ön planda olduğu şeklinde yorumlamakla birlikte parlamenter sisteme nazaran cumhurbaşkanının mevcut sistemde iç ve dış siyasette önemli yetkilerinin göz ardı edilemeyeceğini vurgulamaktadır. 165 162 Garlicki, “The Presidency in the New Polish Constitution”. 163 Wiatr, “President in the Polish Parliamentary Democracy”, s. 91, 95. 164 Wiatr, “President in the Polish Parliamentary Democracy”, s. 97-98. 165 Davor Boban, “Abandoning of Semi-Presidentialism in Central Europe? Cases of Croatia and Poland”, IPSA Online Papers İnternet Sitesi, http://paperroom.ipsa.org/papers/paper_2484.pdf, Erişim: 19.03.2014, s. 12, 17. Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 160 161 Avrupa devlet sistemleri üzerine eserleri ile tanınan Siyaset Bilimci Wolfgang Ismayr, hemen hemen çoğu Orta ve Doğu Avrupa ülkesinde yarı- başkanlık sisteminin parlamenter sistem lehine dönüşüm geçirmesine karşın Polonya’nın bu konuda zor tasnif edilebilecek farklı bir örnek oluşturduğunu söylemektedir. Özellikle cumhurbaşkanına tanınan veto yetkisinin parlamento üye sayısının beşte üç çoğunluğu gibi zor bir oranla aşılabildiğini vurgulayan Ismayr, veto yetkisinin siyasi konjonktüre göre değişik düzeylerde öneme sahip olabileceğinin ve dolayısıyla Polonya’nın yarı-başkanlık sistemi içinde değerlendirilip değerlendirilemeyeceği noktasında, zaman içindeki anayasa uygulamalarına bakılması gerektiğinin altını çizmektedir. 166 Polonya ve yarı-başkanlık sistemi üzerine çalışmaları bulunan Siyaset Bilimci Iain McMenamin, 1989 düzenlemesi ile ülkede yarı-başkanlıktan ziyade iki başlı yürütmenin hâkim olduğunu, 1990’da cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmeye başlaması ile birlikte yarı-başkanlık sistemine geçildiğini, 1997 Anayasası’nda cumhurbaşkanının yetkilerinin başbakan lehine kısıtlandığını fakat sistemin hala yarı-başkanlık olduğunu ifade etmektedir. 167 Yarı-başkanlık üzerine çalışmaları ile tanınan Akademisyen Robert Elgie ise, siyasi sistem tasnifinde cumhurbaşkanına tanınan yetkiler gibi subjektif kriterlerden ziyade cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi gibi objektif anayasal kriterleri göz önünde bulundurduğunu ifade ederek 168 Cumhurbaşkanının 1990 yılında halk tarafından seçilmeye başlaması ile birlikte Polonya’nın yarı-başkanlık sistemi içerisinde yer aldığını söylemektedir. 169 Polonya siyasi sistemi üzerine çalışmaları ile bilinen siyaset bilimci Klaus Ziemer’e göre 1989 sonrasında Fransa 5. Cumhuriyeti’ne benzer bir yarı-başkanlık sisteminin oluşturulduğunu ve 1997 Anayasası öncesi geçerli olan başkanlı-parlamenter sistemin, 1997 Anayasası sonrası başbakanlı-başkanlık sistemine dönüştüğünü ifade etmektedir. 170 166 Ismayr, “Die politischen Systeme der EU-Beitrittsländer im Vergleich”. 167 McMenamin, “Semi-Presidentialism and Democratisation in Poland”, s. 2, 5. 168 Elgie, “Definitions of regime types”. 169 Elgie, “Poland-When did semi-presidentialism begin?”. 170 Ziemer, “Das Verfassungssystem”. Polonya TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 162 163 Yukarıda değinilen görüşler, siyasi sistemin niteliğine ilişkin yorumların temelde parlamenter sistem ve yarı-başkanlık sistemi etrafında toplandığını göstermektedir. Ayrıca, Polonya’nın kendine özgü şartları bulunması nedeniyle klasik hükümet modeli sınıflandırması içerisinde değerlendirilemeyeceğini savunanlar da bulunmaktadır. 6.2. Siyasi Sistem Değişikliğine Yönelik Tartışmalar 1989 yuvarlak masa görüşmeleri ile yürütmenin diğer kanadı ve yasama erki ile karşılaştırıldığında yüksek yetkilerle donatılmış olan cumhurbaşkanı, 1990 yılından itibaren halk tarafından seçilmeye başlamıştır. Bu şekilde yarı-başkanlık sistemi görünümündeki Polonya’da, 1990 yılında cumhurbaşkanlığı görevine gelen Walesa, görevi süresince oluşan parlamentolarla ve hükümetlerle çeşitli siyasi sıkıntılar yaşamıştır. Walesa, 1992’de, parlamentoya karşı cumhurbaşkanının yetkilerinin artırıldığı -parlamentonun güvenoyu vermediği hükümet sonrası parlamentoyu feshetme hakkı gibi- bir kanun teklifi sunmuştur. Bu kanun teklifini birkaç hafta sonra geri çeken Walesa, mevcut hükümetin geri çekilmesini beklemiştir. 171 2005 yılında seçimleri kazanan Hukuk ve Adalet Partisi bir anayasa taslağını tartışmaya açmıştır. Bu taslağa göre, cumhurbaşkanının yetkileri görece artmakta, Anayasa Mahkemesi ve Polonya ombudsmanının yetkileri ise azalmaktadır. Üzerinde küçük değişikliklerle 2010’da tekrar sunulan taslak ile aynı şekilde cumhurbaşkanının yetkileri artırılmaktaydı. Geniş anlamda cumhurbaşkanı yürütme erkini tamamen üstleniyordu. 172 Mevcut Anayasa’nın değiştirilmesi yönünde farklı bir öneri de eski rejim zamanında muhalif bir entelektüel birliktelik olan Birikim ve Gelecek Grubu’ndan (DİP) gelmiştir. Kaczynski Hükümeti zamanında tekrar düşünce kuruluşu olarak kurulan Birikim ve Gelecek Grubu, eski Anayasa Mahkemesi başkanları, Yargıtay hâkimleri ve farklı Polonya hükümetlerinin üyelerinden oluşmaktadır. Grup, anayasal organlarda gözlemlenen yetki çatışmaları üzerine cumhurbaşkanı ve hükümetin yetkileri hakkında görüşlerini beyan etmiştir. Grubun görüşüne göre Anayasa’nın tamamen değiştirilmesi gerekmemektedir ve mevcut 171 Sedelius, The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers, s. 135. 172 Fryderyk Zoll, “Die polnische Verfassungsdebatte. Eine nützlich Übung”, Bremen Üniversitesi Doğu Avrupa Araştırma Birimi İnternet Sitesi, http://www.laender-analysen.de/polen/pdf/PolenAnaly- sen67.pdf, Erişim: 14.06.2013. s. 3. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|