Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 246 Devlet başkanlarının parlamentolar karşısındaki konumunu güçlendiren yetkilerin başında parlamentoyu feshetme yetkisi gelmektedir ki bu yetki her üç örnekte de mevcuttur. Fransa’da devlet başkanı, hiçbir sebebe bağlı kalmadan parlamentoyu (Millet Meclisi) feshetme yetkisine sahiptir. Bu yetki, devlet başkanı tarafından istedikleri gibi bir parlamento çoğunluğunu elde etmek amacıyla pek çok kez kullanılmıştır. Fransa’nın aksine Rusya’da ise, devlet başkanı anayasada belirtilen koşullar içerisinde Duma’yı feshedebilmektedir ve tarihte örneği bulunmamaktadır. Rusya’da devlet başkanının Duma’yı feshi, Duma’nın başbakana veya hükümete güvensizlik oyu vermesi durumunda devreye giren bir yetkidir. Benzer şekilde Polonya’da devlet başkanının parlamentonun hükümete güvenoyu vermemesi veya güvensizlik oyu vermesi durumlarında başvurduğu yetkilerden birisidir. Rusya ve Polonya’da devlet başkanları, parlamentoyu feshetmemiş olsalar da parlamentonun hükümetlerin varlığına yönelik girişimleri söz konusu olduğunda bu yetkilerini bir tehdit unsuru olarak kullanmışlardır. Dolayısıyla bu iki ülkede parlamentonun hükümet kurma sürecindeki belirleyiciliği, devlet başkanlarının parlamentoyu feshetme yetkisi nedeniyle oldukça teorik düzeyde kalmaktadır. Başka bir ifadeyle her üç örnekte de devlet başkanlarının sahip olduğu fesih yetkisi, parlamentoları devlet başkanının atadığı başbakanları kabul etmeye zorlayan bir unsurdur. Üç ülkede de devlet başkanlarının siyasi sorumlulukları bulunmamak- tadır. Parlamentoların devlet başkanlarına karşı kullanabilecekleri tek yetki, suçlandırma (impeachment) adı verilen süreç sonucunda devlet baş- kanının görevden alınması dır. Ancak, Fransa’da her iki meclis tarafından basit çoğunlukla suç isnadında bulunulan devlet başkanı, Yüksek Mah- keme sıfatıyla ortak bir birleşimle toplanan Parlamento tarafından üçte iki oy çokluğuyla görevden alınabilmektedir. Rusya’da devlet başkanına, Duma’nın üçte iki çoğunluğu tarafından suç isnadında bulunulabilmek- te ve Federasyon Konseyi tarafından üçte iki çoğunlukla suçlandırılarak görevden alınabilmektedir. Yeltsin döneminde Parlamento birkaç kez suç- landırma girişiminde bulunmuş ancak netice alamamıştır. Polonya’da suç- landırma Ulusal Meclis tarafından üçte iki çoğunlukla yapıldıktan sonra, Fransa ve Rusya’dan farklı olarak yargılama özel bir mahkeme olan Yüce Divan tarafından yapılmaktadır. Görüldüğü gibi her üç ülkede de suçlan- dırma sonucunda devlet başkanının görevden alınması, nitelikli çoğunluk ve karmaşık prosedürler nedeniyle oldukça zorlaştırılmıştır. Yarı-başkanlık modelinde devlet başkanının konumunu güçlendiren diğer bir yetki grubu yasamaya ilişkin yetkileridir. Bu yetkiler, kanun önerisinde bulunma, kanunları veto etme ve kararname çıkarma yetkisidir . İlk olarak, Rusya ve Polonya’da devlet başkanları, kanun önerisinde bulunma yetkisine sahipken Fransa’da cumhurbaşkanı kanun önerisinde bulunamamaktadır. Sonsöz 247 Fransa, Rusya ve Polonya’da devlet başkanlarına tanınan ortak yetkilerden birisi veto yetkisidir. Ancak devlet başkanının vetosu, Fransa’da basit çoğunluk, Rusya’da üçte iki ve Polonya’da beşte üç çoğunlukla parlamentolar tarafından aşılabilmektedir. Dolayısıyla her üç örnekte de geciktirici veto söz konusudur. Rusya ve Polonya’nın aksine Fransa’da cumhurbaşkanları bu yetkilerini neredeyse hiç kullanmamışlardır. Rusya’da ise özellikle muhalif bir parlamento ile çalışmak zorunda kalan Yeltsin’in sıklıkla başvurduğu yetkilerden birisi olmuştur. Putin, Kremlin yanlısı Birleşik Rusya Partisinin parlamento içerisinde çoğunluğu oluşturduğu 2001 yılından itibaren veto yetkisini daha az kullanmıştır. Polonya’da da devlet başkanları, istemedikleri kanunları veto etmekten çekinmemişlerdir. Rusya örneğinde olduğu gibi parlamentoda farklı bir parti çoğunluğunun bulunduğu kohabitasyon dönemlerinde devlet başkanları veto yetkilerini sıklıkla kullanmışlardır. Son olarak, devlet başkanları üç örnekte de kanunların anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilmektedirler. Özellikle Polonya’da bu yetki, kohabitasyon dönemlerinde, cumhurbaşkanları tarafından sıklıkla kullanılmıştır. Devlet başkanlarının elini güçlendiren yetkilerden birisi de kararname çıkarma yetkisidir . Fransa’da cumhurbaşkanının kararname çıkarma yetkisi bulunmamaktadır. Rusya’da devlet başkanlarına sınırlı şekilde kararname çıkarma yetkisi verilmiştir. Devlet başkanı kanunla düzenlenen veya Anayasa gereği kanunla düzenlenmesi gereken bir alanda kararname çıkaramaz. Kararnameler, anayasa ve kanunlara aykırı olmamak koşuluyla tüm ülkede geçerlidirler. Rusya’da kararname çıkarma yetkisi devlet başkanları tarafından sıklıkla kullanılmıştır. Polonya’da ise cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını göstermek amacıyla ve kanunla yetkilendirilmesi durumunda tüzükler çıkarabilmekte ve emirnameler yayınlayabilmektedir. Devlet başkanı ile hükümet arasındaki ilişkilerin niteliğini belirleyen unsurların başında başbakan ve bakanların atanması ve görevden alınması yla ilgili devlet başkanına tanınan yetkiler gelmektedir. Fransa’da teoride, Rusya’da ise pratikte devlet başkanları, seçim sonuçlarını veya parlamentonun tutumunu dikkate almadan başbakan atayabilmektedirler. Fransa’da devlet başkanları, kohabitasyon dönemlerinde bile, parlamento çoğunluğunun desteğine sahip olmayan kişileri başbakan olarak atamaktan kaçınmışlardır. Rusya’da ise, gerek Yeltsin gerekse Putin, parlamento kompozisyonunu dikkate almadan dilediklerini başbakan olarak atamışlardır ki, bu durum Yeltsin döneminde devlet başkanı ile muhalif parlamento arasında ciddi siyasi krizlere neden olmuştur. Rusya ve Polonya’da devlet başkanlarına tanınan başbakanı atama yetkisi parlamentonun onayına tabidir. Fransa’da ise zımni güvenoyu olarak Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|