Arı-başkanlık sistemi, gerek terminoloji gerekse ülkelerin sınıflandırılması bakımından
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 90 91 yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu tarihten sonra, yarı-başkanlık sistemi benzer nitelikte olan rejimleri nitelemek için bir kategori olarak siyaset bilimi literatürüne girmiştir. Öncelikle, Fransa hükümet sistemine bakarak tanımladığı yarı –başkanlık sisteminin Duverger’e göre en temel özellikleri şunlardır: • Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir. • Cumhurbaşkanı önemli yetkilere sahiptir. • Yürütme görevini yerine getiren ve parlamentonun güvenine tabi bir başbakan ve kabine bulunmaktadır. Duverger, yarı-başkanlık sisteminin özelliklerini bu şekilde sıraladıktan sonra Fransa, Finlandiya, Avusturya, İrlanda, İzlanda, Portekiz ve 1919- 1933 yılları arasında Almanya’yı bu kategoriye sokar. Sistemin adını koyan ve literatürde ilk defa tanımlayan Duverger, bu hükümet modelinin kendi içinde üç alt gruba ayırmaktadır: • Cumhurbaşkanına sembolik yetkiler veren örnekler: Avusturya, İrlanda ve İzlanda, • Cumhurbaşkanı ile Hükümetin dengeli yetki paylaşımına sahip olduğu örnekler: Finlandiya, Portekiz ve 1919 Weimar Anayasası dönemi Almanyası, • Cumhurbaşkanına geniş yetkiler sunan örnekler: Fransa. Duverger’nin tasnifinde, Fransa’da hükümet modelinin seçilmiş güçlü bir cumhurbaşkanına rağmen başkanlık olarak değil de, yarı-başkanlık sistemi olarak adlandırılmasının sebeplerinden birisi, yürütmenin iki başlı olmasıdır. Her ne kadar bazı başkanlık sistemlerinde kabine/bakanlar kurulu gibi örnekler bulunsa da Fransa’yı iki başlı yürütme yapısı haline getiren özgün durum cumhurbaşkanının tek başına yapacağı belirtilen işlemler dışındaki işlemlerde hükümetin karşı imzasının aranması şartıdır. Sartori’ye göre “Fransız yarı-başkanlık rejimi, esnek bir ikili otorite yapısına, yani çoğunluk kompozisyonları değiştikçe baş aktörü değişen (sarkaç hareketi gösteren) çift-başlı bir yürütmeye dayanan gerçek bir karma rejimdir. Bu rejimde, yürütmenin iki kanadının aynı siyasi eğilimden gelmesi durumunda, ‘Cumhurbaşkanı, Başbakan karşısında kesin üstünlük Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 90 91 sağlar ve uygulanan anayasa maddi anayasa olur’. Yürütmenin iki kanadının farklı siyasi eğilimlerden gelmesi durumunda ise ‘Başbakan kesinlik üstünlük sağlar ve uygulanan biçimsel anayasa olur.’” 151 1958 yılında kurulan iki başlı yürütme yapısı, 1986 yılına kadar farklı siyasi eğilimlerden gelen iki başlı yürütme pratiği ile hiç sınanmamıştır. Uzun süre yürütme hem cumhurbaşkanının hem de bakanlar kurulunun aynı siyasi eğilimden geldikleri çoğunluklar tarafından oluşturulmuştur. Bu tarihe kadar Fransa’da yarı-başkanlık sistemi aslında Sartori’nin öngörüsünü haklı çıkaracak şekilde bir süper-başkanlık sistemi olarak işlemiştir. Bu dönemde cumhurbaşkanları anayasal yetkilerine ek olarak kişisel karizmalarına dayanarak hükümetlerin yetkilerini de fiilen kullanmışlar, böylece hükümetleri geri planda kalmaya zorlamışlardır. Yürütmede iki başlılığın ortaya çıkmadığı dönemlerdeki başbakanı Fransız Anayasa Hukukçusu Prof. Rene Capitant “cumhurbaşkanının genelkurmay başkanı” olarak tanımlamaktadır. 152 Duhamel, Fransa’daki sistem tartışmaları hakkında şu gözlemleri yapmıştır: “Siyasal olarak yenilgiye uğrayanlar, Beşinci Cumhuriyet’i sevmiyorlar. Zafer kazananlar onunla barışıyorlar. Oysa bir özel bunalım durumu dışında, ancak iktidarda olanlar Cumhuriyeti değiştirebilir, ama onlar da iktidara geldikleri için kendilerini oraya taşıyan sistemi korumaya yöneliyorlar. Bu da bizim kısır-döngümüz.” 153 Duhamel’in görüşlerine ilaveten şunlar söylenebilir. Fransa’da günümüzde, 1958 öncesi dönemde olduğu kadar yoğun ve şiddetli hükümet sistemi tartışmaları yapılmamaktadır. Hatta 1958 Anayasasının ilk döneminde, sistemin parlamenter rejimden bir sapma olduğu yönündeki eleştiriler dahi giderek zayıflamıştır. Bunu dört sebebi olduğu söylenebilir. Birincisi, 1958 Anayasasının getirmiş olduğu sistemin başarılı olduğuna ve eski rejimlerde var olan istikrarsızlık sorununa önemli oranda kalıcı çözümler getirdiğine ilişkin genel kanaattir. 154 İkinci sebep de, sisteme ilişkin eleştiriler, Duhamel’in de belirttiği gibi 151 Giovanni Sartori, Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği (Çev. Ergun Özbudun, Ankara: Yetkin Yayınları, 1997), s. 165-166. 152 Maurice Duverger, “New Political System Model Semi-Presidential Government,” European Jour- nal of Politica1 Research, Sayı: 8 (1980), s. 171-172. 153 Olivier Duhamel, Vie La Vle Republique! (Paris: Le Seuil, 2002), s. 142’den aktaran Eyüboğlu, “Fransa: Parlamenter Bir VI. Cumhuriyete Doğru”, s. 186. 154 Serap Yazıcı, Başkanlık ve Yarı-Başkanlık Sistemleri: Türkiye İçin Bir Değerlendirme (İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011), s. 91. Fransa TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 92 93 özellikle muhalefetten gelmektedir ve aynı aktörler iktidarda iken eleştiriler azalmaktadır ki bu durum siyasi aktörlerin konumlarına göre davranmaları ile açıklanabilir. Fransa’da sisteme ilişkin tartışmaların şiddetini kaybetmesinin üçüncü sebebi olarak da, sistemde köklü bir değişiklik yapmadan zaman içinde aksayan yönlerinin düzeltilmesiyle açıklanabilir. Mesela, 1971 yılında Anayasa Konseyinin yetkilerinin artırılması ve Konseye belli sayıda milletvekilinin başvurabilmesi yolunun açılması; kohabitasyon ihtimallerini azaltmak için 2000 yılında cumhurbaşkanının görev süresinin kısaltılması ve cumhurbaşkanı seçimini takiben Millet Meclisi seçiminin yapılacağı düzenlemesinin getirilmesi; parlamentoyu zayıflatan birçok hükmün yapılan son değişikliklerle değiştirilmesi gibi anayasal reformlar, sistemin kökten değiştirilmesi yönündeki değişiklik taleplerini de azaltmıştır. Fransa’da 1958 Anayasası döneminde sistemik tartışmaların, 1958 öncesi dönemde olduğu kadar sert ve şiddetli yaşanmamasının dördüncü ve belki de en önemli sebebi, siyasi aktörlerin kritik anlarda gösterdikleri olgun tavırlardır. Sistemin yumuşak karnı olarak gösterilen iki başlı yürütme yapısı, özellikle kohabitasyon dönemlerinde korkulan sonucu doğurmamıştır. Yaşanan üç kohabitasyon döneminde iki farklı cumhurbaşkanının kendisini geriye çekmesi ve temel konular dışında başbakanın icraatlarına ve hükümetin işleyişine çok fazla müdahale etmemesi sistemin temelden sorgulanmasının önünü kesen bir faktör olmuştur. Ancak, unutulmamalıdır ki, şimdiye kadar böyle bir krizin yaşanmamış olması bundan sonra da yaşanmayacağı anlamına gelmez. Zira cumhurbaşkanı, farklı bir siyasal eğilimden gelen bir hükümetle çatışma ve zıtlaşma yolunu tercih eder ve bunda ısrarcı olursa neler olacağına dair 1958 Anayasası’nda bir çözüm bulunmamaktadır. 7. SONUÇ Fransa, 1789 Devrimi’nden sonra çok uzun bir süre boyunca sürekli bir hükümet sistemi arayışında olmuştur. 15 anayasada neredeyse tüm hükümet sistemlerinin denendiği oldukça zengin bir siyasi geçmişten sonra 1958 yılında olağanüstü koşullarda olağanüstü yetkilerle göreve çağrılan De Gaulle’ün hazırlamış olduğu mevcut anayasa Fransa’nın birçok temel siyasi sorununa çözüm getirme iddiasında olmuştur. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|