Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
142
143
başbakan adayı Jan Olszewski’nin hükümeti kurması, hükümet ve
cumhurbaşkanlığı arasındaki tansiyonu artırmıştır. Kurumlar arası görüş
farklılıkları 1992’de gerilimi tırmandırmıştır. Başbakan Olszewski’nin,
bir süreliğine Moskova’da bulunan Cumhurbaşkanı Walesa’nın Polonya-
Rusya arasındaki bir sözleşmeyi imzalamaması gerektiği yönünde
görüş bildirmesi üzerine yurda dönüşte Walesa, Olszewski’nin, Sejm
tarafından görevden alınması gerekliliğini zikretmiştir. Bu arada
Cumhurbaşkanı, kendi yetkilerini artıran geniş kapsamlı bir kanun teklifi
hazırlamış ve parlamentoya sunmuştur. Bu teklif, güvensizlik oyu sonrası
cumhurbaşkanına Sejm’i feshetme hakkı da tanıyordu. Bir kaç hafta sonra
Cumhurbaşkanı bu teklifini geri çekmiştir.
100
1992 Anayasası yürürlüğe girmeden kısa bir süre önce yeni Savunma
Bakanı Jan Parys ile Cumhurbaşkanı Walesa arasında Savunma
Bakanlığı’nın personel politikası üzerine bir gerilim yaşanmıştır. Parys,
iki bakan yardımcısını görevden almadan ve bazı komutanları erken
emekliye sevk etmeden önce Cumhurbaşkanının görüşünü almamıştır.
Walesa, başkomutanlık görevinin altını çizerek Parys’in kendisine bu
kararı almadan önce danışması gerektiğini belirtmiştir. Savunma Bakanı
Parys ise Cumhurbaşkanını bir askeri darbe niyetinde olmak ile itham
etmiştir. Başbakan Olszewski, savunma bakanını görevden almak zorunda
kalmıştır.
101
Benzeri gerilimler neticesinde Walesa’nın talebi üzerine,
Haziran 1992’de güvensizlik oyu ile Olszewski Hükümeti, Sejm tarafından
düşürülmüştür.
102
Haziran 1992’de Cumhurbaşkanınca, hükümeti kurmakla
görevlendirilen
Waldemar Pawlak (Polonya Köylü Partisi lideri) başarılı
olamamış ve bir ay sonra geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu durum,
Sejm tarafından desteklenen merkezi partilerden Demokratik Birlik
Partisi lideri
Hanna Suchocka başbakanlığında yedi partili geniş bir
koalisyon hükümetinin kurulmasına yol açmıştır. Koalisyon ortaklarından
Köylü İttifakı, tarım bakanının görevinden çekilmesi ile koalisyondan
100
Grotz, “Die Entwicklung kompetitiver Wahlsysteme in Mittel- und Osteuropa”, s. 35; Ziemer,
Das po-
litische System Polens
, s. 112.
101
Jasper Bastiaan de Raadt, “Contested Constitutions: Constitutional Design, Conflict, and Change in
Post-Communist East Central Europe” (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Amsterdam Vrije Üniversitesi,
2009), s. 97.
102
Grotz, “Die Entwicklung kompetitiver Wahlsysteme in Mittel- und Osteuropa”, s. 33; Ziemer,
Das
politische System Polens
, s. 112; Jerzy J. Wiatr, “President in the Polish Parliamentary Democracy,”
Croatian Political Science Review
, Sayı 37, No 5 (2000), s. 93.
Polonya
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı
142
143
ayrılmış ve henüz yeni oluşan koalisyonu sıkıntılı bir azınlık hükümeti
haline getirmiştir. Bu durumun, koalisyonu, parlamentonun çoğunluğuna
karşı önerilerini hayata geçirmekte oldukça zorladığı söylenebilir. 1993
yılının bahar aylarında güvensizlik oyu gündeme gelmiş ve akabinde
Mayıs sonlarında Dayanışma temsilcileri aracılığıyla yeni başbakan
önerilmeksizin güven istemi sunulmuştur. 445 oyun 223’ü gibi az bir
farkla hükümet düşürülmüştür. 1992 Küçük Anayasasının 66’ncı maddesi,
hükümet düşürüldüğünde Sejm, başbakan adayını belirleyemezse, yani
kurucu güvensizlik oyu kuralını işleme sokamazsa cumhurbaşkanına
iki seçenek sunmaktaydı; ya yeni Suchocka Hükümetinin düşürülmesini
onaylayarak yeni bir başbakan adayı tespit edecekti ya da Sejm’i
feshedecekti. Walesa politik strateji olarak Sejm’i feshetmeyi tercih etti ve
yeni Sejm seçimleri gündeme geldi. Sejm’in bu şekilde basiretsiz hareket
etmesinde birçok milletvekillinin, yapılan güvensizlik oylamasına bağlı
olmadan bir başka birleşimde yeni başbakan adayını belirleyebileceği
düşüncesi etkili olmuştur. Sejm Başkanlık Divanı, kurucu güvensizlik
oylamasının yukarıda bahsettiğimiz güvensizlik oylamasına bağlı
olduğunu ve inisiyatifin cumhurbaşkanına geçtiğine karar vermiştir.
Ayrıca, Anayasa Mahkemesi bu konuda yapılan bir başvuruyu incelemeyi
reddetmiştir. Bu arada, yeni seçimler öncesinde parlamento, feshedilmeden
önce, parlamentoya çok fazla partinin girmesini engelleyecek yeni seçim
kanununu kabul etmiştir. 1991 yılında Walesa’nın karşıt tutumuna
rağmen Sejm’in kabul ettiği Seçim Kanunu çok fazla partinin Sejm’de
temsil edilmesine imkan veriyordu. 29 partinin 1991 seçimleri sonrası
parlamentoda temsil hakkı kazanması ortak karar ve uzlaşma açısından
parlamentonun gücünü zayıflatmıştır. Yeni düzenleme ile ülke barajı (%
5) yanında parti ittifakları için saptanan (%8) baraj, 1993 seçimlerinde
yalnızca yedi partinin parlamentoya girmesine imkân vermiştir.
103
1993 seçimlerinden sonra Walesa’nın karşısında muhalefet olarak
eski komünist dönemden iki güç bulunuyordu: Demokratik Sol İttifak
ve Polonya Köylü Partisi (II. Pawlak Hükümeti). Cumhurbaşkanıyla
iyi ilişkiler kurmak isteyen parti başkanları, cumhurbaşkanının
kontenjanında yer alan üç bakanın seçimi hususunda bir uzlaşmazlık
103
Sedelius,
The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers, s. 135; De Raadt, “Contested
Constitutions: Constitutional Design, Conflict, and Change in Post-Communist East Central
Europe”, s. 192; Ziemer,
Das politische System Polens, s. 111.