2.2.-rasm. Neftdan gazni ajralishi:
a-neftni diffirensial gazsizlantirish; b-neftni bir pog’onali (kontaktli)
gazsizlantirish; d-gazni gazsizlantirish; 1- kontaktli; 2-diffirensial.
Diffirensial gazsizlantirishda neftni chiqishi ko’p (G
chiq
=98 t), kontaktli
(bir pog’onali)da esa neftni chiqishi (G
chiq
=98 t) kam, 2.2.-rasm, d-da grafik
taqqoslanganda 2-egri chiziq 1-chi egri chiziqqa (kontaktli) nisbatan yuqorida
joylashgan. Bunday grafikning farqi shundayki, diffirensial gazsizlantirishda
31
ajratgichning har bir pog’onasida bosimni tushishi uncha katta bo’lmagan
qiymatda kamayadi, oldin unga katta bo’lmagan miqdordagi yengil keyin esa
o’rtacha va eng so’nggida og’ir uglevodorod gazlarni va ularning aralashmasi
ajratgich chegarasidan chiqib ketadi. Amaliyotda ajratgichning har bir pog’onasi
muvozanat sharoitida ishlaydi, bu uglevodorod gazlarning har bir yengil
komponentlarini muvozanatini xarakterlaydi.
Kontaktli (bir pog’onali) ajratgichda neftni gazsizlantirishda bosimni
pasayishi sodir bo’ladi, natijada neft qaynaydi. Bunda yengil uglevodorodlar
bo’ron shaklida ajraladi va o’zi bilan birgalikda massa og’ir korbonsuvchillarni
olib chiqadi, normal sharoitda (P=0,101 MPa, +0
o
C da) suyuq hisoblanadi.
Bulardan quyidagicha xulosa berish mumkin: agarda quduqlar
favvoralansa va quduq ustida to’yinish P
toy
bosimi ushlab turiladi yoki yuqori
bosim (3÷4 MPa), ya’ni bunday sharoitda ko’p pog’onali ajratishni qo’llash (6-8
ta pog’ona) maqsadga muvofiq hamda tovar rezervuarlariga keladigan eng
so’nggi neftni ta’minlash zarur.
Boshqa hamma holatlarda neftni uch pog’onali ajratishni qo’llash tavsiya
qilinadi: birinchi pog’ona – 0,6 MPa; ikkinchi pog’ona – 0,15...0,25 MPa va
uchinchi pog’ona 0,02 MPa, ba’zida vakuum qo’llaniladi. Ajratishning uchinchi
pog’onasi juda ham muhim hisoblanadi, chunki bu pog’onadan so’ng neft tovar
rezervuariga to’planadi.
32
II bob bо‘yicha xulosa
Bugungi kunda yо‘ldosh neft gazlaridan qayta ishlash orqali foydalanish
va utilizatsiya qilish holati dolzarb muammolardan biri ekanligi dissertatsiya
ishining asosiy ilmiy mazmunini tashkil qiladi. Bu masala butun dunyodagi neft
qazib oluvchi tashkilotlarning oldiga qо‘yilgan asosiy yechimini kutayotgan
jarayon hisoblanadi hamda atmosferaga chiqarib yuboriladigan gazlarni
qisqartirish va qayta ishlash asosida suyuq uglevodorodlarni olishga bog‘liq
bо‘lib,
xom
ashyolardan
foydalanishni
tejamkor
texnologiyalaridan
foydalanishni ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq qilishdan iboratdir.
Neftning tarkibidagi yо‘ldosh gazlar о‘zining tuzilmasi bо‘yicha gazni
qayta ishlovchi korxonalar uchun kerakli bо‘lgan xom ashyo resursi hisoblanadi.
Shu bilan birgalikda undan foydalanish ekologik muammo yechimlarini
topishda asosiy yо‘llardan biri hisoblanishi hamda gazni qayta ishlovchilarga
salbiy ta’sir etish faoliyatini kamaytirish bilan bog‘liqdir bо‘lgan jarayonlar
tahlil qilingan.
Amalda bajarilgan ma’lumotlarga muvofiq dunyo bо‘yicha 170-180
mlrd.m
3
hajmdagi neftning tarkibidagi yо‘ldosh gazlar atmosferaga yoqib
chiqarilmoqda. Bir tonna qazib olinadigan neftning tarkibida 100 m
3
dan -1000
m
3
gacha yо‘ldosh gazlar mavjud bо‘ladi. Neftning tarkibidagi yо‘ldosh gazlarni
utilizatsiya qilish masalasi ekologik masalalarning talablarini bajarishni taqozo
qiladi. Ikkinchi tomondan qaralganda yо‘ldosh gazlardan foydalanishni
utilizatsiya qilish muammosi bir-biri bilan bog‘liq bо‘lgan uchta asosiy global:
ekologik, iqtisodiyot, texnologik yо‘nalishni tashkil qiladi.
Sanoat miqyosida yildan yilga neft mahsulotlariga bо‘lgan talabning oshib
borayotganligini e’tiborga oladigan bо‘lsak, neft mahsulotlarini ishlab chiqarish
hajmini, ularning sifatini yaxshilash va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish
yuzasidan respublikaning neft mahsulotlariga bо‘lgan extiyojini ichki rezervlar
hisobiga oshirish, neftni qayta ishlash sanoati oldidagi quvvatlarni oshirish,
neftni qayta ishlash jarayonini tezlashtirish, mahsulot turini kо‘paytirish va
33
sifatini yaxshilash, neft va gazni qayta ishlash hamda neft kimyo sanoati oldiga
ulkan vazifalar qо‘ymoqda.
Neftdan gazni ajratish jarayonida - bosh uglevodorodlar va yо‘ldosh
gazlar ajratiladi. Bunda bosim pasaytirilganda va neft harorati oshirilganda
hamda neftning ustida fazali konsentratsiya bо‘lganda uglevodorod va boshqa
komponentlarning molekulyar diffuziyasi sodir bо‘ladi. Yо‘ldosh gazlarni
ajralish jarayoni neftning umumiy harakatlanish yо‘lida: quduqda, shleyfda,
neftni yig‘ish kollektorlarida va kondagi rezervuarlarda va uning tashqi
chegarasida hamda neftni suv yoki temir yо‘l transporti orqali tashishda ajralishi
sodir bо‘ladi.
Ilmiy tomondan asoslaydigan bо‘lsak, yо‘ldosh gazlarni utilizatsiya
qilishda va tejamkorlik bilan foydalanishda bugungi kunda hech qanday
muammolar yо‘q va bu yerda bir savol mavjud: bunday texnologiyani qо‘llash
iqtisodiy jihatdan samaralimi yoki yо‘qmi degan savolga javob topish bо‘yicha
dissertatsiya ishida ma’lumotlar tahlil qilingan.
Neftning tarkibidagi yо‘ldosh gazlardan tejamkorlik bilan foydalanishni
investitsiya loyihasining narxini ishlab chiqarish obyektlariga, sotib olishga,
jihozlarni montaj qilishga, ekologik tо‘lovlarning о‘lchamlari bilan xizmat
kо‘rsatish xarajatlari va gazni yoqish uchun tо‘lanadigan shtraflarga ketadigan
xarajatlar nisbatan kichikdir.
Neftni qazib olish kompaniyalari uchun foydasiz loyihalarni qо‘llagandan
kо‘ra shtraf tо‘lagan ma’qulroq kо‘rinadi. Atrof muhitga keltiriladigan zararlarni
va odamlarni sog‘ligiga zarar keltirishni hisobga oladigan bо‘lsak , mash’alaga
beriladigan yо‘ldosh gazlarni berilishini kamaytirish bо‘yicha tadqiqotlar olib
borish va bunday muammolarni yechimini ilmiy asoslash zarurdir.
|