Mehnatga haq tolash boyicha yagona tarif setka2
Mehnatga haq tolash boyicha razradlar
|
Nolinchi razradga nisbatan tarif koeffitsiyentlari
|
Mehnatga haq tolash boyicha razradlar
|
Nolinchi razradga nisbatan tarif koeffitsiyentlari
|
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
|
1,000
2,014
2,216
2,439
2,681
2,937
3,205
3,484
3,773
4,064
4,361
4,663
|
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
|
4,973
5,288
5,606
5,931
6,259
6,593
6,930
7,273
7,620
7,973
8,328
|
Ishchining ish haqi yoki oklad summasini aniqlash uchun nolinchi razryadning mehnatiga tolanadigan summani mazkur ishchiga belgilangan razradning koeffitsiyentiga kopaytirish kerak. Yuqorida keltirilgan yagona tarif setkasini budjetdan moliyalashtiriladigan muassasalar, tashkilot va korxonalar qollashga majbur.
Ozining moliyaviy faoliyatini xojalik hisobi asosida yurituvchi barcha davlat, davlat-aksioner korxonalari va tashkilotlari mehnatga haq tolashning yagona tarif setkasi asosida xodimlarning tarif-malakaviy razradlarini belgilashlari zarur. Boshqa mulk shaklidagi korxona, tashkilot va muassasalarga yagona tarif setkasi asosida xodimlarning tarif-malakaviy setkasini belgilab olish tavsiya qilinadi.
Тarif stavkalar va okladlar tizimini asosi bo’lgan nolinchi razryadning minimal ish haqi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Хususan nolinchi razryadning minimal ish haqisiga va qonunchilik bilan belgilangan o’rtacha oy ish kunlarining uzunligiga (ish vaqtining ortacha oy fondi) qarab 1-razryadning soatlar tarif stavkalarining minimal olchami aniqlanadi. Chunonchi, nolinchi razradning minimal ish haqisi 12420 som va (40 soatlik ish haftasida) ish vaqtining ortacha oylik fondi 169,2 soat bolgan taqdirda soatlik tarif stavkasining olchami 73,40 som boladi (12420 : 169,2).
1-razrad stavkalarini mehnatga haq tolash shakllari (ishbay ishchilar va vaqtbay ishchilar), shuningdek kasb guruhlari va ish turlari (uch guruh stavkalar) boyicha tabaqalashtirib korxona mehnatga haq tolash boyicha tarif setkasini ishlab chiqishi mumkin. Har Bir korxona moliyaviy imkoniyatlari va boshqa ishlab chiqarish korsatkichlariga qarab ozining tarif koeffitsiyentlarini ishlab chiqadi.
Mehnatga haq tolashni tashkil etishning asosiy elementi bolib, mahsulot birligini ishlab chiqarishga yoki malum tashkiliy-texnik sharoitlarida berilgan ish hajmini bajarishga sarflanadigan mehnat olchamini belgilovchi, mehnatni normalashtirish hisoblanadi.
Mehnatni normalash, mehnatni ilmiy asosda tashkil qilishning asosiy tarkibiy qismi sifatida, ishlab chiqarish normasini va vaqt normasini oz ichiga oladi. Normal ish sharoitida belgilangan vaqt (soat, smena, oy) birligida ishlab chiqarsa boladigan normalashtiriluvchi mahsulot birligi (dona, metr, tonna)ning miqdori ishlab chiqarish normasi bilan belgilanadi. Vaqt normasi esa malum tashkiliy-texnikaviy sharoitlarda ish bajarish uchun zarur boladigan vaqtni (min., soat) nazarda tutadi.
Korxonalarga mehnatga haq tolash shakl va tizimlarini mustaqil belgilash huquqi berilgan. Mehnatga haq tolashning ikkita shakli mavjud: ishbay va vaqtbay. Mehnatga ishbay shaklida haq tolanganda ish haqi, mahsulotning sifati, murakkabligi va ish sharoitini hisobga olgan holda, ishlab chiqarilgan mahsulot birligining miqdoriga bogliq. Vaqtbay shaklida ish haqi, xodimlar malakasi va ish sharoitini hisobga olgan holda, sarflangan (haqiqiy ishlagan) vaqtning miqdoriga bogliq.
Ishbay ish haqi shakli ishchilarni, ilgor tajribalardan foydalangan holda, mehnat unumdorligini oshirishga moddiy jihatdan qiziqtiradi. Mehnatga haq tolashning bu shaklida ishlab chiqarilgan mahsulot sifatini qatiy tekshirish zarur. Mehnatga haq tolashning ishbay shakli quyidagi mehnatga haq tolash tizimlariga bolinadi: togri ishbay, ishbay-mukofot, akkord, ishbay-progressiv, egri ishbay tizim.
Mehnatga vaqtbay shaklida haq tolanganda ish haqi hisoblash boyicha asos qilib ishchining sarflagan vaqti va tarif stavkasi olinadi.
Vaqtbay ish haqi shakli ikki tizimdan iborat: mehnatga haq tolashning oddiy vaqtbay tizimi va vaqtbay-mukofot tizimi. Oddiy vaqtbay tizimida ish haqi bevosita ishlagan vaqt miqdoriga bogliq. Vaqtbay-mukofot tizimida oddiy vaqtbay tizimi boyicha hisoblangan ish haqiga qoshimcha qilib bajarilgan ishning sifati, material, yoqilgilarni, tejalishi bekor turishlarni qisqarishi, mashina va agregatlarni toxtovsiz ishlashi va boshqa korsatkichlarga qarab mukofot hisoblanadi.
Mehnatni tashkil qilish shakliga qarab ishbay va vaqtbay shakllardagi mehnatga haq tolashlar yakka va umumiy bolishi mumkin. Ish jarayonida kasblarni birga qoshib olib borish, ijrochilarning birini ikkinchisiga bogliqlik zarurati bolsa, mehnatga haq tolash umumiy bolishi mumkin.
Korxonalarda u yoki bu dastlabki hujjatlar shaklini qollash ishlab chiqarishning xarakteri, mehnatni tashkil etish va unga haq tolash tizimiga, shuningdek mahsulot sifatini nazorat qilish usuliga bogliq. Тasdiqlangan qonunga binoan sanoatda quyidagi dastlabki hujjatlar qo’llaniladi: ishbay ish naryadi, marshrut varaqasi, tayyorlangan mahsulot to’g’risida raport, tayyorlangan mahsulotni hisobga olish qaydnomasi, bajarilgan ishlarni qabul qilish dalolatnomasi, vaqtbay ishlovchilarga berilgan normalashtirilgan topshiriq va boshqalar. Ishlangan mahsulot va bajarilgan ishlar hisobi boyicha dastlabki hujjatlar miqdorini anchaga kamaytirish uchun yiriklashtirilgan, kompleks meyor va baholarni qollash, shuningdek bir yola tuziladigan bir kunlik hujjatlar orniga kop kunlik (yigma hujjatlar) haftada ishbay ishlarning bajarilishi (Т-28-shakl) ga o’xshagan hujjatlarni qo’llash tavsiya qilinadi.
Ish haqini to’g’ri hisoblash uchun barcha hujjatlarda quyidagi ma’lumotlar keltirilishi kerak: ish joyi (sex, uchastka, bo’lim); hisoblash davri (sana); familiyasi, ismi, otasining ismi; tabel raqami va ishchining razryadi; ish birligiga belgilangan vaqt normasi va baho, ish haqi summasi; bajarilgan ish bo’yicha norma-soat miqdori
Тexnologik karta, sex, uchastka ishlab chiqarish dasturiga binoan tuzilgan, amaldagi norma va baholari, ishlar grafigi ko’rsatilgan bu hujjatlar ish boshlanishidan oldin ishchiga yoki brigadaga topshiriladi. Ish bajarilgandan so’ng texnik nazorat bo’limi (OТK) haqiqiy ishlab chiqarilgan va qabul qilingan yaroqli mahsulotlar miqdori va yaroqsiz mahsulot miqdorini ko’rsatadi.
Yakka, takrorlanmaydigan mahsulot ishlab chiqarishlarida ishbay ish boyicha asosiy hujjat bolib bir yola tuziluvchi, yigib boruvchi, shuningdek yakka va brigada boyicha tuziladigan naryad hisoblanadi. Bir yola naryad smena yoki oy davomida bir buyurtma yoki ishlab chiqarish xarajatlari turiga tegishli ish turlari boyicha tuziladi. Agar ish bir ishchi tomonidan bajarilsa, yakka naryad deyiladi, agar brigada tomonidan bajarilsa brigada (umumiy) naryadi deyiladi. Naryadning orqa tomonida brigada tarkibi, ishlangan vaqt, bajarilgan ish, brigada azolarining malakasi togrisida qoshimcha malumotlar keltiriladi.
Naryadlar boyicha bajarilgan ish hajmi va ishlar harakatini texnologik zanjiri tartibida nazorat qilish mumkin emas, chunki ular bir ishchi (yoki brigada, smenaga), biri ikkinchisi bilan boglanmagan bir yoki bir necha operatsiyalarga yoziladi. Shuning uchun bir texnologik jarayonda bir vaqtning ozida seriya (guruh) bir xildagi mahsulot tayyorlaydigan seriyali ishlab chiqarishlarda tayyorlangan mahsulot va ish haqini hisoblash uchun marshrut varaqalari qollaniladi. Marshrut varaqasi boyicha har bir ishchi ish bajarishi mumkin. Marshrut varaqasi barcha texnologik jarayon operatsiyalariga va malum partiya detal va mahsulotlarga oldindan yoziladi. Bunda ishning bir operatsiyadan ikkinchisiga otkazilishi ketma-ketlikda korsatilgan bolib, ishlab chiqarishdagi yoqotishlar va yaroqsiz mahsulotlar nazorat qilinadi. Marshrut varaqasi boyicha ish turlari bir qancha ishchilar tomonidan bajarilganligi uchun, har birining ish haqisi maxsus hujjatda 15 kunda yoki bir oyda bir marta tuziladigan ishlab chiqarish raportida yigib boriladi.
Koplab ishlab chiqarish xarakteridagi korxonalarda ishchilar odatda ozlariga berkitilgan bir xil texnologik operatsiyalarni bajaradi. Bunda ishlab chiqilgan mahsulot va ish haqining hisobi smena yoki oy boyicha tuziladigan yigma qaydnomaslarda yuritiladi.
Dostları ilə paylaş: |