Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Herkesin bir dağı olması
- Dağların Ana/Baba Olarak Algılanması
- Dağların Koruyuculuğu ve Besleyiciliği
“Dağ”ın Türkülere Mitik Bir Öge Olarak Yansıması
TAED 57* 1609
yüceltme, kutsama ifadeleri birçok türküde yer aldığı, böylece dağlara bazen insani bazen de tanrısal vasıflar yüklendiği söylenebilir. Herkesin bir dağı olması Geçmişte görülen inanç öğelerinden biri de herkesin bir kutsal dağının olmasıdır. Bu olgu en açık ifadesini Dadaloğlu’nun Osmanlı padişahının fermanı için söylediği mısralarda bulur. Bu anlayış birçok türküye doğrudan yansımıştır. Hakkımızda devlet vermiş fermanı Ferman padişahın dağlar bizimdir. Bu mısralarda görünen inanç ögelerinden bir diğeri de aşağıda üzerinde ayrıca durulacak olan dağlara güvenme ve sığınmadır. Bulutlar öper yüzünü Bizim dağların dağların Baharda görsen nazını Bizim dağların dağların Aşağıdaki dörtlüklerde ise dağları hem sahiplenme, hem de dertleri paylaşan güçlü bir varlık olarak görme durumu bulunmaktadır. Dağlar dağımdır benim Gam ortağımdır benim Söyletme çok ağlarım Yaman çağımdır benim
Senin yazın kışa benzer Bir edalı başa benzer Çok içmiş sarhoşa benzer Duman eksilmeyen dağlar
1610 * TAED
57
Cengiz GÖKŞEN – Rukiye GÖKŞEN
Ah dağlar ah ulu dağlar Eşinden ayrılan ağlar Dağların Ana/Baba Olarak Algılanması Türk kültüründe dağlarla ilgili olan inançlardan biri de dağların ana/baba, ata olarak görülmesidir. Dağların doğurganlık bağlamında ilk ata, ecdat olarak şekillenmesi bazı bilim adamlarına göre, dağın hayat gücünü kendinde barındırması, enerji kaynağı olması ile karakterize edilir. İlk ecdatlık ve soyun koruyucusu olması işlevi, dağın hayat kaynağı, yaşamın menşei olması ile ilgilidir (Bayat, 2007, s. 231). Aşağıdaki ilk bentte adı geçen kız dağların, dağ anasının kızıdır ve âlem ona hayrandır. Dağlar kızı Reyhan Reyhan Reyhan Analar kuzusu Reyhan Reyhan Âlem sana hayran hayran hayran
Bu dağın maralıyam (turnam turnam dön beri) Telleri karalıyam (yitirmişem ben yâri) Yârımdan ayırdılar (turnam turnam dön beri) Yürekten yaralıyam (yitirmişem ben yâri)
Türkülerde sıkça rastlanılan durumlardan biri de dağlara güvenme ve sığınmadır. Bu inanç ögesini barındıran en meşhur ifade yukarıda belirtildiği üzere Dadaloğlu’nun ünlü mısralarıdır. Dadaloğlu, padişahla dağı karşılaştırıyor ve dağlara padişahtan daha fazla güveniyor, bir manada dağların padişahtan daha güçlü olduğunu ima ediyor. Hakkımızda devlet vermiş fermanı Ferman padişahın dağlar bizimdir Dağlara sığınmanın, güvenmenin, dağların besleyiciliğinin, koruyuculuğunun en açık yansımaları eşkıya türkülerinde ve hayat hikâyelerinde görülür. Kaçak durumuna düşüp dağlara sığınan kişileri dağlar, bağrına basmış, korumuş, kollamış, beslemiş, birçoğu yaşadığı bölgede iyi veya kötü nam sahibi hatta kahraman olmuş, üzerlerine türküler, destanlar söylenmiştir. Bu tür insanlar büyük şehirlere gidip, şehrin yer altı dehlizlerinde köstebek gibi veya başkalarının “Dağ”ın Türkülere Mitik Bir Öge Olarak Yansıması
TAED 57* 1611
eline bakarak silik, kimliksiz, kişiliksiz sünepe bir şekilde yaşamak yerine, dağların koruyuculuğuna sığınıp ad ve nam sahibi olmuşlardır. Bunların en meşhurlarında biri, Köroğlu’dur. Necip Fazıl, Köroğlu şiirinde, “Azatlık ufkunda rastlanan dağlar / Bu dağlara gönül verdi Köroğlu” mısralarıyla dağların Köroğlu için özgürlük alanı olduğunu, dağlara sığınan Köroğlu’nun çilesinin dağlar tarafından alındığını ve bunun üzerine Köroğlu’nun, “Ak saçlı anadan geçilse bile /Dağlardan geçilmez” dediğini belirtmektedir. Bayat’ın da belirttiği gibi, dağ, dış dünyanın bütün tehlikelerinden kahramanları korumaktadır. Dağın ona sığınanları hiçbir zaman ele vermediğine inanç o kadar güçlü olmuştur ki zamanla bunlar bazı tarihî kayıtlara, mesela Çin yıllıklarına da geçmiştir. Bunun en büyük kanıtı Ergenekon mitidir (Bayat, 2007, s. 236). Aşağıdaki dörtlüklerde da dağların koruyuculuğuna sığınılmıştır. Dayadım sırtımı yamaçlarına Gönül sevdalandı dağ başlarına Beni götürsünler darağacına Derdimin dermanı olsana dağlar
Derdime dermansın Gönlümde sevdamsın Katlime fermansın Sen beni saklarsın dağlar Halk arasında “dağ gibi adam”, “arkasında dağ gibi… var”, “güvendiğim dağlara kar yağdı” gibi deyimler de dağların bu özelliğiyle ilgilidir. Türkülerde dağlarla ilgili olarak işlenen unsurlardan biri de dağların besleyiciliğidir. Yani dağlar hem koruyan hem besleyen hem de barındıran varlıklardır. Yüce dağ başının da bir yanı yoldur (aman aman) (ah) Doldur sunam doldur da suyunu doldur Bülbül gül dalında feryat ederken Bir dilek dilerim yâr senin için
Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|