60
YOXLAMA SUALLAR
1. Qığılcımla alışdırmalı mühərriklərinin yanacaq sisteminin vəzifəsi nədir, neçə növü var və
hansı elementlərdən ibarətdir?
2. Karbüratorlu mühərriklərin qidalanma sisteminin vəzifəsi nədir və hansı
hissələrdən
ibarətdir?
3. Diafraqmalı benzin nasosunun vəzifəsi nədir və hansı hissələrdən ibarətdir?
4. Qığılcımla alışdırılmalı injektorlu mühərrikin qidalanma sistemi hansı hissələrdən ibarətdir?
5. Fazalar üzrə paylanmış püskürməli və birbaşa benzin püskürməli injektorlu mühərrikin
qidalanma sisteminin neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir?
6. Benzin yüksək təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı
hissələrdən ibarətdir?
7. Benzin alçaq təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən
ibarətdir?
8. İnjektorun
vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir?
9. Benzin yanacaq
süzgəclərinin vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir?
10. Dizel yanacaq
sistemlərinin vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı elementlərdən ibarətdir?
11. Dizel alçaq təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən
ibarətdir?
12. Dizel yüksək təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən
ibarətdir?
13. Fərdi yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir və hansı hissələrdən ibarətdir?
14. Nasos-injektorun vəzifəsi nədir və hansı hissələrdən ibarətdir?
15. Akkumulyatorlu püskürmə sisteminin (Common Rail) vəzifəsi nədir və hansı
elementlərdən ibarətdir?
16. Dizel yanacaq süzgəclərinin vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir?
17. Dizel injektorlarının vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir?
61
Mühazirə 7
Daxili yanma mühərriklərinin ideal və nəzəri siklləri.
Mühərrik işləyən zaman baş verən işçi sikl real və yaxud həqiqi sikl adlanır. Real sikldə
silindrdə baş verən hadisələr çox mürəkkəbdir və onların öyrənilməsi olduqca çətindir. Odur ki,
ayrı-ayrı amillərin mühərrikin işinə təsirini aydınlaşdırmaq üçün prosesləri ən sadə şəkildə təsəvvür
edərək tədricən həqiqi şəklə yaxınlaşdırmaq məqsədəuyğundur. Mühərrikin silindrində istilik
enerjisinin mexaniki enerjiyə çevrilməsi prosesinin bu cür sadələşdirilməsi nəticəsində real sikllər
ideal sikllərə çevrilir. Beləliklə, daxili yanma mühərrikinin ideal sikli termodinamikanın ikinci
qanununa müvafiq olaraq, soyuq mənbəyə verilən istilikdən başqa enerji itkiləri olmayan qapalı,
dönən və periodik sikldir. Nəzəri sikl ideal və real sikllər arasında aralıq yer tutur və real siklə daha
yaxındır. Beləliklə, nəqliyyat mühərriklərinin silindrində baş verən həqiqi prosesləri öyrənmək
üçün əvvəlcə, qısaca da olsa, ideal və nəzəri siklləri nəzərdən keçirək.
7.1. İdeal sikllər.
İdeal sikllərin bütün prosesləri sırf termodinamik proseslərdir və onların həyata keçirilməsi
yalnız xəyalən mümkündür. Bu siklin real sikldən fərqli aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır:
1. İstilik enerjisinin mexaniki enerjiyə çevrilməsi qapalı həcmdə dəyişilməyən eyni bir işçi
cisimlə həyata keçirilir;
2. İşçi cisim tərkibi və istilik tutumu sabit qalan ideal qazdır;
3. İstilik işçi cismə kənar mənbədən yalnız sabit həcmdə
və ya sabit təzyiqdə verilir;
4. Sıxma və genişlənmə prosesləri adiabat göstəriciləri eyni və sabit olan adiabatik proseslərdir.
Yəni, bu proseslər ərzində ətraf mühitlə heç bir
istilik mübadiləsi baş vermir;
5. İdeal sikldə sabit həcmdə soyuq mənbəyə verilən istilikdən başqa heç bir istilik itkisi yoxdur.
İdeal termodinamik sikl nöqteyi nəzərindən bütün DYM-lər aşağıdakı üç sikldən biri üzrə
işləyir:
1. İşçi cismə sabit həcmdə istilik verilən sikl (
const
V
);
2. İşçi cismə sabit təzyiqdə istilik verilən sikl (
const
P
);
3. İşçi cismə istilik qismən sabit həcmdə, qismən də sabit təzyiqdə verilən sikl və yaxud qarışıq
sikl (
const
V
və
const
P
).
Sonuncu sikl ümumi xassələrə malik olduğundan əvvəlki iki siklə onun xüsusi halı kimi baxıla
bilər. Ona görə də əvvəlcə qarışıq sikli nəzərdən keçirək.
7.2. Qarışıq sikl.
Şəkil 7.1-də qarışıq ideal sikl göstərilmişdir. Siklin başlanğıcında mühərrikin silindrindəki işçi
cismin halı
a nöqtəsinin parametrləri ilə xarakterizə edilir. Şəkildən göründüyü kimi sikl ac –
adiabatik sıxılma,
cz' – sabit həcmdə istiliyin verilməsi,
z'z – sabit təzyiqdə istiliyin verilməsi,
zb –
adiabatik genişlənmə və
ba – sabit həcmdə istiliyin alınması proseslərindən ibarətdir. Sikl
ac –
adiabatik sıxılma prosesi ilə başlanır. Bu zaman porşen sol kənar vəziyyətə çatdıqda sabit həcmdə
işçi cismə
1
Q istiliyi verilir; sonra porşen sağ tərəfə — a.ö.n.-ə doğru hərəkət etməyə başlayır və bu
andan sabit təzyiqdə işçi cismə istiliyin ikinci hissəsi —
1
Q verilir. z nöqtəsində istiliyin verilməsi
qurtarır. Porşenin sağa sonrakı hərəkəti zamanı işçi cisim adiabatik genişlənir.
b nöqtəsində porşen
sağ kənar vəziyyətə, yaxud a.ö.n.-ə çatır və genişlənmə qurtarır. Bu vəziyyətdə sabit həcmdə işçi
cisimdən soyuq mənbəyə
2
Q istiliyi verilir və bu yolla işçi cisim başlanğıc hala qaytarılır. Porşenin
sola doğru sonrakı hərəkəti ilə siklin təkrarı başlanır.
Sikllər qənaətliliyi və işgörmə qabiliyyətlərinə görə xarakterizə edilir. Siklin qənaətliliyi onun
termodinamik faydalı iş əmsalı (f.i.ə.), işgörmə qabiliyyəti isə orta təzyiqlə müəyyən edilir.
Termodinamik f.i.ə. böyük olduqca siklə sərf edilən istilikdən daha qənaətlə istifadə olunur. Siklin
orta təzyiqi böyük olduqda isə mühərrikin işgörmə qabiliyyəti yüksəlir, yəni eyni ölçülü
mühərrikdə daha çox güc əldə etmək olur.