Avtomobil texnikasi

 
59 
 
Şək.6.61. Pyezoelektrik təsirli dizel  injektorunun sxemi. 
 
 

---

 
60 
YOXLAMA SUALLAR 
 
1. Qığılcımla alışdırmalı mühərriklərinin yanacaq sisteminin vəzifəsi nədir, neçə növü var və 
hansı elementlərdən ibarətdir? 
2.  Karbüratorlu  mühərriklərin  qidalanma  sisteminin  vəzifəsi  nədir  və  hansı  hissələrdən 
ibarətdir? 
3. Diafraqmalı benzin nasosunun vəzifəsi nədir və hansı hissələrdən ibarətdir? 
4. Qığılcımla alışdırılmalı injektorlu mühərrikin qidalanma sistemi hansı hissələrdən ibarətdir? 
5.  Fazalar  üzrə  paylanmış  püskürməli  və  birbaşa  benzin  püskürməli  injektorlu  mühərrikin 
qidalanma sisteminin neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir? 
6.  Benzin  yüksək  təzyiqli  yanacaq  nasosunun  vəzifəsi  nədir,  neçə  növü  var  və  hansı 
hissələrdən ibarətdir? 
7. Benzin alçaq təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən 
ibarətdir? 
8. İnjektorun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir? 
9. Benzin yanacaq süzgəclərinin vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir? 
10. Dizel yanacaq sistemlərinin vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı elementlərdən ibarətdir? 
11. Dizel alçaq təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən 
ibarətdir? 
12. Dizel yüksək təzyiqli yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən 
ibarətdir? 
13. Fərdi yanacaq nasosunun vəzifəsi nədir və hansı hissələrdən ibarətdir? 
14. Nasos-injektorun vəzifəsi nədir və hansı hissələrdən ibarətdir? 
15.  Akkumulyatorlu  püskürmə  sisteminin  (Common  Rail)  vəzifəsi  nədir  və  hansı 
elementlərdən ibarətdir? 
 16. Dizel yanacaq süzgəclərinin vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir? 
17. Dizel injektorlarının vəzifəsi nədir, neçə növü var və hansı hissələrdən ibarətdir? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
61 
Mühazirə 7 
Daxili yanma mühərriklərinin ideal və nəzəri siklləri. 
 
Mühərrik  işləyən  zaman  baş  verən  işçi  sikl  real  və  yaxud  həqiqi  sikl  adlanır.  Real  sikldə 
silindrdə baş verən hadisələr   çox mürəkkəbdir  və onların  öyrənilməsi olduqca çətindir. Odur ki, 
ayrı-ayrı amillərin mühərrikin işinə təsirini aydınlaşdırmaq üçün prosesləri ən sadə şəkildə təsəvvür 
edərək  tədricən  həqiqi  şəklə  yaxınlaşdırmaq  məqsədəuyğundur.  Mühərrikin  silindrində  istilik 
enerjisinin mexaniki enerjiyə çevrilməsi prosesinin bu cür sadələşdirilməsi nəticəsində real sikllər 
ideal  sikllərə  çevrilir.  Beləliklə,  daxili  yanma  mühərrikinin  ideal  sikli  termodinamikanın  ikinci 
qanununa  müvafiq  olaraq,  soyuq  mənbəyə  verilən  istilikdən  başqa  enerji  itkiləri  olmayan  qapalı, 
dönən və periodik sikldir. Nəzəri sikl ideal və real sikllər arasında aralıq yer tutur və real siklə daha 
yaxındır.  Beləliklə,  nəqliyyat  mühərriklərinin  silindrində  baş  verən  həqiqi  prosesləri  öyrənmək 
üçün əvvəlcə, qısaca da olsa, ideal və nəzəri siklləri nəzərdən keçirək. 
 
7.1.  İdeal sikllər. 
 
İdeal  sikllərin  bütün  prosesləri  sırf  termodinamik  proseslərdir  və  onların  həyata  keçirilməsi 
yalnız xəyalən mümkündür. Bu siklin real sikldən fərqli aşağıdakı xüsusiyyətləri vardır: 
1.  İstilik  enerjisinin  mexaniki  enerjiyə  çevrilməsi  qapalı  həcmdə  dəyişilməyən  eyni  bir  işçi 
cisimlə həyata keçirilir; 
2. İşçi cisim tərkibi və istilik tutumu sabit qalan ideal qazdır; 
3. İstilik işçi cismə kənar mənbədən yalnız sabit həcmdə və ya sabit təzyiqdə verilir; 
4. Sıxma və genişlənmə prosesləri adiabat göstəriciləri eyni və sabit olan adiabatik proseslərdir. 
Yəni, bu proseslər ərzində ətraf mühitlə heç bir istilik mübadiləsi baş vermir; 
5. İdeal sikldə sabit həcmdə soyuq mənbəyə verilən istilikdən başqa heç bir istilik itkisi yoxdur. 
İdeal  termodinamik  sikl  nöqteyi  nəzərindən  bütün  DYM-lər  aşağıdakı  üç  sikldən  biri  üzrə 
işləyir: 
1. İşçi cismə sabit həcmdə istilik verilən sikl (
const
V 
); 
2. İşçi cismə sabit təzyiqdə istilik verilən sikl (
const
P 
); 
3. İşçi cismə istilik qismən sabit həcmdə, qismən də sabit təzyiqdə verilən sikl və yaxud qarışıq 
sikl (
const
V 
 və 
const
P 
). 
Sonuncu sikl ümumi xassələrə malik olduğundan əvvəlki iki siklə onun xüsusi halı kimi baxıla 
bilər. Ona görə də əvvəlcə qarışıq sikli nəzərdən keçirək. 
 
7.2. Qarışıq sikl. 
 
Şəkil 7.1-də qarışıq ideal sikl göstərilmişdir. Siklin başlanğıcında mühərrikin silindrindəki işçi 
cismin  halı  a  nöqtəsinin  parametrləri  ilə  xarakterizə  edilir.  Şəkildən  göründüyü  kimi  sikl  ac  – 
adiabatik sıxılma, cz' – sabit həcmdə istiliyin verilməsi, z'z – sabit təzyiqdə istiliyin verilməsi, zb – 
adiabatik  genişlənmə  və  ba  –  sabit  həcmdə  istiliyin  alınması  proseslərindən  ibarətdir.  Sikl  ac  – 
adiabatik sıxılma prosesi ilə başlanır. Bu zaman porşen sol kənar vəziyyətə çatdıqda sabit həcmdə 
işçi cismə 
1
Q  istiliyi verilir; sonra porşen sağ tərəfə — a.ö.n.-ə doğru hərəkət etməyə başlayır və bu 
andan  sabit təzyiqdə işçi cismə istiliyin ikinci hissəsi — 
1
Q  verilir. z nöqtəsində istiliyin verilməsi 
qurtarır. Porşenin sağa sonrakı hərəkəti zamanı işçi cisim adiabatik genişlənir. b nöqtəsində  porşen 
sağ kənar vəziyyətə,  yaxud a.ö.n.-ə çatır və genişlənmə qurtarır. Bu vəziyyətdə sabit həcmdə işçi 
cisimdən soyuq mənbəyə 
2
Q  istiliyi verilir və bu yolla işçi cisim başlanğıc hala qaytarılır. Porşenin 
sola doğru sonrakı hərəkəti ilə siklin təkrarı başlanır. 
Sikllər qənaətliliyi və işgörmə qabiliyyətlərinə görə xarakterizə edilir. Siklin qənaətliliyi onun 
termodinamik  faydalı  iş  əmsalı  (f.i.ə.),  işgörmə  qabiliyyəti  isə  orta  təzyiqlə  müəyyən  edilir. 
Termodinamik f.i.ə. böyük olduqca siklə sərf edilən istilikdən daha qənaətlə istifadə olunur. Siklin 
orta  təzyiqi  böyük  olduqda  isə  mühərrikin  işgörmə  qabiliyyəti  yüksəlir,  yəni  eyni  ölçülü 
mühərrikdə daha çox güc əldə etmək olur. 

---