Aydin haciyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
məqsədləri ilə hesablaşmadan zorakılıq edirlər. Uşaqlarına vəsiyyət edəcəklər ki, insanlıq yaşadıqca hər yerdə hər zaman onların babalarına qarşı edilən bu zorakılıq barədə danışsınlar və özünü respublika hökümətinin nümayəndəsi hesab edən Xatisov bu zorakılıqla razılaşmamalı və bizim əraziyə daxil olmamalı idi” 117
. Bu bəyənatlardan sonra binanın qarşısında yığılanlar Xatisovun sözlərini sonadək dinləmədən nümayişkaranə çıxıb getdilər. Elə həmin gün Xatisov geriyə, İrəvana qayıtdı, Naxçıvanda isə general- qubernator kimi qatı daşnak Varşamyan qaldı. Polkovnik Kuquşevə və digər könüllü zabitlərə bir həftə ərzində Naxçıvanı tərk etmək əmri verilmişdi. Bu barədə 1919-cu il mayın 16-da Azərbaycanın İrəvandakı nümayəndəsi Təkinski Azərbaycan hökümətinə xəbər verirdi: “İngilislərin əmri ilə bizim zabitlər Naxçıvanı tərk etdilər” 118
. Bununla yanaşı daşnaklar hiyləgər siyasət yeridərək azərbaycanlı və kürd qarşıdurması yaratmağa çalışdılar, kürdlərin bir hissəsi ermənilərə bunda kömək edirdi. Məsələn, İrəvan quberniyası və Qars vilayəti kürdlərinə başçılıq edən nəslə mənsub Həsən bəy Şəmsəddini ermənilər Kağızman qəzasına rəis təyin etmişdilər. Bununla əlaqədar Milli Şuranın sədri Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Naziri M.Y Cəfərova məlumat verirdi: “Baxmayaraq ki, hazırda Naxçıvanda erməni mülki qubernatoru və general-qubernatoru vardır, biz hamımız, Naxçıvan rayonunun sakinləri öz təşkilatlarımızı dağıtmamışıq və ingilislərin buradan getməsini və Zəngəzur qəzasının Azərbaycan qoşunları tərəfindən tutulmasını gözləyirik. Azərbaycan bu qəzanı ələ keçirən kimi biz onlarla birləşib elə həmin gün ermənilərə təklif edəcəyik ki, öz avadanlıqlarını bizim (...) yığışdırsınlar, əgər biz buna sülh ilə nail olmasaq, silaha əl atacağıq, çünki biz özümüzü Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi hesab edirik və əminik ki, hər hansı səbəbdən hərbi qüvvə ilə kömək edə bilməsədə, heç olmasa top, tüfəng və patronla Azərbaycan bizə kömək edəcəkdir. Və hətta Azərbaycan bundan imtina etsə, biz bu yolda canımızdan keçəsi olsaq belə, müqəddəs vədimizi yerinə yetirəcəyik” 119
. Bununla eyni vaxtda Naxçıvan şəhərini və ona yaxın rayonların sakinləri ingilig general-qubernatoru və erməni hökümətinə etiraz göndərdilər. Bu barədə M. Y. Cəfərova məlumat verilmişdir: “Bizim ümidimiz sizədir, acizanə xahiş edirik, bizim etirazlarımızın sürətini alan kimi hər yerdə və bütn qəzetlərdə yazasınız və dünyanın bütün hökümətlərinə çatdırasınız. Siz elə fikirləşməyin ki, biz erməni hökümətinə tabe olacağıq. Biz, müsəlmanlar indiyə qədər Bakı, Tiflis, Azərbaycana dörd nümayəndə göndərmişik. Bu etirazın sürətini bir neçə gün əvvəl İrəvandakı Azərbaycan konsuluna göndərmişik ki, Sizə çatdırsın” 120
.
117 Azərbaycan Respublikası SPİH MDA, f. 277, siy. 2, iş 57, v. 15 arx. 16. 118 Azərbaycan Respublikası SPİH MDA, f. 277, siy. 2, iş 57, v. 18. 119 Yenə orada, v. 16. 120 Azərbaycan Respublikası SPİH MDA, f. 277, siy. 2, iş 57, v. 13. 53
Etirazda deyilirdi: “Bizə qarşı anadangəlmə nifrəti və şovinizmi ucbatından son iki ildə gözlərimiz qarşısında sistematik sürətdə və insafsızcasına qardaşlarımızı, qadın və uşaqlarımızı döyməklə, yüzlərlə kəndi yandırmaq, atəşə tutmaqla və əmlakını talan etməklə məşğul olan xalq bizi özünə yaxınlaşdırmağa və ədalətli hakim hüququ ilə idarə etməyə qadir deyildir. Mədəni cəhətdən ermənilər Sizin
hökümət səviyyəsindəki mədəniyyətədək inkişaf etməmişdir ki, ədalət və bərabərlik prinsipləri əsasında maneəsiz bizi idarə etsinlər və burada bizim mənafeyimiz təxminən onlarınkı ilə eyni olsun. Öz müstəqilliklərini elan etdikləri gündən indiyədək ancaq erməni əhalisinin yaşadığı ərazilərində möhkəm və sarsılmaz hakimiyyət qura bilməmiş, Ermənistan Respublikasını bürümüş anarxiyanı dəf etməyi bacarmamışlar. Bəs onlar müxtəlif, amma psixoloji cəhətdən bərabər millətləri necə idarə edə bilərlər? Razılaşın ki, məlum ermənilərə tabe olmaqla biz təkcə özümüzü yox, həm də ömrü boyu bizə lənətlər oxuyacaq nəslimizi alçaldılmağa və təhqirə məruz qoyuruq və buna görə də əlahəzrət general Devinin bizim Naxçıvan, Şərur və Vedibasar rayonlarımızın müvəqqəyti də olda erməni hökümətinin idarəsinə verməsinə biz Allah tərəfindən bütün diyarın əhalisinə bəxş edilmiş azadlıq, arzu və meyllər üzərində zorakılıq faktı kimi baxırıq. Bu barədə bəyanat verərək əlavə edirik ki, ingilis hakimiyyətinə qarşı çıxmaq fikrimiz yoxdur, çıxmayacağıq və çıxa da bilmərik, lakin bütün varlığımızla, son nəfəsədək hamımız bu cür zorakılığa qarşı öz etirazlarımızı bildiririk” 121
. Naxçıvanlılar yazırdılar: “Əlahəzrət, özünüz idarə edin, bizim də, sizin də tanıdığımız, bizə nifrət edən ermənilərin əlinə verməyin, bizə qarşı anadangəlmə nifrətləri ucbatından onlar bizi intiqam almadan idarə edə bilməzlər” 122 .
birgə Ermənistan Respublikasının baş naziri Xatisova göndərdi. Məktubda deyilirdi: “Müttəfiq dövlətlərin yol verdiyi bu zorakılıqla siz gərək razılaşmayaydınız... və sülh konfransı qurtarana qədər bizim rayona daxil olmayaydınız...” 123 . Naxçıvanlılar xahiş edirdilər ki, rayonun inzibati idarəsini onlara tapşırsınlar, inandırırdılar ki, millətlərarası komitə yaradacaqlar və bu komitə birgə idarəetməni həyata keçirəcəkdir. Naxçıvan əhalisinin Q. Xatisova başqa bir etirazında, bu etirazı imzalayanların yeddi səhifədən ibarət siyahısı da buraya əlavə edilmişdi, deyilirdi: “Biz Naxçıvan rayonunun müsəlmanları cənab ingilis generalı Devinin Naxçıvan, Şərur – Ordubad rayonlarının müvəqqəti olaraq Ermənistan Respublikasının
121
Yenə orada, v. 12. 122
Görünür, etiraz ingilis general-qubernatoru deviyə verilmişdi. 123
Azərbaycan Respublikası SPİH MDA, f. 277, siy. 2, iş 57, v. 14. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|