Aydin haciyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aydın Hacıyev
88
Lordkinanidze, Q.Maxaradze; Ermənistan Respublikasından A. Ohacanyan, T. Bekzadyan və S. Xaçaturyan iştirak edirdilər. Azərbaycan nümayəndələri təklif etdilər ki, təkcə Qarabağda deyil, Ordubad, Naxçıvan və Böyük Vedi rayonunda da hərbi toqquşmalar dayandırılsın. Lakin ermənilər etiraz etdilər. Yəqin gümane dirdilər ki, hərbi üstünlük onlar tərəfdədir və yaxın günlərdə Naxçıvanı ələ keçirəcəklər. Lakin onların işğalçı niyyətləri həyata keçmədi. Belə bir fakt işğalçının iç üzünü lap aydın göstərir: 1920-ci il martın sonu – aprelin əvvəlində Naxçıvana beynəlxalq komissiya gəldikdə Naxçıvan könüllüləri hərbi əməliyyatları dayandırdılar, ermənilər isə yox. XI ordu tərəfindən Azərbaycan Demokratik Respublikası hökümətinin zorla devrilməsindən və Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin elan olunmasından istifadə edən daşnak liderləri Naxçıvanı Azərbaycandan qopartmaq üçün daha bir cəhd edirlər. 1920-ci il mayın ortalarında bolşevik qoşunları tərəfindən Qarabağdan sıxışdırılan Dro və Nceyin quldur dəstələri Zəngəzura gəlirlər. Nizami erməni qoşunlarının hücumu qarşısında Kəlbəli xanın və Xəlil bəyin dəstələri Şahtaxtı stansiyasınadək geri çəkilməli olurlar. Amansız döyüşlərdən sonra erməni quldur dəstələri Şərura daxil oldu və yerli əhalini qəddarcasına qırdılar. Tutduqları ərazidə onlar yerli əhaliyə qarşı amansız terrora başladılar. Bu hərəkətləri ilə onlar Azərbaycanın bolşevik işğalı şəraitində özlərinin sərsəm planlarını həyata keçirmək üçün maksimum üstünlük əldə etmək, vəziyyətdən istifadə edərək bu əraziləri boşaltmaq məqsədilə müsəlmanların əksəriyyətini qırmaq, sonradan buraya erməniləri köçürtmək niyyətində idilər. Bir çox Naxçıvan kəndliləri daşnakların vəhşi qırğınından canlarını qurtarmaq üçün İrana – Cənubi Azərbaycana qaçırdılar. Elə bu vaxt XI ordu Naxçıvana yaxınlaşırdı. 1920-ci il iyunun 25-də komandarm Levandovski İranla sərhədə çıxmaq üçün hazırlıq əmri verdi, hərbi hissələr Naxçıvan – Culfa – Ordubad xəttinə çıxmalı idilər. Dilican istiqamətində daşnak hərbi hissələri üç polkun tərkibində hücuma keçib Uzuntala, Lalakənd, Tatlı və s. kəndləri tutdular. Daşnak nizami qoşunu general Baqdasarovun komandanlığı altında birləşmişdi, onun ştabı Dilicanda yerləşirdi. Zəngibasarı darmadağın etdikdən sonra Naxçıvana hərəkət etmək məqsədilə Davalı kəndinə irəlilədilər. Lakin türk ordusu Naxçıvan diyarını qırğından qurtardı. İyunun sonunda türklərin Bəyazid diviziyasının 9 minlik hissələri Cavid bəyin komandanlığı altında Naxçıvan diyarının ərazisinə daxil oldular və iyulun 2-də diviziyanın ön hissəsi (3 min nəfər) Şahtaxtı – Naxçıvan rayonuna gəldi. İyulun 7-də XI ordununGorus kəndində yerləşən səhra ştabına türk zabitləri gələrək Naxçıvana hərəkət edən daşnak qoşunlarına qarşı birgə vuruşmağı təklif etdilər. Bu məlumatları alan Levandovski əmr verdi: “Türk hərbi hissələrinə münasibətdə, ən yaxşı qonşuluq münasibətləri və sıx əlaqələr saxlamaqda, Mərkəzdən göstəriş alana qədər Ermənistan Respublikasına qarşı onlara fəal 89
yardımdan çəkinmək lazımdır” 194 . 32-ci diviziyanın rəisi Şteyqerə Gorus rayonunu əldə saxlamaq, İrəvan və ... Naxçıvan tərəfdən bütün yolları təmin etmək əmr olunmuşdu. Yəni özünün strateji vəzifəsini yerinə yetirən bolşevik rəhbərliyi naxçıvanlılara kömək etməyə cəhd göstərmirdi, bunu türk komandanlığının öhdəsinə buraxmışdı. İyulun sonunda Dro Gorus rayonunda avantüraya əl atdı. Bazarkən və Angelaaut kəndləri ərazisində bolşevik hərbi hissələrinə hücum edən daşnaklar müəyyən vaxt Naxçıvanla Gorusun əlaqəsini kəsdilər. Lakin tezliklə gəlib çatan XI ordunun 28-ci atıcı diviziyası onları bütövlüklə darmadağın etdi. Həmin diviziyanın rəisi Nesterovski öz qoşunlarına verdiyi 11 avqust 1920-ci il tarixli əmrində qeyd edirdi: “Gorus – Enlelyayurd rayonunda məğlub edilmiş daşnak quldur dəstələrinin əsas hissələri dağıdılmışdır və yalnız Dro və Nceyin dəstələrinin qalıqları Kuşibulaq rayonunda qruplaşırlar” 195 .
komandanlığı altında Naxçıvana daxil oldular. Naxçıvanın bolşevik qoşunları tərəfindən tutulması onların Azərbaycandakı hərbi kompaniyasının qanunauyğun nəticəsi idi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu şəhərin tutulmasının zəruriliyi Hərbi- İnqilab Şurasının XI orduya hələ 1920-ci ilin mayında göndərilmiş əmrində qeyd edilmişdi. Sonra, iyunda İrəvanda RSFSR nümayəndəsinin daşnak höküməti ilə Ermənistan və Azərbaycan SSR arasındakı mübahisəli rayonlar haqqında apardığı nəticəsiz danışıqlar başa çatdı. İyunun 19-da G. K. Orconikidze V. İ. Lenin və G. V. Çiçerinə göndərdiyi teleqramda qeyd edirdi ki, “Naxçıvan artıq bir neçə aydır ki, üsyançı müsəlmanların əlindədir. Bütövlükdə, məncə Azərbaycanın nümayəndəsini Moskvaya çağırmaq və onunla birlikdə Azərbaycan və Ermənistana aid mübahisəli məsələləri həll etmək lazımdır” 196 .
bolşeviklər daşnakların razılığını gözləmədən “Naxçıvanın azad edilməsi” haqqında əmr verdilər. XI ordu hissələrinə əmr verilmişdi ki, sərhədi keçmək belə lazım gəlsə daşnakları amansızcasına məhv etsinlər. Daşnakların Naxçıvana yürüş planı iflasa uğradı. Beləliklə, 1920-ci il iyulun 28-də Naxçıvana sovet höküməti gətirildi, lakin bu hökümət yalnız Naxçıvan şəhərində və onun ətrafında fəaliyyət göstərirdi. Elə həmin gün tərkibinə M. Bəktaşov, Q. Səlimov, A. Kazımov, F. Maahmudbəyov və Q. Babayevin daxil olduğu Naxçıvan İnqilab Komitəsi sovet hökümətinin qurulmasını elan etdi. Naxçıvan Azərbaycan SSR, onun vasitəsilə
194 Интернациональная помощь XI Армии в борьбе за победу советской власти в Азербайджане. Документы и материалы, 1920 – 1921 гг. Б. 1989, с. 89 - 90 195
Yenə orada, s. 104 – 105. 196
Дж. Кулиев. Борьба коммунистической партии за осуществление ленинской политики в Азербайджане, Баку, 1970, с. 556 – 557. 90
RSFSR ilə möhkəm hərbi-iqtisadi ittifaqda olan Sovet Sosialist Respublikası elan edildi. 1920-ci il avqustun 11-də XI ordunun 28-ci atıcı diviziyası Ermənistanla sərhəd xəttini bağladı. Daşnak quldur dəstələrinin qalıqları məhv edilirdi. Bununla belə Naxçıvanda hələ də 8 minə qədər türk əsgəri qalmışdı, inqilab komitəsinin tərkibində türk komandanlığının nümayəndəsi Cavid bəy var idi. Naxçıvan diyarının mərkəzində möhkəmlənən bolşeviklər öz təsir dairələrini genişləndirir, eyni zamanda tədricən özləribə məxsus cəza tədbirləri görürdülər. 1920-ci il avqustun sonunda Naxçıvan İnqilab Komitəsinin qərarı ilə Milli Komitənin keçmiş üzvləri həbs olunub Bakıya göndərildilər. O cümlədən Cəfərqulu xan və Rəhim xan Naxçıvanskilər. Rəhim xanın oğlu Təbrizdə yaşayan İsgəndər xan da Naxçıvandan sürgün edildi. Naxçıvan diyarının faktiki başçısı Kəlbəli xan Naxçıvanski də vətəni tərk etməli oldu 197 .
idarələrin məmurları və zabitlər bolşevik liderləri tərəfindən Naxçıvanda cəzaya məruz qaldılar, məhv edildilər. Avqustda bolşeviklər daşnakları Şahtaxtıdan, sentyabr-oktyabrda isə bütün Ordubad qəzasından qovdular. Şərur qəzası 1920-ci ilin dekabrında bolşeviklər tərəfindən tutuldu. Avqustda İrəvanda olan polkovnik Stoks erməni hökümətinə bildirdi ki, Naxçıvanı bolşeviklər verməklə o böyük səhv etdi. Beləliklə, 1920-ci ilin iyul-dekabrında bütün Naxçıvan diyarı bolşeviklər tərəfindən işğal edildi və müvəqqəti olaraq sovet respublikalarına qeyri-müəyyən dövlət suverenliyi verildi. Böyük bolşevik imperiyasının bir hissəsinə çevrilən Naxçıvan yenidən özünün çoxəsrlik regional müstəqilliyini itirdi. Naxçıvan SSR-in yaranması ilə Naxçıvanın əhəmiyyətli hadisələr və daşnak basqınlarına qarşı qəhrəman mübarizələrlə zəngin müstəqil inkişaf dövrünə son qoyuldu. Regionun siyasi, iqtisadi, coğrafi nadirliyi hakimiyyətin tez-tez dəyişən xarakterini, diyarın statusunu şərtləndirirdi. Belə ki, hələ indiyə qədər əldə olan ədəbiyyatda Araz-Türk Respublikası mövcudluğunun xronoloji çərçivəsinə və regionun ADR-in tərkibindəki statusunu müəyyələşdirən həmin çərçivələrə heç bir münasibət bildirilməmişdir. Bizə elə gəlirdi ki, Araz-Türk Respublikası – Naxçıvan general- qubernatorluğu tarixi zəncirində iki anı dəqiqləşdirmək lazımdır. Birincisi, Naxçıvanda general-qubernatorluğun özünün xüsusi statusu var idi. General- qubernator Cəmillinskinin hakimiyyəti burada məhdud idi və heç bir vəchlə Qarabağ, Qazax və ADR-in digər general-qubernatorluqlarının səlahiyyət və
197
Əldə olan məlumatlara görə Cəfərqulu xan və Rəhim xan güllələnməmiş, Rusiya qarşısında xidmətləri nəzərə alınmaqla ömürlük həbsə məhkum edilmiş və Şuşa həbsxanasında mehtər işləmiş, 1943-cü ildə elə burada acından ölmüşlər. Kəlbəli xan Cənubi Azərbaycana müraciət etmiş, sonra İstanbul və Tehranda yaşamış, mühacirətdə Azərbaycan milli demokratik hərəkatın xadimləri ilə əməkdaşlıq etmişdir (Bax: K. Rəhimov, S. Sadıxov. Göstərilən əsəri, s. 82)
91
hüquqları ilə müqayisə edilə bilməzdi. Yerli feodal əyanlarının general- qubernatorun hakimiyyət və səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmaq cəhdlərinə ADR höküməti çox zəif reaksiya verirdi. Bizə elə gəlir ki, ADR burada formal nümayəndə rolunda çıxış edirdi. İkincisi, Kəlbəli xan və onun tərəfdarlarının səyləri nəticəsində Naxçıvandakı general-qubernatorluq 1920-ci ilin martında faktiki olaraq ləğv edilmiş və Naxçıvan yenidən dövlət müstəqilliyi qazanmışdı. Təsadüfi deyildir ki, o günlərdə Naxçıvan, Şərur, Vedibasar və Ordubad rayonu nümayəndələrinin iclası “qəti olaraq ADR-ə birləşmək” cəhdini ifadə edirdi, yəni diyarın Azərbaycan tərkibində olmasının formallığı regionun bütün əhalisi tərəfindən hiss edilirdi. Lakin Naxçıvan SSR-in elan olunması belə hələ bir neçə ay Ermənistanda hakimiyyətdə qalan daşnakların diyarı öz xeyirləri üçün qoparmaq kimi sərsəm ümidlərini üzməmişdi. Regionun statusunu qəti surətdə müəyyənləşdirən hadisələr yaxınlaşırdı.
92
SÖZARDI “Hər bir adam azadlığı sevir, ancaq bir fərqlə, ədalətli adam bu azadlığı hamı üçün arzulayır, ədalətsiz adam isə yalnız özü üçün. K. Berne”.
70 il bundan əvvəl, demək olar ki, elə indi də Azərbaycanın bütün ictimaiyyəti, bütün xalqı Qars və Araz-Türk Respublikasının yarnmasını görkəmli hadisə hesab edir, o zaman bu hökümətlərin fəaliyyətini maraq və rəğbətlə izləyir, bu dövlətlərin qurulmasına və daha da inkişaf etməsinə hər cür kömək göstərməyə çalışırdılar. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin 1919-cu ilin oktyabrında yaxın keçmişin xarici həyatının mühüm hadisələri haqqında tərtib edilmiş informasiyasında müsəlman əhalinin, o cümlədən Cənub- Qərbi Zaqafqaziyanın vilayətlərindəki “müsəlman əhalinin oyandığı” qeyd edilirdi
198 . Elə həmin ilin dekabrında tərtib edilən Zaqafqaziya konfederasiyasının yardılması layihəsinin “Qafqaz Respublikaları arasında ərazi münaqişələri” bölməsində qeyd edilirdi ki, türk ordusunun məcburi gedişindən sonra “yerli əhali qalxdı və xüsusi parlament seçərək müstəqil çıxış etdi. Bu parlament Qarsda sayca Qafqazda beşinci olan Cənub-Qərbi Qafqaz Respublikasının müstəqilliyini elan etdi. Azərbaycan höküməti bu respublikanın tanınmasını rəsmiləşdirməyə çalışırdı, lakin əbəs yerə. Belə ki, gürcü və ermənilər Qafqazın bu rayonunun müsəlmanlarının hər hansı müstəqil çıxışını tanımaqdan imtina etdilər. Bütün bunları türk hiyləsi hesab edən ingilis höküməti Qars parlamentinin üzvlərini həbsə alaraq həmin respublikanı məhv etdi...” 199
. Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyinin gəldiyi bu nəticələr bir sıra sənədlərdə təsdiq edilir, bu sənədlər haqqındaAzərbaycan hökumətinin o zaman heç təsəvvürü belə yox idi. Gürcüstan Respublikasının baş naziri N.Jordaniya 1919-cu ilin mayında Britaniya hərbi qüvvələrinin generalı Uokkerlə etdiyi söhbətində bu münasibətdə bu iddialarını ona bildirmişdi: “...Qars respublikasına münasibətdə biz güman edirdik ki, - buna əsasımızda var idi (?) – bu respublika qanuni əsasla Ermənistana veriləcəkdir. Bununla belə, adını çəkdiyim ərazidə yeni yalançı bir dövlət yaranmışdır və bilavasitə İngiltərənin himayəsi altında olduğunu açıq-aşkar elan edir. Uokker – Mən bu barədə heç nə eşitməmişəm. Jordaniya – General, Sizə məlumat verməyiblər, lakin Gürcüstan hökümətində dəqiq sənədlər vardır. Biz bu hökümətin başçısı Atabəyovun
198
Azərbaycan Respublikası MDƏYTA, f. 970, siy. 1, iş 144, v. 1 – 3. 199
Yenə orada, iş 215, v. 8 – 9 arx. 93
məktubunu ələ keçirmişik, həmin məktubda o, həmfikirlərinə mənim indi Sizə dediklərimi xəbər verir. Bu qanunsuz hökümət nizami qoşun yaratmışdır, burada həm türk, eləcə də rus zabitləri xidmət edirlər. Biz məlumat almışıq ki, artvinliər ingilis general-qubernatorunun təyin etdiyi vəzifəli şəxsi qəbul etməmiş və demişlər ki, dairəyə rəisi Qars höküməti göndərəcəkdir. Uokker – Siz dünyanın hər yerindən məlumat və teleqram ala bilərsiniz, lakin mən qəti olaraq bildirirəm ki, bu yalandır” 200 . Bəs bu cənabları nə qorxudurdu? Öz müqəddəratını təyin etməyə can atan, digər qitədən gələn gəlmələrin diqtəsi ilə, özlərini qədim və dahi cənablar adlandıran qonşuların zülmü altında yaşamaq istəməyən xalqın azadlıqsevərliyi, azad düşünmə qabiliyyəti! Çox gümün ki, dünya kimi qədim olan “parçala və hökm et!” ifadəsi onların şüuruna hakim kəsilmişdi. Yoxsa məşhur Lord Kerzon vəcdlə təsdiq etməzdi ki, “...Türkiyə müsəlmanları ilə digər Şərq ölkələrinin müsəlmanları arasında bir zolaq yaratmaq zəruridir; belə bir zolaq yeni erməni dövləti formasında xristian icması ola bilər” 201
. Lakin hər bir ölkədə, qaragüruhçuların və cəhalətpərəstlərin sayından asılı olmayaraq, ümumbəşəri sülh arzulayan aydın ağıllar vardır. L. Kerzonun bu “hikmətli” sözlərinə cavab olaraq oxucuya yaxşı məlum olan Lloyd Corc cavab verdi: “...mən belə düşünürəmki, “Böyük Ermənistan” yaradılması Hindistan və bütün dünya müsəlmanları arasında arzuolunmaz əhval-ruhiyyə doğuracaqdır. Bundan başqa bu, etnik prinsipə zidd olardı” 202
. Bununla belə daşnak respublikasının cinayətkar və iyrənc siyasəti Zaqafqaziya xəritəsindən gənc suveren respublikaların silinməsinə gətirib çıxardı.Yüksək himayədarlarının köməyi ilə respublikaları ələ keçirən daşnak Ermənistanı yerli əhalini elə qəddarlıqla məhv etdi ki, özü də tarix tərəfindən cəzalandırıldı. Axır ki, gec də olsa haqq öz yerini tutdu. Maraqlıdır ki, daşnaklar öz qorxulu cinayətlərini etiraf etmədilər, Qars vilayətinin itirilməsində Sovet hakimiyyətini və Türkiyəni təqsirləndirdilər. Daçnak partiyasının ideoloqu A. Arteruni 1932-ci ildə “15 il qırmızı qamçı altında” məqaləsində yazırdı: “Siyasi nöqteyi-nəzərdən sovet hakimiyyəti xalqımızı birləşmiş və müstəqil Ermənistanın mövcudluğunun mümkünlüyünü şərtləndirən bütün amillərdən məhrum edərək erməni məsələsinə ölümcül zərbə vurdu... Sovet hakimiyyəti Türkiyə ilə ittifaqda saysız qurbanlar verməkdən (qurbanlar doğrudan da çox verilmişdi, lakin kim vermişdi? – A. H) və fövqəlbəşər səylərdən (bu səylər nizami hərbi hissələrin dinc əhali əleyhinə edilən hərəkətlərinə yönəlmişdi – A.H) yorulmuş erməni xalqının qurduğu Ermənistan Respublikasının binasını dağıtdı. Zəifləmiş Ermənistanı ələ keçirən sovet hakimiyyəti Türkiyənin erməni xalqına qarşı etdiyi ədalətsizliyi təsdiqlədi...” 203 .
200 Девториани. «Дни господства меньшевиков в Грузии» 1931, с. 52 - 54 201 Л. Чорч. «Правда о мирных переговорах», 1957, т. 2, с. 427. 202 Л. Чорч
«Правда о мирных переговорах», 1957, т. 2, с. 438.
203
“Araçe” qəzeti, 9 dekabr 1932, № 2030 94
Təəssüf ki, tarix erməni millətçilərinə dərs olmamışdır. Məşhur polyak tarixçi və hüquqşünası Adam Mixnik keçmiş sosializm həmrəyliyi ölkələrini bürümüş böhranı nəzərə alaraq bu yaxınlarda yazırdı: “...ötmüş dövrlərin iblisləri tədricən meydana çıxır; yenidən şovinizm, populizm və dözülməzlik özünü göstərir”. Lakin indiki halda “Böyük Ermənistan” ideyası nəinki özünü göstərir, əksinə yenidən qüvvətlənir və bu ideyanın həyata keçirilməsinə cəhd edilir. O dövrdə Qars və Araz-Türk Respublikalarının məhv edilməsi, qanuni Azərbaycan torpaqlarının qoparılması uğrunda mübarizəsində olduğu kimi siyasi yalan, böhtan, ikiüzlülük, alçaqlıq və məkrə əl atan erməni şovinistləri indi də elə həmin himayədarlarına arxalanaraq tarixin yeni birmərhələsində köhnə, naftalin iyi verən səbəblərdən Azərbaycanla misli görünməmiş münaqişəni genişləndirmişlər. Belə bir şəraitdə Qars və Araz-Türk Respublikalarının tarixinin bütün hadisələrini bilməmək, bu respublikaların boğulmasında daşnak Ermənistanın və ona hər cür imkan yaradan qüvvələrin çirkin rol oynadıqlarını yadda çıxarmaq səhv olardı.
Qars və Araz-Türk Respublikalarının faciəli taleyi ilə bağlı tarixi hadisələri bugünkü siyasi çarpışmalar prizmasından keçirərək təhlil edərkən bu fikrə gəlirsən ki, öz dövlətini yaratmaq cəhdində ifadə olunmuş azadlığı həmişə məhv etmək olar, lakin xalqın nəsildən nəslə ötürülən azadlıqsevər ruhunu heç vaxt!
95
Ön söz..........................................................................................................3 Qars respublikasının yaranması və sübutu..................................................5 Araz-Türk respublikasının yaranması və dövlətçiliyinin qorunması üçün silahlı mübarizəsi......................................................................................43 Sözardı....................................................................................................117
96
H 31 Qars və Araz-Türk respublikalarının tarixindən. B., Azərnəşr, 1994, 124 səh.
Kitab Qars və Araz-Türk respublikalarının faciəli taleyindən, tarixi örnək qazanmağın zəruriliyindən bəhs edir. Antanta ölkələrinin, xüsusilə də Böyük Britaniyanın müdafiə etdiyi Ermənistanın təcavüzünə qarşı bu respublikaların göstərdikləri müqavimətdə Türkiyə və Azərbaycanın oynadıqları rol işıqıandırılır. Kitabda yaxın vaxtlara qədər ictimaiyyətə tanış olmayan arxiv materiallarına əsaslanan tarixi faktlar ilk dəfə dərc olunur.
M-651 (07)-94 SBN 5-552-01402-2 BBK 9(M)7
97
Hacıyev Aydın Nazim oğlu QARS və ARAZ-TÜRK RESPUBLİKALARININ TARİXİNDƏN
Bakı – Azərnəşr – 1994 Bədii redaktoru T. Məlikov Texniki redaktoru Z. Nəcəfova. Korrektorları L. Məmmədov, M. Sasani İB №5662. Yığılmağa verilmişdir 02. 11. 93. Çapa imzalanmış 14. 02. 94. Formatı 84 × 108 1/ 32 . Mətbəə kağızı № 2. Ədəbi qarnitur. Yüksək çap üsulu ilə. Şərti çap vərəqi 6,72. Şərti rəngli surəti 7,04. Uçot nəşr vərəqi 6,8. Tirajı 5000. Sifariş 647.
İnformasiya Nazirliyi. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, - 370005 Hüsü Hacıyev küçəsi, № 4. “Qızıl Şərq” icarə mətbəəsi. Bakı, Həzi Aslanov küçəsi,№ 80. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|