Aydin haciyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
86
qəzeti, 18 fevral 1929). Teleqramı Bəktaşev, Sultanov, Məmmədzadə, Sadıqzadə, Mir Parnazyan-Taşmanbəyzadə və general-qubernator Cəmillinski imzalamışdılar. Naxçıvanda erməni təcavüzünün geniş miqyas alması Cənub-Qərbi Qafqazın bütün sakinlərini ciddi narahat edirdi, xüsusilə də ona görə ki, daşnaklar eyni zamanda Zəngəzur, Qars vilayətlərində və Gəncə qəzasında hücumları genişləndirirdilər. Elə buna görə də fevralın sonunda bütün regionların nümayəndələri İrəvan quberniyası müsəlmanlarının həmyerlilər Cəmiyyəti ilə birgə iclas çağırdılar. İclasda əsas rolu Əli Səbri və həmyerlilər cəmiyyətinin sədri A. Nəcəfov oynayırdı, iclas Azərbaycan Respublikasına müraciət qəbul etdi. Müraciətdə qeyd edilirdi ki, Naxçıvan, Şərur, Vedibasar və Ordubad rayonlarının vəziyyəti olduqca mürəkkəb və qeyri-müəyyəndir. Burada müsəlmanlar vəhşicəsinə qırılmış və demək olar ki, bütün əhali daşnaklar tərəfindən kütləvi sürətdə qırılmaq təhlükəsi altındadır. İclas iştirakçıları Azərbaycana tamamilə birləşəcəkləri və buraya Azərbaycan ordusunun nizami hissələrinin göndəriləcəyi ümidində olduqlarını bildirdilər. Müraciətdə bu regionlara təcili kömək göstərilməsi xahiş olunurdu, “yoxsa nəinki erməni hökümətinin diplomatik oyunları, doğma hökümətimizin nüfuzu da təsir göstərə bilməyəcəkdir” (“Azərbaycan” qəzeti, 2 mart 1920). Beləliklə, bu regionların əhalisi açıq-aydın bildirirdi ki, (eyni zamanda kömək haqqında yalvarışlarla) ADR hökümətinin problemi sülh yolu ilə həll etmək cəhdi özünü doğrultmadı. Daşnaklarla sülh yolunun axtarılması xalqa ancaq dərd və ələm gətirirdi. Ordubad ətrafında daşnaklarla amansız döyüşlər başladı. Ordubadlılar hələ martın 7-də ermənilərin hücuma hazırlaşdıqlarını bilir, onların Kərçivan və Miqli tərəfdən irəliləyəcəklərini güman edirdilər. Ordubadlıların dəstələri səngərlərdə oturdular. Lakin martın 8-də düşmənlər Ağanohur və Nüs-Nüs dağları tərəfdən hücuma keçdilər. Daşnakların böyük bir dəstəsi Məlik İbrahim kəndində Əsgərovların malikanəsinə hücum edib oranı viran qoydu. Sayca atəş nöqtələrinin çox olmasından istifadə edən daşnaklar şəhərin özünə yaxınlaşırdılar, amansız döyüşlər Ordubadın lap yaxınlığında, şəhər qəbiristanlığında gedirdi. Lakin tezliklə Kəlbəli xanın göndərdiyi kömək gəlib çatdı. Ermənilər darmadağın edildi və 300 adam, 12 qatır və 7 pulemyot itirərək geri çəkildilər. Martın 21-də Novruz bayramı gecəsi daşnak qoşunları bütün sərhəd boyunca hücuma keçdilər: Sayca on mindən artıq olan döyüş hissələri Düşün, Vənənd, Vələver, Xanağa, Bəysar Ağrı və Dizə kəndlərinə hücum edib tutdular və yandırdılar. Bundan sonra daşnaklar şəhəri ələ keçirmək məqsədilə Ordubada hücum etdilər. Daşnak işğalçılarının qarşısını almaq üçün könüllü naxçıvanlılarla birgə həftəlik azuqələrini götürərək türk əsgərləri də getdilər. Naxçıvan müdafiəçiləri dörd birləşmiş dəstə yaratdılar. Ordubad cəbhəsindəki dəstəyə türk zabiti Zob bəy, Kolabad hissəsində Kəlbəli xan Naxçıvanski, düşmən qüvvələrinin
87
daha çox toplandığı Şərurda Xəlil bəy, Vedibasarda Nəci bəy və Nuru bəy başçılıq edirdilər. Ordubadlılara kömək üçün yenə Naxçıvandan Ədib bəyin komandanlığı altında 800 nəfərlik dəstə gəldi. Düşmənlə cəsarətlə vuruşan naxçıvanlılar Ordubada yaxın rayonları ermənilərdən təmizləyirdilər. Lakin inadlı döyüşlər nəticəsində hər iki tərəf böyük tələfat vermişdi, Ordubadda bəzi binalar dağıdılmışdı. ADR-in İrandakı diplomatik nümayəndəliyindən Ordubaddakı hərbi əməliyyatlar haqqında həyəcanlı xəbərlər gəlirdi. Müharibə güclənir və getdikcə kəskin xarakter alırdı. Erməni təcavüzkarları Ordubaddakı binaları, o cümlədən yüksək minarələri və günbəzləri olan məscidləri bombardman edirdilər. Naxçıvanlılar mərdliklə müdafiə olunurdular. Bununla belə o günlərdə “Azərbaycan” qəzetinin (11 aprel 1920) verdiyi məlumata görə üç mindən artıq qaçqın bura toplanmışdı. “Çörək yoxdur, və biz mühasirədəyik...” (“Azərbaycan” qəzeti, 16 aprel 1920) - deyə qaçqınların nümayəndələri Azərbaycan hökümətinə müraciət edir. Həmçinin Qaradağdan buğda almağı və onlara ərzaq göndərməyi xahiş edirdilər. Erməni qüvvələrinin hücumları haqqında general-qubernator S. Cəmillinski də informasiya göndərdi. Hələ 1920-ci il martın 23-də o xahiş edirdi: “Azərbaycan hökümətinə təcili olaraq çatdırılsın ki, bütün cəbhə boyu erməni artilleriyasının atəşləri altında amansız döyüşlər gedir, lakin daşnakların fasiləsiz hücumları yerli əhalinin mətanəti ilə darmadağın edilir”. Martın 12-dən 22-dək daşnak quldur dəstələri nizami ordu hissələrinin tərkibində Zəngibasar, Ordubad və Aralıqda qismən və qruplarla basqınlar edirdilər. Lakin əvvəldə əldə etdikləri kiçik müvəffəqiyyət böyük məğlubuyyətlə başa çatdı. Maraqlıdır ki, daşnak qoşunlarının yolu üstündə olan dinc kəndləri xilas etmək üçün naxçıvanlılar Ədib bəyin rəhbərliyi ilə çox fəndgir bir plan hazırladılar və həyata keçirdilər. Bunun üçün naxçıvanlılar və türk döyüşçüləri Ordubada gedən yolu cənubdan bağladılar. Gecə naxçıvanlıların böyük bir dəstəsi Arazı keçdi və sübh tezdən Xarxat dağı tərəfdən ermənilərə hücum etdi. Daşnaklar silah və sursatlarını ataraq qaçırdılar. Mühasirə yarıldı. Ordubad şəhərinə ermənilərin hücumlarının Əylis kəndi tərəfdən qarşısının alınmasında yerli əhaliyə digər kəndlərin, o cümlədən Cəmaləddin, Nehrəm, Yaycı kəndlərinin sakinləri də kömək edirdi. Bütün istiqamətlərdə geri oturdulan ermənilər böyük itkilər verərək qaçırdılar. Ancaq Zəngibasarda 100 nəfərədək ölən və yaralanan oldu, həmçinin 200 tüfəng və 2 pulemyot itirdilər. 1920-ci il aprelin 27-də “Azərbaycan” qəzeti yazırdı: “Ararat qoşunları tamamilə ruhdan düçüblər, fərarilik çoxalıb”. Qeyd
etmək lazımdır ki, aprelin 9-da Tiflisdə Zaqafqaziya respublikalarının konfransı keçirildi. Konfransda ADR-dən Q. Ağayev, O. Kriçinski, F. Vəkilov; Gürcüstan Respublikasından Y. Gegeçkori, Q. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|