Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məscid - Bazar - Karvansara müsəlman şəhərinin “bədən”ində əsas arteriyadır.
- Bazar məscidin qanunları ilə yaşayır.
- Müsəlmanın həyatında bazara getmək, bazarlıq etmək həmişə mikro mərasimdir.
- RƏHM
202
etmişdir. Məscid - Bazar - Karvansara müsəlman şəhərinin “bədən”ində əsas arteriyadır. Bu
“arteriya” möminlərin yaşadığı bölgəni “sönməyə”, dayanmağa qoymur. Belə
“qruplaşma”nın səbəbi
aydındır. Çünki islam və ticarət, din və alver həmişə bir-birinin içindən “cücərib” boy atıb. Muhamməd peyğəmbərin adı ilə bağlı olan Məkkə və Mədinə şəhərləri həmişə ərəb dünyasının ticarət mərkəzləri kimi qavranılıb. Müsəlman ticarətlə yaşayır. Ticarət müsəlmanın istisna hüququdur, imtiyazıdır. Müsəlman ticarətsiz miskinləşir. BAZAR ticarətin gerçəkləşdiyi azad ictimai məkandır. Bazar da məscid kimi hamınındır və konkret heç kimin deyil. Müsəlman aləmində məscidlə bazarın intensiv əlaqəsi bir an da səngimir. Zaman etibarı ilə bazarda ticarət müədzinin camaatı ibadətə dəvət etdiyi azandan sonra təşkil olunur. Bazarın həyatı məscidlə tənzimlənir. Azan bazar üçün saat rolunu oynayır. Müsəlman şəhərində müədzinin səsi eşidilən kimi bazar ticarəti, hər cür alver əlüstü dayanır, dükanların qapısı bağlanır, hamı ibadətə tələsir. Ola
bilsin ki,
kimsə məscidə
getməyib elə
dükanındaca namaz qılsın. Fərq eləməz: namaz vaxtı ticarət aparılmayacaq. Bir sözlə, müsəlman bazarı ibadətdən ibadətə yaşayır. Müsəlmanın həyatında ruhsal, qutsal olanla faydalı, sərfəli isə həmişə qapıbir qonşu olur. Artıq əsrlərdən bəri məlumdur ki, müsəlman bir ayağı ilə məsciddədir, o iri ayağı ilə bazarda. Heç bir mədəniyyət məkan çərçivəsində öz məbədgahı ilə bazarını bu qədər bir-birinə yaxınlaşdırmır. Bazar məscidin qanunları ilə yaşayır. Ticarətin əxlaq kodeksinin, ədəb prinsiplərinin, davranış etiketinin əsasını şəriət müəyyənləşdirir. Məscidin “gözü” daim bazarın üstündədir. Bazar məscidin himayəsinə, nüfuzuna sığınır. Ortaçağ islam mədəniyyəti kontekstində bazar təkcə alver 203
yeri deyil, həm də misilsiz ünsiyyət məkanıdır. Müsəlman şəhərində bazar leqal və qeyri-leqal informasiya şəbəkəsidir. Hamının şəxsi vərəqəsi bazarda təsdiqlənir, hamı bazarda tanınır. Nədən ki, bütün təzə xəbərlər ləngimədən həmişə bazara “gəlir” və buradan da ildırım sürətilə şəhərə yayılır. Ona görə məscidin də marağı var ki, bazar onun
böyründə, lap
elə darvazasının ağzında yerləşsin. Çünki məscid yox, məhz bazar xəbərlərin intensiv və
becid dəyişməsini təmin edir.
Müsəlmanın həyatında bazara getmək, bazarlıq etmək həmişə mikro mərasimdir. Onun ömründə bazarın öz xüsusi çəkisi var. Bazar müsəlman üçün həm alış- veriş yeridir, həm də haylı-küylü bir tamaşa meydanıdır, aktiv ünsiyyət zonasıdır. Müsəlmanlar bura başqalarını görməyə, özünü göstərməyə, təzə xəbərləri öyrənməyə, alver tamaşasında iştirak etməyə, seyrçi, dinləyici olmağa gedirlər. Bazar əyləncədir, istirahətdir, ünsiyyətdir, şəhərdəki siyasi, ideoloji, dini, mənəvi-əxlaqi ovqat haqqında məlumatdır, müsəlman şəhərinin ekspressiv tamaşasıdır. Orta yüzillərdə müsəlman tacirləri bazar meydanlarında satdıqları malı reklam etməkdən ötrü muzdla xüsusi münadilər tutardılar. Münadinin başlıca vəzifəsi uca səslə bazara çıxarılmış malı, onun sahibini öyüb tərifləmək, min cür oyun göstərə-göstərə diqqəti yanında durduğu satdıqlara cəlb eləməli
idi. Orta
əsrlərdə nağılçılar, məsxərəbazlar, kuklaçılar, kəndirbazlar da
öz sənətlərini göstərmək üçün bazara axışardılar. Bazar müsəlman şəhərində tipajlar, xarakterlər, etiketlər, şakərlər, vərdişlər sərgisi idi, asudə ünsiyyət zonası idi, folklorun cilalandığı ictimai
idi.
Burada sərbəst
davranmaq, saatlarla bir yerdə dayanıb çənə-boğaz döymək, açıq-saçıq danışıb əl-qol atmaq, söyüş söymək, qarğış eləmək, and içmək olardı; yəni o şeyləri 204
eləmək olardı ki, onlar şəriətlə yasaqlanırdı. Bazarın meydan təbiəti buna imkan verirdi. Təsəvvür edilə bilər ki, müsəlman bazarı kontekstində Mixail Baxtinin “karnaval estetika”sının 10
işləkdir. Lakin bu, belə deyil. Çünki məscid və şəriət
bazar meydanında karnaval dünyasının doğuşunu əngəlləyirdi. Belə ki, islamın əxlaq prinsipləri, toxunulmaz ruhsal, mənəvi dəyərləri bazarda karnaval kollapsının qarşısına sipər çəkirdi, sakral və urvatsız sayılanların məna tutumları ilə oynamağa, onların yerini dəyişməyə imkan
vermirdi. Nədən
ki, müsəlmanlar bazar münasibətləri şəbəkəsində də
şəriətin cızdığı
hüdudlardan kənara çıxmırdılar. Bazar məsciddən zühura gələn sözlə, imperativlə sahmanlanır. RƏHM və
və
HARAM müsəlmanın bazar düzəninin, bazar münasibətlərinin əlifbasıdır, açarıdır, sehrli kəlmələridir. Hərçənd ki, halal rəhmin, haram günahın təzahürü kimi götürülə bilər. Şəriət buyurur ki, müsəlmana halal və haramını gözləmək vacibdir. İslam bunu vəzifə kimi müsəlmana tapşırır. Tərəzidə bir kimsəni aldatmaq haram hesab edilir, Axirət
günü cəzalandırılacaq
günah
cərgəsinə yazılır. Bununla bağlı Quran birmənalı şəkildə bəyanat verir: “Vay halına ölçüdə-çəkidə aldadan kimsələrin! O kimsələrin ki, başqalarından bir şeyi alan zaman ölçüb, çəkib tam alarlar, özlərisə bir
şeyi satan
zaman ölçüdə-çəkidə aldadarlar” (83:1-3). Quran deyir ki, tərəzidə kimisə aldatmaq pis əməl kimi mələklər tərəfindən qeyd olunub Siccində, yəni cəhənnəmin ən alt təbəqəsində saxlanılr. “Əl-Mutəffifin” (“Çəkidə və ölçüdə aldadanlar”) surəsindən aydın olur ki, çəkidə
və ölçüdə
aldadanların yeri
birbaşa Cəhənnəmdir. Çünki onlar Cəhənnəmi yalan bilib aldadıblar, Cəhənnəmə inanmayıb aldadıblar; odur ki, “Cəhənnəmə varid olacaqlar” (83:16). “Ər- Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|