Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜSƏLMAN VƏ MƏHƏLLƏ (ruhun labirinti)
- EVİDİR, BİZİM EVLƏRİMİZİN EVİDİR.
- Məhəllə, ilk növbədə, mən, evim, həyətim, küçəm və
- Məhəllə küçə, şəhər mövzusunda xalqın uydurduğu əfsanədir
208
MÜSƏLMAN VƏ MƏHƏLLƏ (ruhun labirinti)
Dünyada müsəlmana məhəllə qədər əziz olan ikinci bir yer tapmaq çətindir, əlbəttə ki, şəriətin nişan verdiyi qutsal məkan bölgələrindən savayı. Çünki məhəllə müsəlmanın ictimai evi kimi bir
şeydir, müsəlmanın kommunal küçəsidir. Məhəlləni müsəlman öz doğma evinin davamı bilir. Bura insanların, vərdişlərin, ənənələrin təmas nöqtəsidir. Məhəllə hamının evinin EVİDİR, BİZİM
qonşularımın toplaşdığı və mütəmadi ünsiyyətdə olduğu məkandır. Doğru. Lakin... və bir də lakin... Məhəllə müsəlman mədəniyyətinin unikal anlayışıdır. Əslində, “məhəllə nədir” sualına cavab yoxdur. Çünki “məhəllə”yə dəqiq, konkret elmi definisiya, təyin vermək olmur. Hərçənd müsəlman şəhərində azan səsi harayacan gedib çatırsa, bax, məhəllə həmin hüdudlaracandır. Bu təyinin də aydınlığı nisbidir. Səslə məkanı ölçmək nə demək? Bu sözü başqa dillərə çevirməyin də müşkülü var. “Məhəllə” ərəbcədən ruscaya “yer”, “məkan mövqeyi”, “yaşayış yeri” kimi tərcümə edilir. İngilislər məhəlləni “blok” kimi başa düşürlər. Bura nə rayondur, nə küçədir, nə dalandır, nə nə də məskunlaşma ərazisi. “Yaşayış yeri” anlamı da amorf bir bildirici: semantik çənbərinə ölkə də, küçə də, ev də daxil olmağa şanslı.
Rayonun, küçənin, dalanın, həyətin, mənzilin konkret məkani hüdudları bəlli: yəni buradan ora qədər. Di gəl ki, məhəllə harada başlayır, harada qurtarır, məlum eləməz: hər şey təqribi, tin hesabı götürülər. Ona görə mən elə düşünürəm ki, məhəllə coğrafi administrativ bölgə
209
Məhəllə şəhər içrə elə bir ünsiyyət zolağıdır ki, orada mən varam və məni tanıyırlar. Məhəllə, ilk növbədə, mən, evim, həyətim, küçəm və ətrafımdakılar deməkdir. Məhəllə yazılmamış xüsusi yaşam qanunları, davranış etiketləri, əxlaq normaları deməkdir. Məhəllə məkanın aurası deməkdir, məkanın ifadəli üzü, xarakteri, temperamenti deməkdir. Bu aura, bu sifət, bu imic qonşuların ünsiyyət intensivliyilə formalaşır. Məhəllə mənim uşaqlığımın məkanıdır. Məhəllə küçə, şəhər mövzusunda xalqın uydurduğu əfsanədir, sərbəst improvizədir, folklor məkanıdır. Məhəllə müsəlmanın yaşadığı yerin nağılıdır, lətifə və hekayələridir. Onlarsız məhəllə yaşamır. Əfsanə qurtaranda, məhəllə də qurtarır. Məhəllə XIX-XX yüzillərdə müsəlman icmasının nağıl və lətifə variantıdır. Ona görə mən düşünürəm ki, məhəllənin toposfera ilə mühüm heç bir ilişkisi yoxdur. Məhəllə
yaşantıların, təsəvvürün, emosiyaların məkanıdır. Bu mənada mən hətta deyərdim ki, məhəllə hər hansı bir coğrafi nöqtədən deyil, uşaqların küçə oyunlarından başlayır. Hər şeydən öncə məhəllə birgəlik duyğusudur, haradasa sürünün modifikasiya edilmiş sivil
fraqmentidir, çoxsaylı evlərin iştirak
etdiyi qeyri-rəsmi ittifaq ailəsidir, özünəməxsus mafiya variantıdır. Bəlkə də elə buna görədir ki, müsəlman yalnız öz məhəlləsində hüdudsuz rahatlıq tapır. Məhəllədə heç kim ona “gözün üstə, qaşın var” deyə bilməz. Əgər deyərsə, əlüstü cavabını alar. Çünki bu ünsiyyət məkanında “hörmət və qayğı” prinsipi dominantdır. Məhəllədə lotuluq eləmirlər, qız- gəlinlərə sataşmırlar, onlara təmənna
ilə baxmırlar, söyüşləri bacardıqca azaltmağa çalışırlar. Müsəlman məhəlləni özünə arxa bilir. Məhəllə onun
toxunulmazlığının qeyri-rəsmi təminatçısıdır. Müsəlman daima öz
məhəlləsinə 210
bağlıdır və
onun aktuallaşdırdığı yaşam prinsiplərinə sadiqdir. Lakin
bununla yanaşı
məhəllə cəzalandırmağı da bacarır. Cəza da bu olur ki, əxlaq, insaf, ədalət prinsiplərini pozmuş şəxsə (kişi və ya qadın: fərq eləməz) məhəllədə artıq heç kim salam vermir, onu heç kim dindirmir. Bu, məhəllədən qovulmaq, təcrid edilmək, aşağılanmaq deməkdir. Yəni məhəllə səndən üz döndərir, səni “sürü”dən qovur, səni tənhalığa məhkum edir. “Cəza”nın məğzi ondadır ki, sən məhəllədən, nə fiziki qatda, nə də ruhsal qatda, ayrıla bilmirsən. Hara getsən, məhəllə həmişə səninlədir. Məhəllə sökülüb dağılanda belə bizim
iç dünyamızda, təsəvvürümüzdə, yuxularımızda qalır: ondan qaçmaq, qurtulmaq mümkünsüzdür. Niyə
müsəlman öz
məhəlləsinə bu qədər bağlı olur, ondan asılı olur? Sualın birmənalı cavabı var: məhəllə müsəlman üçün lokal icma variantıdır. Bunun da dərin sosio- psixoloji kökləri mövcuddur. Dünyada müsəlmanı ən çox qorxudan, eyməndirən təklikdir. Müsəlman tək qalmağı xoşlamır, sevmir. Şəriət də təkliyi mömin üçün məqbul saymır. “Təklik bircə Allaha yaraşıb” deməklə şəriət müsəlmanı həmişə tək yaşamaqdan yayındırıb, el içində olmağı ona xeyirli bilib. Şəriət tənha ömür sürməyi az qala günah səviyyəsinə qaldırır. Elə bu sayaq tərbiyənin nəticəsidir ki, müsəlman öz təkliyindən xoflanır, vahimələnir. Müsəlman təkliyi
birmənalı şəkildə
gücsüzlük, imkansızlıq, həyatın sonu, ölüm kimi qavrayır. İnsanın başqaları ilə ünsiyyəti kəsildimi, bu o deməkdir ki, ölüm gəlir. Ünsiyyət şəbəkəsindən çıxmış, ünsiyyət çənbərindən kənarlaşmış insanı ölüm təkləyir. Bu mənada təklik ölümə müsavidir. Qəbir evində sən həmişə təksən. Razılaşaq ki, ölümün insanlar tərəfindən neqativ qavrayışını gücləndirən məqam elə budur. Ona görə müsəlmana hər dəqiqə özünün icma ilə birgəliyini duymaq vacibdir. Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|