Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “insanlar arasındakı əlaqələrin qurulması və inkişafı prosesidir”.
220
bir şeydir, insanla qəbir evinəcən birdir, nəfəs kimi, ruh kimi bir şeydir, olum əlamətidir. “Mən” çıxılsın “ünsiyyət” bərabərdir “tənhalıq”: buradan isə faciəyə, ölümə bir addımlıq məsafə qalır. Ünsiyyətin astar üzü təklikdir. “Mən” ünsiyyətsiz “mən” ola bilmir, özünü tanıya bilmir, özünü dərk edə bilmir. Ünsiyyət toplum içrə “mən”in yaşam nişanəsidir, sosial mövcudluğun atributudur. “Mən”in toplumsal dəyəri onun ünsiyyət yaratmaq bacarığı ilə
müəyyənləşir. Hərçənd
bir olqu
bildiricisi kimi ünsiyyətin nə rəngi var, nə biçimi, nə də forması. Hamıya bəllidir ki, insan barmağı ilə öz ağzını göstərmək iqtidarında deyil. Belə ki, dodaq var, dil var, diş var, damaq var, daha doğrusu, onların konkretliyi var; ağız yoxdur, konkretliyi də yoxdur. Söz isə ağızdan izhar olur. 1
dilin, dişin, damağın evidir, onların birgəliyidir. Ünsiyyət də insanlığın yaşadığı virtuaL, ölçüdən kənar super evdir. Çünki ünsiyyət, ilk növbədə, prosesdir, “insanlar arasındakı əlaqələrin qurulması və inkişafı prosesidir”. 2 Bu proses birgə fəaliyyətdə bulunmaq və informasiya mübadiləsində olmaq tələbi ilə diktə edilir. Psixologiya elmi ünsiyyətin üç tərəfini fərqləndirir: kommunikativ,
informasiya ilə, bilgiylə ilişikli tərəfdir. İnsanların məqsədləri, niyyətləri onların
ünsiyyətini şərtləndirir. Bu prosesdə təkcə informasiya “hərəkətə gətirilmir”, həm də bilgilər, məlumatlar, rəylər
dəqiqləşdirilir, zənginləşdirilir. Kommunikativ prosesin vasitələri nitqdir, optik-kinetik (jest, mimika, pantomima), para və ekstralinqvistik (intonasiya, ibarə, pauza) sistemlərdir, ünsiyyətin zaman və məkan içrə təşkili sistemidir, bir də ki “gözlərlə kontakt” sistemidir. Kommunikativ prosesin səciyyəsi budur
221
ki, ünsiyyət subyektləri bir-birinin davranışına təsir göstərməyə çalışırlar, özünün özgəsində ideal şəkildə təmsil olunmasına, yəni özgə gözlərində personaya çevrilməsinə səy göstərirlər. Bunun üçün gərək ünsiyyət dili bir
ola və
ünsiyyətin gerçəkləşdiyi situasiyanın dərki
eyni ola.
Ünsiyyətin interaktiv tərəfi dedikdə qarşılıqlı münasibətlərin, daha dəqiq olmaq naminə, əməli fəaliyytin ümumi strategiyası başa düşülür. Bu strategiya özündə ya kooperasiyanı (əməkdaşlığı), ya da rəqabəti qapsayır. Birinin əsasında saziş, həmrəylik dayanır, o birisi konflikt müstəvisində qərarlaşır. Bu,
interaktiv ünsiyyətin təməl prinsipidir. Ünsiyyətin perseptiv tərəfi başqa şəxsin obrazının formalaşma prosesini özündə ehtiva edir. Bu o deməkdir ki, subyekt özgəsinin fiziki parametrləri güzgüsündə onun psixoloji portretini yaradır, rəftarının xüsusiyyətlərini təxmini şəkildə müəyyənləşdirir. Belə məqamda başqa insanın dərk edilməsinin (qavranılmasının) iki mexanizmi aktuallaşır: identifikasiya (bənzətmə, tanıma, bilmə) və refleksiya (bu adamı ətrafı necə görür). 3
Ünsiyyət subyekt - obyekt bağlantısıdır və bu bağlantını təmin edən vasitələr mövcuddur. Amma bununla belə mən yenə deyə bilmərəm ki, ünsiyyətin özü nədir, forması nədir, harada peyda olur, harada tükənir. Çünki onun konkret bildiricilər sistemi yoxdur;
ünsiyyətin obrazı
yoxdur, ünsiyyətin maddiliyi yoxdur və o, efemerdir, müvəqqətidir, ötəridir, məkana sığmır. Əvəzində ünsiyyətin qabı var, cihazı
var. Belə
ki, insan
ünsiyyət istehsalçısıdır, ünsiyyətin yaradıcısıdır, müəllifidir; yəni
o özündən
ünsiyyət yapır.
Ünsiyyət zor və istəm (iradə) dışındadır, ruhun oyunudur, ruhun özünü tanıtmasıdır, ruhun səsidir, ruhun mikro sərgüzəştləridir. Söhbət hələ ünsiyyət
222
demək deyil, amma ünsiyyət əlamətidir. “Üns” sözü ərəbcədən azəri türkcəmizə tərcümədə “yaxınlaşma”, “dostlaşma”, “mehribanlaşma” mənalarında anlaşılır. Məsələ
bu ki,
söhbətin ünsiyyətə çevrilib- çevrilməyəcəyi bir qayda olaraq müəmma kimi qalır. Çünki ünsiyyəti “mən”in enerjisi, psixofizioloji ovqatı, ruhi vəziyyəti təmin edir. Odur ki, ünsiyyət həmişə fərdin şəxsi həyatının hadisəsidir və eyni zamanda ictimai-sosial hadisədir. Toplum ünsiyyət “zəncir”ilə yaşayır, tarixiləşir. Bu “zəncir”də enerji qırıqlığı əmələ gələndə cəmiyyət problemlərlə üzləşir
və topluma
dağıdıcı qığılcımlar səpələnir. Nədən ki, ünsiyyət insan həyatının ən əsas leytmotividir, insan ruhunun ən ali həzzidir. Ünsiyyətin “dad”ını ruh bilir. Deməli, belə çıxır ki, ünsiyyət məndən, səndən, ondan (bizim
istəmdən) asılı
olmayaraq bioenerjilərin, halələrin, ruhların cazibəsidir, iradə dışındadır. Həcmi, ölçüsü, çəkisi yoxdur ünsiyyətin. Enerji vahidləri də bura yaramır. Elə isə ruhla, enerjiylə eyni bir cərgəni bölüşən ünsiyyət idarə edilə bilərmi? Maraqlısı budur ki, cavab müsbətdir. Ünsiyyət nəinki idarə edilir, ünsiyyət yaradılır. Və bunu hətta Ortaçağ
müsəlman mədəniyyətində yaxşı anlamışdılar. İş bu ki, ünsiyyətin gerçəkləşməsi, kontaktın baş verməsindən ötrü şərait heç də axırıncı rol oynamır. Elə buna görə də müsəlman aləmində çox erkən başa düşüblər ki, ünsiyyətin tənzimlənməsi, idarə olunması vacibdir. Çünki
nizamsız, xaotik, spontan proses qismində dünya efirinə sıçrayan ünsiyyət toplum üçün zəlzələ, partlayıcı maddə kimi bir şeydir. Bu da ondan irəli gəlir ki, ünsiyyət müsbət və mənfi emosiya yükü olan enerji daşıyıcısıdır. Və bir də bundan əlavə... ünsiyyətin “axacağı” səmt, onun “hərəkət trayektoriyası” öncədən heç kəsə bəlli deyil.
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|