Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏCLİSİ
- YARADAN, onu “yoxdan var edən”
223
Ünsiyyətdən ailələr
qurulur, uşaqlar
doğulur, toplumlar, dinlər yaranır, elm inkişaf stimulu alır, proyektlər cızılır, müharibələr və inqilablar baş verir, oyunlar düzənlənir, bayramlar, paradlar təşkil olunur. Hərçənd ünsiyyət mafiozi qruplara, cinayətkar dəstələrə, türmələrə və hətta
dəlixanalara da aparıb çıxara bilir. Elə ona görə də ünsiyyəti nəzarətdə saxlamaq mühüm bir iş. Amma soruşmaq olar: o şey ki, gözə görünmür, o şey ki ruha da bənzəyir, kabusa da, ona necə nəzarət etmək mümkün? Müsəlman fikirləşib bunun çarəsini tapıb,
statusunda meydana gətirib. MƏCLİS. İslam mədəniyyəti şəbəkəsində məclis heç bir forma tanımayan, düzü, forma içinə sığmayan, formatlaşması mümkün olmayan ünsiyyətin rəsmi qəlibi kimi çıxış edir. Hər bir qəlib (forma), öz növbəsində, çərçivədir, məhdudiyyətdir. Məclis ünsiyyətdən düzənlənir, yəni o, formasızın formasıdır, qəlibsizin qəlibidir. Məclis ünsiyyət üçün planlaşdırılır. Ünsiyyət, təmas isə məclisi gerçəkləşdirir. Deməli, məclis formadır, ünsiyyət formasıdır. Lakin bununla yanaşı məclis həm də ünsiyyətin özüdür. Yəni ki məclis ünsiyyət olanda olur. Ünsiyyət başlamamışdan öncə məclis də yoxdur. Onda belə çıxır ki, məclisin müəllifi ünsiyyətdir. Hərçənd müsəlman aləmində hər məclisin bir sahibi var. Məclisi o, təxmin edir, o, proqramlaşdırır. Bir sözlə, məclisin təşkili və məsuliyyəti sahibin boynunadır. Di gəl ki, məclisi YARADAN, onu “yoxdan
bu məqam məclisə sərbəst stixiya statusu verir və məclis sahibinin rolunu minimallaşdırır. Nədən ki, indən sonrasına məclisi ünsiyyət idarə edəcək və məclis açıq
enerji dövriyyəsinə çevriləcək, nəzarətdən çıxacaq, ehtimal nəzəriyyəsinə görə mövcud olacaq. Yəni məclis hər an öz-özünə qapana
224
bilər, sönə bilər, qurtara bilər, yox ola bilər. Maddi dünya ilə ruh dünyasının şəffaf sərhəddində məclis zamanın
müvəqqəti forması, müvəqqəti ünsiyyət forması, müvəqqəti ünsiyyət birgəliyi, ünsiyyət ittifaqı kimi mövcuddur. Öz
təbiətinə, səslənməsinə, arxitektonik quruluşuna və sosial-mədəni kontekstinə görə
“məclisun” (cəm
şəklində “məcalisu”) sözü ərəbcədir, “yığıncaq”, “toplantı”, “iclas”, “qonaqlıq”, “əyləncə gecəsi”, “parlament” və digər bu qəbildən olan mənaları bildirməyə qabildir. İlk baxışda hər şey gün kimi aydındır. Sözün səlis, düzgün tərcüməsi var. Amma məsələ təkcə bununla bitmir. İş bu ki, MƏCLİS müsəlman mədəniyyətinin fenomenidir. Hətta belə də demək olar ki, islam mədəniyyəti məclis mədəniyyətidir. Müsəlman aləmində iki və ya daha artıq adamın az-çox təşkil edilmiş görüşü məclis adlandırıla bilər. Əksərən müsəlman adicə yığışıb birgə çayiçmə mərasiminə (vərdişinə?!) də məclis deyir. Məclisdə müsəlman üçün mərasim siqləti var. Mərasim ideyası məclisdə həmişə aktualdır. Məclis dini mərasimin, ritualın kübarcasına stilizə edilmiş variantıdır. Müsəlaman mərasimlərdə, məclislərdə, etiketlər və kanonlar dünyasında yaşamığı xoşlayır, bu “çərçivə”lər içrə bir rahatlıq duyur. Vay o gündən ki, müsəlmanın etiketdən xəbəri olmasın. Elə həmin andaca müsəlman xoflanacaq, ətrafını potensial düşmən
kimi qavrayacaq, özünü itirəcək, çaş-baş düşəcək, yazıqlaşacaq, əlacsız görünəcək. Bu mənada məclis
edəcəyini bildiyindən o, məclisdə hədsiz bir asudəlik tapır. Məclis müsəlmanın ideal həyat modelidir: məclis müsəlman üçün cənnətin müvəqqəti gerçəkləşən bir parçasıdır. Burada nizam, qayda öz nümunəvi halına yaxın bir vəziyyətdədir. Məclisin baş tutması üçün gərək dəvətli iştirakçılar ola,
225
məclisin keçirildiyi məkan ola, məclisin mövzusu (toy, yas, qonaqlıq, musiqi, poeziya, dini-fəlsəfi) və ya özünəməxsus plan-prospekti ola. Məclisdə iştirakçıların (üzvlərin ya da qonaqların) yerbəyer əyləşməsi də vacib bir şərt. Hətta bu fakt o qədər vacib ki, söylənilə bilər: müsəlman aləmində məclis əyləşmiş adamların məclisidir, onların ünsiyyət birgəliyidir. Təsadüfi deyil ki, “məclis” sözü ərəb dilində “oturmaq, əyləşmək” kimi anlaşılan “cələsə” məsdərindən düzəldilmədir. Müsəlman dünyasında ayaq üstə dayanmış adamların məclisi olmur. İslam mədəniyyəti kontekstində insanların ayağa qalxması məclisin sona yetdiyinə, ünsiyyətin tükəndiyinə bir işarədir. Məslisdə əyləşmək mütləqdir. Avropa
mədəniyyətində isə bu, nəzərə alınmır. Hansı tədbir ayaq üstə keçirilirsə, onun öz-özünə dağılması təhlükəsi daha çox olur. Mitinqlər buna əyani sübut. Şərqli mitinqin nə olduğunu əsrlər boyu bilməyib. Mitinq
Qərb mədəniyyətinin küçələrə atdığı bir ideya, bir sosial ünsiyyət, sosial mübarizə forması. Bura toplaşanlar adətən ayaq üstə dayanırlar. Mitinqdə ünsiyyət prosesi ötəridir, nizamsızdır, xaotikdir. Miitnq qırıq-qırıq monoloqların kompozisiyasıdır. Məclis isə sahmanlı söhbətdir, “mən” və “sən” dialoquna köklənmiş bəstə-improvizədir, bu
söhbətin şərti
sərhədləridir. Müsəlmanın gündəlik ailə həyatı məclissiz ötüşür. Düzdür, doğmaların hər gün eyni vaxtda eyni bir məkanda nahar etməsinə də mərasim (məclis) rudimenti kimi yanaşmaq mümkündür. Olsun, amma iş bu ki, birincisi: mütəmadi yeksənəq təkrarlar məclisi “öldürür”, onun təşkililə bağlı ideya və mənaları tükədir, bayağılaşdırır; ikincisi: məclis “mən”in daha geniş ünsiyyət çevrəminə düşmək istəyinə bir işarədir. Nədən ki, hər hansı bir leqal və
qeyri-leqal informasiyanı cəmiyyətdə
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|