Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 Müdafiə olunan əsaslar 4.1. Giriş Ayrı-seçkiliyə qarşı Avropa direktivləri ‘qorunan əsasların’ müəyyən olunmuş və məhdud siyahısını verməklə, cins (Mallar və Xidmətlər üzrə Gender Direktivi, Gender Bərabərliyi Direktivi), cinsi oriyentasiya, əlillik, yaş və ya din və ya inanc (İşə götürərkən Bərabərlik Direktivi), irq və ya etnik mənşə (İrqi Bərabərlik Direktivi) kimi kateqoriyaları əhatə etməklə, müəyyən ‘qorunan əsaslar’ əsasında fərqli münasibəti qadağan edir. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası isə bunun əksinə olaraq, qeyri- məhdud bir siyahı müəyyən edir ki, bu da direktivlərlə üst-üstə düşür, lakin həm də onların əhatə dairəsini aşır. Konvensiyanın 14-cü Maddəsində dey- ilir ki, ‘cins, irq, dərinin rəngi, dil, din, siyasi və digər baxışlar, milli və ya sosial mənşə, milli azlıqlara mənsubiyyət, əmlak vəziyyəti, doğum və ya digər hər hansı əlamətlərə görə’ heç bir ayrı-seçkilik olmamalıdır. ‘Digər hər hansı əlamətlər’ kateqoriyası Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə (AİHM) imkan verdi ki, ayrı-seçkiliyə qarşı direktivlərin açıq şəkildə müdafiə etdiyi, daha dəqiq desək əlillik, yaş və cinsi oriyentasiya kimi səbəbləri də bu siyahıya daxil etsin. 1-ci Fəsildə qeyd olunur ki, Əsas hüquqlar haqqında Avropa İttifaqı () Xartiyasının 21-ci Maddəsində də ayrı-seçkilik qadağası var. Həmin Xartiya Avropa İttifaqının təsisatları üçün məcburi hüquqi qüvvəyə malikdir, lakin həm də Üzv dövlətlər Avropa İttifaqı hüququnu təfsir və tərbiq edərkən on- lara tətbiq olunur. Xartiyanın ayrı-seçkiliklə bağlı müddəasında ‘digər hər 101 hansı əlamətlər’ kimi açıq bir zəminin olmamasına baxmayaraq, həmin müddəa həm AİHK-da, həm də ayrı-seçkiliklə bağlı direktivlərdə müəyyən olunan əsaslardan ibarətdir. 4.2. Cins Cinsi ayrı-seçkilik özü-özünü nisbətən izah edir ki, bu bir fərdin ya qadın, ya da kişi olması faktına əsaslanan ayrı seçkilikdir. Bu Aİ-nın sosial siyasətinin ən inkişaf etmiş aspektidir və uzun müddət əsas hüquq hesab olunub. Bu əsasla müdafiənin inkişaf etdirilməsi ikili məqsədə xidmət edirdi: birincisi, bu iqtisadi məqsədə xidmət edirdi, o mənada ki, vahid bir bazarda haqsız rəqabətin aradan qaldırılmasına kömək edirdi, və ikincisi, siyasi səviyyədə isə bu, İttifaqın sosial tərəqqisinə və həyat və iş şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yönəlik bir şərait yaradırdı. Nəticə etibarilə, cinsi əsasda ayrı-seçkiliyə qarşı müdafiə Avropa İttifaqının əsas funksiyası olub və olaraq da qalmaqdadır. Bərabər rəftarın təmin edilməsinin sosial və iqtisadi əhəmiyyətinin qəbul edilməsi Əsas Hüquqlar haqqında Xartiyada da ona vacib yer verilməsi ilə daha da möhkəmləndirildi. Oxşar qaydada, AİHK-da da cinsi əsasla ayrı-seçkiliyə qarşı müdafiə yaxşı inkişaf etdirilib. Cinsi ayrı-seçkilik üzrə işlər adətən qadınların kişilərə nisbətən daha az əlverişli rəftara məruz qalması ilə bağlı olsa da, heç də həmişə belə olmur. Misal: Defrenne SABENAya qarşı işdə ərizəçi şikayət etmişdi ki, əmək vəzifələrinin eyni olmasına baxmayaraq, ona öz kişi həmkarlarından daha az əmək haqqı verilir. 167 Avropa Ədalət Məhkəməsi (AƏM) müəyyən etdi ki, bu açıq-aydın cinsi ayrı-seçkilikdir. Bu qərara gələrkən AƏM İttifaqın həm iqtisadi və həm də sosial ölçülərinə diqqət çəkdi və bildirdi ki, ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə Aİ-ni məqsədlərinə doğru inkişaf etdirməyə kömək edir. Yuxarıda müzakirə edilmiş Bilka işində AƏM işəgötürənin menecment mülahizələrinə əsaslanan fərqli rəftar məsələsinə baxıb ki, işəgötürənin həmin rəftarı adekvat işçi heyəti təmin etmək üçün tam-ştat işi 102 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı _____________________________________ 167. AİM, Defrenne Sabenaya qarşı (Defrenne v. SABENA), İş 43/75 [1976] ECR 455, 8 aprel 1976. həvəsləndirmək məqsədi ilə yarım-ştat işçilərin peşəkar pensiya sxemindən kənarlaşdırılmasına haqq qazandırırdı. Bu işdə AƏM bu cür tədbiri məruz qalınan fərqli rəftara mütənasib hesab edib-etmədiyini açıq şəkildə bildirmədi. Bununla belə, bu aşağıdakı işdə daha aydın idi. Misal: Hill və Stapleton işində hökumət dövlət qulluğunda iş bölgüsü sxemini təqdim etmişdi ki həmin sxemə əsasən bir vəzifə müvəqqəti olaraq iki fərd arasında bölüşdürülə bilərdi, yəni tam iş saatının 50%- ni işləyib həmin tam iş üçün nəzərdə tutulan əmək haqqının 50%-ni almaq mümkün idi. 168 Bu vəzifələr olduqda işçilər öz tam-ştat vəzifələrinə qayıda bilərdilər. Qaydalar tam-ştat üzrə işləyən şəxslərə imkan verirdi ki, tam-ştat işdə ödəniş şkalası üzrə ildə bir dəfə artım alsınlar. Lakin, vəzifəni bölüşən işçilərdə bu artım yarıya bölünürdü və iki illik bölüşdürülən iş bir artıma bərabər idi. Hazırkı işdə iki şikayətçi öz vəzifələrinə tam-ştatlı işçilər kimi qayıtmış və artımın on- lara tətbiq olunması vasitələrindən şikayət ediblər. AƏM müəyyən etdi ki, bu, cinsi əsaslarla edilmiş dolayı ayrı-seçkilikdir, çünki iş bölüşdürülməsində iştirak edənlərin tam əksəriyyəti qadınlar idi. Hökumət fərqli rəftara haqq qazandırmağa çalışarkən bildirdi ki, bu cür rəftar artımın xidmətin həqiqi müddətinə uyğun olaraq tətbiq olunması prinsipinə əsaslanırdı. AƏM müəyyən etdi ki, bu, sadəcə obyektiv kriteriyalarla dəstəklənməyən bir fikir idi (çünki, başqa şəxslərin də xidmət müddətinin iş saatlarının faktiki sayına uyğun hesablandığını göstərən sübut yox idi). AƏM daha sonra qeyd etdi ki, ‘işəgötürən iş bölüşdürülməsi sxemindən irəli gələn ayrı-seçkiliyə sadəcə bu cür ayrlı-seçkiliyin olmadığı halda xərclərin artacağı səbəbi əsasında haqq qazandıra bilməz’. Bununla da, belə görünür ki, AƏM cinsi əsasla ayrı-seçkiliyin sadəcə işəgötürənlərin maliyyə və ya idarəetmə məsələləri ilə əlaqədar əsaslandırmalarını qəbul etmir. Misal: Ünal Tekeli Türkiyəyə qarşı işdə ərizəçi şikayət edib ki, milli qanunvericilik məcbur edirdi ki, qadın evləndikdən sonra ərinin adını götürsün. 169 Qanunvericiliyin qadına ərinin adından əlavə öz 103 Müdafiə olunan əsaslar _____________________________________ 168. AƏM, Hill və Stapleton Gəlir Komissiyaları və Maliyyə Şöbəsinə qarşı (Hill and Stapleton v. The Revenue Commissioners and Department of Finance), İş C-243/95 [1998] ECR I-3739, 17 iyun 1998. 169. AİHM, Ünal Tekeli Türkiyəyə qarşı (Ünal Tekeli v. Turkey) (No. 29865/96), 16 noyabr 2004. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|