Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ki̇fayət Ağayeva 92
- ABŞ-da gender m əsələləri 93
- Prenatal xətalar
- Ki̇fayət Ağayeva 94
Ki̇fayət Ağayeva 92 Bəs dişi rüşeymin inkişafı haqqında bizə bu günə qədər hansı faktlar məlumdur? Təəssüf ki, hazırda bu proses alimlər tərəfin- dən tam xırdalığına qədər tədqiq edilib öyrənilməmişdir. Əvvəllər belə zənn edilirdi ki, Y xromosomun olmaması və testesteron pro- duksiyasının çatışmamazlığı ucbatından hamiləliyin təxminən on ikinci həftəsində XX embrionu qeyri- müəyyən cinsiyyət vəzisi- nin yumurtalığa transformasiya edilməsinə təkan verir. Belə təsəv- vür yaranır ki, erkək xromosomu olan Y-in olmaması ucbatından dişi rüşeym inkişaf edir. Buna parallel hipotezalar da mövcuddur. Erkək cinsiyyət vəzilərinin inkişafı üçün təkanverici amillər oldu- ğu kimi, dişi yumurtalığını formalaşdıran amillər də vardır. Bəzi alimlərə görə dişi cins hormonu hesab olunan es trogen yumurta- lıqda sintez edilib dişi cinsiyyət vəzilərinin inkişafı üçün əsas ola bilər. Bütün bu deyilənlər də hipoteza hesab olunur. Yuxarıda söylədiklərimizdən savayı, müxtəlif hormonlar da cinslər arasındakı fərqlilik üçün əsas ola bilər. Yeni suallar mey- dana çıxır: Erkək və dişilər arasındakı mövcud davranış və şəxsi keyfiyyət fərqlərinə xromosom və hormonlar səbəb ola bilərmi? Əgər həqiqətən belədirsə, bu nə dərəcədədir? Bioloji əsaslı fərq- liliklər dəyişkən ola bilərmi? İnsandakı cinsi diferensiasiyanı aşağıdakı kimi xarakterizə etmək olar: 1) xromosom cinsi bütün cins xromosomlarının tərkibindən asılı olur; 2) qonadın cinsi formalaşmış qonadın tipindən asılı olur; 3) hormonun cinsi hasil edilən cins hormonlarının keyfiyyət və kəmiyyətindən asılı olur; 4) somatik və ya fenotipik cins xarici cinsiyyət orqanların- dan, ikinci dərəcəli cinsi əlamətlərdən, bədənin mütənasibliyin- dən və başqa amillərdən asılı olur; 5) psixi cins fərdin psixoseksual oriyentasiyasından və fərdin gender mənsubiyyət anlamından asılı olur. Dəfələrlə qeyd etdi- yimiz kimi, cins-şəxsiyyətin bioloji statusu olduğu halda, gender ABŞ-da gender m əsələləri 93 onun müxtəlif sosio-mədəni faktorların təsiri altında olan so- sio-psixoloji statusudur. Hər bir xromosom minlərlə sayda genlərə malik olur. Hər bir gen isə insanın yalnız bir əlaməti (məsələn, gözlərin, dərinin rəngi, maddələr mübadiləsinin xüsusiyyətləri və s.) barədə məlu- matın daşıyıcısı olur. Doktor L.Şettlizin nəzəriyyəsinə görə, gələcək körpənin cin- sinə mayalanmanın vaxtı da təsir edə bilir. Onun zəninncə, X xro- mosomlu spermotozoidlər qadın orqanizmində daha çox yaşayır. Buna görə də ovulyasiyadan 1-4 gün əvvəl baş verən mayalanma dünyaya gələcək uşağın qız olması ehtimalını artırır. Bu nəzə- riyyəyə görə uşağın oğlan olması üçün tərəflər cinsi əlaqəyə ya ovulyasiyaya 12 saat qalmış, ya da ovulyasiya zamanı girməlidir- lər. Ovulyasiya dövrü hansı dövr hesab edilir? Bu yumurtalıqdan yetişmiş yumurta hüceyrəsinin çıxdığı dövrdür. Müasir dövrdə dünyaya gələcək körpənin cinsinin müəyyən edilməsində ən yayılmış üsullardan biri də Çin cədvəli üzrə he- sablamadır. Bu üsulla uşağın cinsi mayalanma baş verən aydan hesablanır və bu qadının yaşından asılıdır. Bu nəzəriyyəni dəstək- ləyənlərə görə bu hesablama 99% doğrudur. İndi bu hesablamalar haqqında məlumatları müxtəlif kitablarda tapmaq mümkündür. Bu, belə hesablanır: Valideynlərin mayalanmaya qədərki (maya- lanma baş verən aya qədər) tamam olmuş yaş illəri və ayları götü- rülür. Ananın rəqəmi dördə, atanın rəqəmi üçə bölünür. Nəticələri müqayisə edəndə, rəqəmdəki vergüldən sonra rəqəmlər kimdə daha çoxdursa, o cins qalib gəlmiş deməkdir. Prenatal xətalar. Prenatal xətalar nadir hallarda baş ver- sələr də, istisna xarakterli olsalar da belə, təəssüf ki, bəzən bu hallar qaçılmaz olur. Baş verən bu xətalar cinsi xromosomların və hormonların inkişafının genderə olan təsirini öyrənmək üçün unikal imkanlar açır. Bu sahədə aparılan ilk tədqiqatların məkanı Conz Hopkinz Universitetinin nəzdindəki Gender İdentifikasiya Klinikasıdır. Ki̇fayət Ağayeva 94 Dişi döl androgen xarakterli olarsa, nə baş verə bilər? Dişi kimi dünyaya gəlsə də hərəkətlərində həm dişi, həm də erkək davranışlı ola bilər. Belə zənn edilir ki, genetik disfunksiya uc- batından, erkək dölün hüceyrələri androgen ifrazatına qeyri-həs- saslıq göstərə bilər. Belə olan halda, dünyaya gələn uşaq feminin xarakterli, yoxsa maskulin xarakterli olacaqdır? Prenatal xətalar hansılardır? Nəzərinizə çatdırmaq istədiyi- miz ilk prenatal xəta sindromu adrenogenital sindromdur (AGS). Bu, ananın və ya dölün böyrəküstü vəzinin və ya ananın hor- monun təsirə uğraması nəticəsində əmələ gələn disfunksiyadır. AGS-li fərdlərdə androgen yüksək dərəcədə olur və əlbəttə, bu vaxtında aşkar olunmazsa, fərd bütün həyatı boyu mütəmadi ola- raq kortisol qəbul etməzsə, bu fərdin vəziyyəti heç də ürəkaçan olmaz (Hoyenga, K.B., and K.T.Hoyenga, 1993). Həm erkəklər, həm də dişilər androgen sindromla dünyaya gələ bilərlər. Bunlar genetik olaraq dişidirlərsə, onların daxili reproduktiv orqanları dişi xarakterlidir, lakin xarici cinsiyyət üzvləri erkəklərdə oldu- ğu kimidir. Onların daxili reproduktiv orqanları [yumurtalıqları, uşaqlığın (fallop) borusu və uşaqlığın özü] normal olur və demək olar ki, hamiləlik qabiliyyətinə malikdirlər, sadəcə, onların xarici cinsiyyət oqanlarının kosmetik cərrahiyəyə ehtiyacı vardır. Bütün həyatları boyu hormon əvəzedici terapiya qəbul et- mələrinə baxmayaraq, bu sindromla doğulan dişilərdə yeniyet- məlik dövründə qəribə hallar müşahidə olunur və elə bu qəribə- liklər də alimlərdə böyük marağa səbəb olmuşdur. Bu sindromla doğulan uşağın gender identifikasiyası və davranış xüsusiyyətlə- ri onlar üçün əsas tədqiqat obyekti olmuşdur. Dişi doğulanların uşaqlıq dövründəki gender rollarına kişi hormonları təsirsiz ötüş- mür. Conz Hopkinz Universitetinin nəzdindəki Gender İdentifi- kasiya Klinikasında müalicə alan AGS-li qızlar alimlər tərəfindən müşahidə olunmuşdur və onlarla müsahibə aparılmışdır. Müsahi- bənin əsas sualları aşağıdakılar olmuşdur: Onların geyimlərində üstünlük verdikləri əsas elementlər, boş vaxtlarını hansı şəkildə Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|