Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ABŞ-da gender m əsələləri 117
- Ki̇fayət Ağayeva 118
- ABŞ-da təhsil tarixi perspektivdən. ‘
- ABŞ-da gender m əsələləri 119
ABŞ-da gender m əsələləri 117 Həyat yoldaşı onun təklifinə belə cavab verdi: “Əgər sən bu zən- ci balasına yazıb-oxumaq öyrətsən, o zaman həm onu buralarda saxlamaq çətin olacaq, həm də qul olmaq onu ömrünün axırına qədər incidəcəkdir. Ən əsası da, onu idarə etmək çətin olacaq və sahibinə ondan heç bir fayda olmayacaq. Onun özünə isə, bunun xeyirdən çox ziyanı olacaq. Bundan sonra o həmişəlik bədbəxt olacaq”. Çətin ki, təhsilin gücünü, önəmini başqa bir sitatla bu qədər düzgün ifadə etmək mümkün olsun. Bəli, təhsil bizi hörmətli edir və bizim cəmiyyətdə layiq ol- duğumuz yeri anlamağıza, tutmağımıza kömək edir. Təhsil bizə məxsus olduğumuz sosial vəziyyətimizi anladır və bunu mükəm- məlləşdirməkdən ötrü bizə güc, bacarıq verir. İnsanlar təhsil almaq üçün bəlli bir yaşda məktəbə gedirlər. Bu insanın hansı ehtiyacından irəli gəlir? Belə bir ehtiyac var- sa, o zaman məktəbin üzərinə hansı məsuliyyət düşür? Məktəb, ilk növbədə şagirdlərin gələcək həyatlarında cəmiyyətdə müxtə- lif rollarını lazımi şəkildə yerinə yetirməkdən ötrü onlara verilən bilik və bacarıqların təminatçısıdır. Məktəb bilik və vərdişlərdən savayı, şagirdlərin gələcək həyatlarında onlar üçün önəmli rol oy- nayan sosial, siyasi və iqtisadi dəyərləri öyrətməkdə də məsuliy- yət daşıyır. Məlumdur ki, məktəblərdə sistemli təhsil almaq üçün kuriku- lum (məktəb proqramı) mövcuddur. Kurikulum iki cür olur, biri şagirdlərin gördüyü açıq kurikulum, digəri isə şagirdlərin görmə- diyi, amma məktəbdə aktiv işlənən, hər bir müəllimin bildiyi gizli kurikulumdur. Birincinin vasitəsilə kitablarda verilən materialla- ra əsasən dərslər tədris olunur. Digəri isə eksplisit şəkildə həyata keçirilir. İkincisi, bilikdən çox şagirdlərin davranışlarını nizamla- maqdan ötrüdür. Davranış nizamlanması məsələsi də əksər hallar- da, genderə uyğun həyata keçirilir. Məsələn, eyni səviyyədə ye- rinə yetirilmiş, yaxşı hesab olunan iş üçün qız və oğlanların fərqli mükafatlandırılması (məsələn, sinif otağının səliqəyə salınması, kiməsə yardım etmək və s.) və ya əksinə pis hesab olunan işin Ki̇fayət Ağayeva 118 nəticəsinə görə qız və oğlanların fərqli cəzalandırılması (məsələn, dərsə kecikmək, dərsdə danışmaq, kiminləsə dalaşmaq, pəncərənin şüşəsini sındırmaq və s.) halları. Bütün bunları müşahidə edən qız və oğlan şagirdlər özləri də bilmədən stereotipləşərək təhsil alırlar. Ümumiyyətlə, təhsil yüksək statusa bir vəsilədir. Təhsil insana hörmət qazandırır və o, prestijə aparan yoldur. Təhsilin əsas məqsə- di insanlara cəmiyyətdə layiq olduqları yerlərini tapmağa yardım etməkdir. Bəzən onların yerləri də elə onların genderlərinə uyğun təyin olunur. Təhsil söylədiyimiz kimi, cəmiyyətdə yüksək sta- tus və özünütəsdiqdən ötrü çox önəmlidir, lakin bu qadınlar üçün daha vacibdir. Patriarxal cəmiyyətdə qadının təhsilli olması onun haqqını, hüququnu bir növ sığorta edir. Təhsilin köməyi ilə fərdlər həm iqtisadi, həm sosial, həm də siyasi həyatlarında düzgün seçim edə bilirlər. Təhsil sistemi gender normalarının və ən mühümü isə seks-gender sisteminin təyinedicisidir. Bəlkə, elə bu səbəbdən də, hələ lap keçmişdə təhsil qadınlar üçün əlçatmaz olduğu bir zaman- larda, onlar ilk növbədə təhsil uğrunda mübarizəyə qoşulmuşdular. ABŞ-da təhsil tarixi perspektivdən. ‘School’ (məktəb) sözü yunan mənşəlidir, mənası “leisure” (boş vaxt) deməkdir. Keç- mişdə kasıbların boş vaxtı olmadığına görə yalnız varlılar rəsmi məktəbə gedə bilirdilər. Orta səviyyəli, kasıb əhali üçün savad zəruri deyildi, valideynlər, qohumlar bildiklərini bir-birlərinə öy- rədirdilər və ya hər hansı bir sənəti öyrənmək üçün oğlanlarını usta yanına şagird göndərirdilər ki, onun peşəsini öyrənsin. Plan- lı təhsildən söhbət belə gedə bilməzdi. 1786-cı ildə Amerikada gənclərə, əsasən oğlanlara bəzi elmlərdən (əxlaq fəlsəfəsi, riya- ziyyat və ritorika) özəl dərslər verilirdi. Cəmiyyətin orta səviyyəli təbəqəsindən olan təhsilli gənclər daha nüfüzlü, zəngin adamların yanında hüquqşünas, məmur və başqa vəzifələrdə çalışırdılar. Amerika qadınlarına verilən təhsildən danışanda onu qeyd et- mək lazımdır ki, onların öyrəndiyi sahələr, ümumiyyətlə, çox az olurdu. Onlar azacıq ədəbiyyat, xarici dil və müsiqıdən xəbərdar olurdular. Onların bu elmlərdən xəbərdar olması həyat yoldaşla- ABŞ-da gender m əsələləri 119 rının həyatını maraqlı etməkdən ötrü idi. Bir də onlara ona görə təhsil verilirdi ki, onlarla evlənən elit gənclər həyat yoldaşlarını zövqlə geyinməyi bacaran, yumor hissli, ağıllı görmək istəyir- dilər. 1786-cı ildə Filadelfiyada ilk qız məktəbi Gənc Xanımlar Akademiyası (Young Ladies Academy) açıldı və məktəbi açmaq- da əsas məqsəd gənc xanımların ailədəki rolunu inkişaf etdirmək idi. Amerikada qadınlar haqqında belə bir fikir formalaşmışdı ki, Amerika qadını dövlətin inkişafında mühüm rol oynamalıdır, la- kin bu, o demək deyil ki, onlar qadını siyasi lider kimi görmək istəyirlər. Onlara vətən üçün sanballı oğul böyüdən savadlı ana lazım idi. Əlbəttə, bu məktəblər kasıb qızlar üçün deyil, ağdərili elit təbəqənin qızlarından ötrü açılırdı (Howe, F., 1984). XIX əsrdə ABŞ-da sənayeləşmə inkişaf etdikcə bir çox iş yerlərində savadlı işçilərə ehtiyac yarandı. Əsrin birinci yarısın- da, xüsusilə də Amerikanın Şimali-Şərqində yerləşən şəhərlərdə oğlan və qızlar üçün dövlət məktəbləri açılmağa başladı. Əlbəttə, bütün bu məktəblər ağdərili əhali üçün nəzərdə tutulmuşdu. Belə ibtidai məktəblərin çox yerdə açılması qadınların iş- ləməsi üçün yeni imkanlar yaratdı. 1800-ci illərdə kişilər ikinci iş yeri kimi məktəblərdə müəllimlik edirdilər, çünki məktəblər- də bütün ili deyil, ilin müəyyən vaxtlarında, əsasən qış aylarında fermalarda iş az olanda dərs keçirilirdi. Beləliklə, urbanizasiya və sənayeləşmənin təhsillilərə olan tələbi çoxsaylı məktəblərin açılmasına ehtiyac yaratdı və məktəbdə dərslər artıq qısa müd- dətli deyil, bütün ilboyu keçirilirdi. Beləliklə, müəllim işləyən qadınlar üçün tam iş yeri imkanı oldu. Kişilərdən fərqli olaraq, müəllim kimi işləyən qadınlara çox az maaş (40 % az) verilirdi və bu da çoxsaylı məktəblərin açılmasına şərait yaradırdı. Müəllim- lərin əksəriyyətinin qadın olması fikrini onunla əsaslandırırdılar ki, qadınlarda analıq instinkti güclüdür, onlar uşaqlarla işləməyi yaxşı bacarırlar, hər hansı bir problem yarananda qadın müəllim- lər dərhal problemi həll edə bilirdilər. Lakin məktəbin idarəçiliyi kişi müəllimlərə həvalə olunurdu (Schwager.S., 1972: 343). Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|