88
Haz rda insitutun böyük elmi i çisi Esmira Orucova
“Erm nistan–Az rbaycan müharib si zaman
sir v girov
götürülmü xsl rin müdafi sin dair beyn lxalq hüquq
normalar ” adl dissertasiya i i
üz rind i yir, Da q Qaraba
münaqi si ç rçiv sind humanitar f lak tin ba verm si
istiqam tind t dqiqat apar r.
“Miqrantlar n hüquqlar v onlar n probleml rinin
dqiqi” (
1.6.3.) mövzusuna (icra müdd ti 2012-2016) dair elmi
dqiqatlar, o cüml
n “Az rbaycanda miqrasiya problemi v
onun qanunvericilikd
ks olunmas ” adl i üzr ara
rmalar
apar lm
r, h min ara
rmalara “Az rbaycanda miqrasiya
probleminin h lli zaman dövl tl raras beyn lxalq-hüquqi
kda
n daxili ganunvericilik üçün
miyy ti” m rh
si
daxil edilmi dir. Mövzu il ba v m rh
müvafiq olaraq
”, “
”, “
-
”, “
:
” adl m qal
r n r olunmu dur. Haz rda bu m rh
üzr
planla
lm t dqiqatlar ba a çatd lm
r.
“
ctimai t hlük sizlik nöqteyi-n
rind n din azadl
rinin ara
lmas ” (1.6.4.) adl mövzu il
laq dar
institutun Din v ictimai t hlük sizlik öb si t
find n 2013-cü
il üçün n
rd tutulan hat li
plan na sas n “Beyn lxalq
terrorçulu a qar mübariz
din amilinin rolu” adl i in
“Dini dözümsüzlük v ekstremizm probleml rin islam
prizmas ndan yana ma” v “
Din v
qid z minind
diskriminasiya v zorak q” m rh
ri yekunla maq üzr dir
.
89
min m rh
r üzr t dqiqat zaman göst rilmi dir ki
,
uzun müdd t din v qid azadl sivil c miyy td mühüm bir
prinsip kimi t hlil edilirdi. Lakin bu gün ks r dövl tl rd bir çox
insan öz günd lik h yat nda din v
qid sas nda
ayr -seçkiliy
ruz qal r. Onlar n mülki, iqtisadi, siyasi v ictimai hüquqlar
qanunsuz olaraq m hdudla
r. Bu cür ayr -seçkilik hallar na
dövl t t hsilin , tibbi xidm tl
v dövl t qullu una daxil
olmaqda rast g lm k olar. n pis hallarda din v
qid z minind
dini icma üzvl ri h bs oluna v ya öldürül bil r.
Birl mi Mill tl r T kilat yaranmas n ilk günl rind n
etibar n
öz f aliyy tind bu m
il ba probleml
xüsusi
diqq t yetirir. Bel ki, din sas nda ayr -seçkiliy qada a insan
hüquqlar na dair bir çox sas beyn lxalq sazi
rd
ks olunub.
Bel beyn lxalq
miyy tli s
dl rd n biri olan BMT-nin “Din
ya qid
sas nda dözümsüzlük v ayr -seçkiliyin bütün
növl rinin aradan
qald lmas na dair B yannam si”nin 2-ci
madd sinin 1-ci b ndin
sas n “heç k s din v
qid
sas nda
r hans dövl t, mü ssis ,
bir xs v ya qrup t
find n ayr -
seçkiliy m ruz qalmal deyil”.
Bu s
bd n dövl tl r h r hans din v ya qid
sas nda
bir xs v ya qruplara qar ayr -seçkilikd n imtina etm lidirl r;
onlar h mçinin bu cür ayr -seçkiliyin qar
almal rlar;
dövl tl r razil rind ya ayan h r bir xsin heç bir ayr -seçkilik
olmadan bütün insan hüquqlar ndan praktiki olaraq istifad etm k
imkan t min etm k m qs dil bütün z ruri t dbirl ri
görm lidirl r.
mçinin mövzu il ba institutun Din v ictimai
hlük sizlik öb sinin mudiri s.e.d. G. brahimova t
find n
nternational terrorism, terrorists and torture” adl m qal
haz rlan b, “Az rbaycan v az rbaycanl lar” jurnal nda cap
olunmu dur.
“
” adl i in
“Din-dövl t
münasib tl rinin dinamikas v siyasi modernl
90
prosesl ri” “Y hudi icmas
n Az rbaycan n ictimai-siyasi
yat nda i tirak , tolerantl q v multikulturalizmin nümun si
kimi”
rh
ri yekunla maq üzr dir.
“Din-dövl t münasib tl rinin dinamikas v siyasi
modernl
prosesl ri” adlanan II m rh
d i nib ba a
çatd lm
r. Bu m rh
2 hiss
yerin yetirilmi dir.
“Din-
dövl t münasib tl rinin dinamikas ” adlanan I hiss
göst rilir ki, din v dövl t münasib tl rinin t nziml nm si müasir
dünyada qlobal xarakter almaqdad r. Düny vi dövl t modeli nec
olmal r?; dövl tin siyasi sistemind m sçidin (kils nin)
mövqeyinin konstitusion möhk ml ndilm si ölk
rin regional,
konfessional v dig r xüsusiyy tl ri il n d
ba
r?; dini
nl rin t drisi t hsil sah sind dövl t siyas tind nec yer tutur?
s. istiqam td apar lan t hlill r v mövcud
z ruri faktorlar din-
dövl t münasib tl rini t hlil ed rk n çoxyönlü bax t rzinin
aktuall
labüd edir v müasir dövrd din-dövl t
münasib tl rinin dinamikas mü yy nl dirm
imkan verir.
“Siyasi modernl
prosesl rind din v dövl t” adlanan II
hiss
qeyd edilir ki, ya ad
z dövrd din sivilizasiyan n sas
markeridir. Bütün mövcud beyn lxalq münaqi
rd aç q-a kar
ya dolay il din amili sas yer tutur. Diqq t etdikd ayd n
olur ki, münaqi
r müxt lif sivilizasiyalar aras nda deyil,
müxt lif h yat t rzi v müxt lif dini dünyagörü ü v dini icmalar
aras ndad r, dig r t
fd n d düny vilik ideologiyas v düny vi
miyy t aras ndad r. Düny vilik ideologiyas din il ba h r
eyi h yatdan k narla
rsa
da n tic
ksi ba verir: müasir
dünyada dinin rolu art r. Odur ki, dind n imtina, yoxsa, bütün
dinl rin yana mövcud olmas istiqam tind apar lan t hlill rd
ks r analitikl r bütün dinl
b rab r yana ma modelini daha
yüks k qiym tl ndirirl r v hans sa zorak
a gör dinin t nqid
t hqir h
fi seçilm sinin yolverilm zliyini q bul edirl r.
Dind n siyasi arenada t siredici faktor olaraq nec istifad
olunmas ; dini geni
nm nin c miyy tin sosial v siyasi
yat n formala mas amili kimi
miyy tinin t yin edilm si;