Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
73 Fekal-oral yoluxma mexanizmi törədiciləri insanların həzm yo lunda olan bağırsaq infeksiyaları üçün xarakterikdir. Transmissiv yoluxma mexanizmi törədiciləri qanda yerləşən xəstəliklər zamanı qansoran həşəratlar (buğumayaqlılar) v a si tə si- lə həyata keçirilir.
yaları zamanı yoluxmuş və həssas orqanizmin dəri örtüyü, s e likli qişaları ilə (bilavasitə təmas) və ya törədicilərlə çirk lən miş ə ş- yalar vasitəsilə (dolayı təmas) həyata keçir. Vertikalyoluxma mexanizmi dölün bətndaxili dövrdə müx tə- lif xəstəliklərlə yoluxması zamanı həyata keçir (toksaplazmoz, məxmərək, İİV-infeksiya). Təbii mexanizmlərlə yanaşı, süni yoluxma mexanizmləri (artifisial) də mövcuddur. Süni (artifisial) yoluxma mexanizmi daha çox xəstəxanadaxili infeksion xəstəliklər zamanı realiza- siya olunur. Yoluxma mexanizmi haqqında təlim L.V.Qromaşevski tərə- findən işlənib hazırlanmışdır. O, törədicinin yoluxma mexa niz- minin onun orqanizmdə lokalizasiyasına uyğun gəlməsi qanu- nunu forma laşdırmışdır. Bu qanuna əsasən törədicinin yoluxmuş orqanizmdən xaric edilməsi və həssas orqanizmə daxil olması üsulu onun sahib orqanizmdə lokalizasiyası ilə müəyyən edilir ki, bu da əksər hallarda törədicinin bir fərddən digərinə ötü rül- mə si mexanizminə müvafiq gəlir. Təbii şəraitdə infeksiyanın 4 əsas yolux ma mexanizmi realizə olunur: fekal-oral (bağırsaq infeksi yalarında), aerozol (tənəffüs yolu infeksiyalarında), trans- missiv (qan infeksiyalarında) və təmas (xarici örtüklərin infek si- ya la rında). Törədici əsasən bağırsaqda lokalizasiya etdikdə yoluxmuş o r qa nizmdən onun xaric edilməsi ifrazatlarla (nəcis, sidik) və ya q u suntu kütlələri vasitəsilə baş verir. Törədicinin həssas or qa- niz mə daxil ol ması ağız vasitəsilə (əsas etibarilə çirklənmiş su və ya qidanın qəbulu zamanı) həyata keçir, sonra o, yeni o r qa- niz min həzm yolunda yer ləşir. Ona görə də bağırsaq infeksiyala- rının törədicilərinin yoluxma mexanizmi fekal-oral mexanizm adlanır.
74 Əgər törədici əsasən tənəffüs yolunun selikli qişasında l o- kali za siya edirsə, onda nəfəsvermə zamanı aerozolun tər ki bin də xaric edilir. Həssas orqanizmə törədicinin düşməsi havanın u d ul- ması zamanı baş verir, nəticədə törədici təkrarən yeni orqaniz- min tənəffüs yollarında yerləşir. Ona görə də tənəffüs yolunun törədicilərinin yoluxma mexanizmini aspirasion (aerozol) mexa- nizm adlandırırlar. Törədici qan-damar sistemi və limfada yerləşdikdə yoluxmuş orqanizmdən qansoran buğumayaqlıların (həşəratların və gə nə lə- rin) vasitəsilə xaric edilir və həssas orqanizmin qan-damar sisteminə yoluxmuş buğumayaqlının qansorması zamanı yeridi- lir. Qan infek siyalarının törədicilərinin yoluxma mexanizmi tran-
Törədicinin xarici örtüklərdə (dəri və onun törəmələri, ətraf m ü hitə çıxışı olan selikli qişalar) lokalizasiyası zamanı resipi- yentin xarici örtüklərinə onun keçməsi infeksiya mənbəyi ilə t ə- mas zamanı həyata keçir. Bununla əlaqədar olaraq, xarici ör tük- lərin infeksiya larının törədicilərinin yoluxma mexanizmi təmas mexanizmi adlanır. Bu əsas yoluxma mexanizmlərindən başqa, törədicilərin bir nəsildən digər nəslin fərdlərinə ötürülməsi (horizontal yoluxma) beşinci –vertikal yoluxma mexanizmi ilə həyata keçir ki, bu da tö rədicinin anadan dölə, yəni bir nəsildən digərinə ötürülməsini təmin edir. Beləliklə, müasir dövrdə aşağıdakı yoluxma mexanizmləri məlumdur: 1.Fekal-oral; 2. Aerozol (hava-damcı, ha va -toz) ; 3. Transmissiv; 4. Təmas (o cümlədən hemokontakt); 5. Vertikal (transplasentar). Yoluxma mexanizmi haqqında təlimə görə patogen mikrob- ların yoluxma mexanizmi xəstəliklərin törədicilərinin parazitik təbiəti ilə bağlı olub, onların təbiətdə bioloji növ kimi saxlanma- sını təmin edir. Törədicilər parazit sahibin orqanizmində özünün yaşa ması üçün ən yaxşı əlverişli şərait (lazımi qida, optimal temperatur, rü tubət və s.) tapır. Lakin təbiətdə öz növünü saxlamaq üçün pa razit hökmən sahibini dəyişməlidir. Törədicinin başqa or qa- 75 niz mə keçməsinin labüdlüyü ondan irəli gəlir ki, xəstəlik zamanı yoluxmuş orqanizmdə immunoloji dəyişikliklər (müdafiə reaksi- yaları) baş verir, nəticədə parazit həyat tərzi keçirən mikrobun ölü münə gətirib çıxaran qeyri-əlverişli şərait yaranır. Bəzi xəs tə- lik lərdə (qızılca, pappataçi qızdırması və s.) immunitet elə s ü rət lə yaranır ki, törədici xəstəlikdən artıq bir neçə gün sonra məhv olur. Bir qrup xəstəliklərdə isə (vərəm, qarın yatalağı və s.) i m- munoloji cavab reaksiyanın zəifliyi nəticəsində törədici yolux- muş orqanizmdə uzun müddət, bəzən isə bütün ömrü boyu sax- lanılır. Bu halda da törədicinin bir orqanizmdən başqasına k e ç məsi bioloji cəhətdən olduqca vacibdir, istənilən orqanizmin yaşama müddəti məhduddur, onun ölməsi ilə bərabər törədici də məhv ola bilər. Beləliklə, əgər xəstəliklərin törədiciləri özlərinin bioloji fərdi sahiblərini dəyişmək qabiliyyətindən məhrum o l- saydılar, onda bu, onların ölümü ilə nəticələnər, bioloji növ kimi yox olmasına və nəticədə həmin yoluxucu xəstəliklərin ləğv olmasına gətirib çıxarardı. Əslində isə, göründüyü kimi, y o- lux ma mexanizminin sayəsində törədicilər digər sahib o r qa niz m- lərə keçərək öz inkişaflarını davam etdirirlər. Yoluxucu xəstəliklərin törədicilərinin infeksiya mənbə yindən yeni həssas orqanizmə yoluxması prosesi mürəkkəb proses olub. 3 mərhələdən ibarətdir: birinci mərhələdə – törədici yoluxmuş orqanizmdən xaric olur, ikincidə davamlılığından asılı olaraq xarici mühitdə müəyyən müddət yaşayır, üçüncü mərhələdə isə yenidən həssas orqanizmə daxil olur. Patogen mikrobun bioloji sahibin orqanizmində spesifik l o- ka lizasiyası hər bir yoluxucu xəstəliyin törədicilərinin mü əy yən yoluxma mexanizmi üçün şərait yaradır. Başqa sözlə desək, t ö- rədicinin orqanizmdə lokalizasiyası və bir bioloji sa hibdən d i gə- rinə yoluxma mexanizmi bir-birilə sıx əlaqədardır. Yoluxucu xəstəlik törədicilərinin xarici mühitdə müxtəlif d a- vam lılığı yoluxma mexanizmi ilə təyin edilir. Məsələn, malya- riya paraziti xarici mühit amillərinə davamsızdır, ona görə də xəs təliyin yayılmasında iştirak edən qansoran həşəratlar (ağcaqa- nadlar) törədiciləri xarici mühitin mənfi təsirlərindən qoruyur və öz inkişaf tsikllərini başa çatdırmağa imkan verir.
Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|