Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

67

Epidemik prosesin strukturu.

İnfeksiya mənbəyi

Epidemik prosesin inkişafında infeksiya mənbəyi mühüm rol 

oynayır. İnfeksiya mənbəyi – törədicinin çoxaldığı, toplandığı və 

xarici mühitə ifraz edildiyi və onun mövcud olması üçün təbii y a-

şayış mühiti hesab olunan yoluxmuş canlı orqanizmdir.

Müasir terminologiyada “İnfeksiyamənbəyi dedikdə törə di ci-

nin növ kimi saxlanmasını təmin edən təbii yaşayış və ço xalma 

mühiti başa düşülür”. İnfeksiya mənbəyi bunlardır:

• insan – kəskin və xronik infeksiya ilə xəstə, rekon valessent və 

ya törədicigəzdirən;

• canlı orqanizm, əsasən heyvanlar, nadir hallarda bioplankton 

(zooplankton və ya fitoplankton);

• abiotik ətraf mühit.

Yoluxmuş  orqanizmdən  törədicinin  xaric  edilməsi  fizioloji 

pro seslərlə (defekasiya, sidik, tənəffüs, tüpürcək ifrazı, epitelinin 

des kvamasiyası  və  s.),  onların  patoloji  intensivləşməsi  (ishal), 

həm  çinin bəzi patoloji aktlar (öskürək, zökəm, asqırma, qusma) 

və  s.  proseslərlə  (dəridə  və  selikli  qişalarda  xoralar,  eroziyalar) 

şərt  lənir  ki,  bunlar  xəstəliyi  müşayiət  edirlər.  Törədicilər  qapalı 

qan sistemində yerləşdikdə onlar orqanizmdən qansoran buğuma-

yaqlılar vasitəsilə xaric edilir.

Yoluxmuş orqanizmdən xaric edildikdən sonra yoluxucu xəs-

tə liklərin  törədiciləri  ətraf  mühitdə  qalır,  burada  onlar  nəinki 

müəyyən müddətdə həyat qabiliyyətini saxlayır, həm də bu və ya 

digər amillərlə yeni orqanizmə daşınırlar.

Əgər  infeksiya  mənbəyi  insandırsa,  onda  xəstəlik  antro po-

noz  lar qrupuna aiddir. Bəzi yoluxucu xəstəliklərdə insan ye ganə 

infeksiya mənbəyi (qarın yatalağı və səpgili yatalaq, malyariya, 

q ı zılca,  epidemik  parotit)  ola  bilər.  Çox  vaxt  xəstə  klinik  əla-

mətlərin şiddətlənməsi dövründə törədiciləri maksimal miqdarda 

ifraz edir, yəni xəstəlik törədicinin ətraf mühitdə yayılmasını t ə-

min  edən  simptomlarla  (zökəm,  asqırma,  öskürək,  qusma,  dia-

---

68

reya, tüpürcək ifrazı, yerli zədələnmə ocaqlarının möh təviy yatı) 

m ü şayiət  edilir.  Bu  zaman  oxşar  simptomların  yaranması  yolu-

xucu xəstəliklə xəstə insanın mikroorqanizmdən və onun tok si-

nin dən fiziki cəhətdən azad olmasına şərait yaradır. Lakin elə h ə -

min  simptomlar  törədicinin  xeyrinədir,  onun  ətraf  mühitdə 

yayılmasını və bioloji növ kimi saxlanmasını təmin edir.

Yoluxduruculuq  baxımından  xəstənin  ətrafdakılar  üçün  təh-

lü kəlilik  dərəcəsi  xəstəliyin  müxtəlif  dövrlərində  eyni  deyildir, 

bu da yoluxucu xəstəliklərin əksəriyyəti üçün səciyyəvi olan pa -

to genlik  və  klinik  tsiklilik  ilə  şərtlənir.  İnfeksiya  mənbə lərinin 

bütün baxılan variantlarından epidemioloji baxımdan ən təh lü kə si 

atipik, çətin aşkar edilən formalar və infeksion prosesin müx təlif 

dövrləridir.

Yoluxucu xəstəlik aşağıdakı dövrlərə bölünür: inkubasiya döv-

rü  –  yoluxma  anından  etibarən  xəstəliyin  klinik  əlamətləri  mey-

dana çıxana qədər davam edir, xəstəliyin manifestləşməsi dövrü, 

rekonvalessensiya dövrü, sağalma və qalıq əlamətləri dövrü.

---

69

İnkubasiyadövründə, adətən törədicinin ətraf mühitə yayıl-

ması müşahidə olunmur, lakin bəzi infeksiyalar (qızılca, B və C 

v  i  ruslu  hepatit)  zamanı  bu  dövrün  sonunda  törədicinin  ifraz 

edilməsi mümkündür.

Bir qayda olaraq, xəstəliyin başlanğıcından nə qədər çox vaxt 

keçmişsə,  xəstə  və  ya  xəstəliyi  keçirmiş  şəxs  ətrafdakılar  üçün 

bir o qədər az təhlükəsizdir.

Sağalma dövründə törədicinin ifraz edilməsi azalır və əksər 

y o luxucu  xəstəliklərdə  tamamilə  kəsilir.  Lakin  bəzən  rekonva-

lessent  törədicigəzdirənlik formalaşır  ki,  bu  halda  ətraf  mühitə 

törədicinin  müəyyən  müddət  ifraz  edilməsi  mümkündür  (difte-

riya, streptokokk infeksiyası, vəba, qarın yatalağı). Törə dici gəz-

di rənlər – praktik sağlam şəxslərdir. Törədiciləri ifraz etmə müd-

də tindən  asılı  olaraq  törədicigəzdirənliyin  kəskin  (3  aya  qə  dər  

q a rın yatalağı və paratiflərdə) və ya xronik formaları (3 ay  dan bir 

neçə on ilə qədər) ayırd edilir. Xronik törə dici gəz di rən lik bir çox 

illər və hətta ömürlük davam edə bilər. Rekonvalessent, kəskin 

və  xronik  törədicigəzdirənlər  çox  vaxt  böyük  epidemioloji 

əhəmiyyət daşı yır, belə ki, onlar təcrid edilmir, sağlam şəxslərlə 

aktiv ünsiy yətdə qalırlar. Bir sıra infeksiyalarda belə törə di ci gəz-

di rənlərin  miqdarı  (meninqokokk  infeksiyası,  vəba,  difteriya) 

manifest formalarla xəstələrin sayından on, yüz, hətta min dəfə 

çox olur.

Törədicigəzdirənlik infeksion xəstəliklərə qarşı əvvəllər pey-

vənd olunmuş şəxslərdə və ya həmin xəstəliklərə tutulmuş şəxs-

lərdə,  başqa  sözlə,  immuniteti  olan  şəxlərdə  də  ola  bilər,  buna 

sağ  lam  törədicigəzdirənlik  deyilir. Tranzitor  törədici gəzdirənlər 

daha az təhlükə törədirlər, onların orqanizmində törədicilər qısa 

müd dət ərzində qalır.

Patogen mikroorqanizmlərin əksəriyyətinin yaşaması və art-

ması üçün yeganə təbii şərait canlı orqanizmdir ki, o da onların 

parazitik  təbiəti  ilə  bağlıdır.  Xarici  mühit  belə  canlılar  üçün 

müvəqqəti yaşayış yeri olaraq onların müəyyən müddət saxlanıl-

masını təmin edir. Həssas insan və heyvan orqanizmində pato-

gen mikrobların yaşaması, onların nəinki törəyib artması üçün, 

eləcə  də  təbiətdə  bir  növ  kimi  saxlanması  üçün  şərait  yaradır. 

---