Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Epidemik prosesin hərəkətverici qüvvələri – epidemik p ro- sesin bioloji, təbii və sosial amilləridir.
- Sosial amillər
- Bioloji amillər
- Təbii amillər
- Yoluxucu xəstəliyin yaranması şəraiti
92 İkincibölmə (yarımsistem) – epidemik prosesin inkişaf m e- xa nizmi (özünütənzimləmə, yoluxma mexanizmi, təbii-ocaqlılıq nəzəriyyələri).
ması (yoluxucu xəstəliklərin ərazidə, insanlar arasında müəyyən vaxtda yayılması). Alimə görə, epidemik prosesin təzahürlərində insanların təbii və sosial yaşayış mühitləri əhəmiyyətli rol oynayır. Parazitar sistemlərin özünütənzimləmə nəzəriyyəsi əsasında V.D .Belya- kov epidemik prosesin daxili tənzimlənməsinin 4 müddəasını müəyyən etmişdir: 1) bir-birinə münasibətlərinə görə parazit və sahib popul ya si- ya la rı nın genotipik və fenotipik heterogenliyi; 2) bir-biri ilə qarşılıqlı təsirdə olan populyasiyaların bioloji xüsu siy yətlərinin qarşılıqlı dəyişkənliyi; 3) epidemik prosesin qeyri-bərabər inkişafını müəyyən edən pa ra zit populyasiyasının fazalı yenidənqurulması; 4) epidemik prosesin fazalı yenidənqurulmasında sosial və təbii şə raitlərin tənzimedici rolu. Bölmələr bir-biri ilə sıx əlaqədədir. Epidemik proses yalnız səbəblərin təsirini müəyyən edən şəraitlər olduqda təzahür edir. Problem kifayət dərəcədə öyrənildikdə müəyyən şəraitlərdə epi- demik prosesin təzahürlərini proqnozlaşdırmaq mümkündür. Ey ni zamanda təhlil və müqayisə yolu ilə epidemik prosesin t ə- zahürlərini xarakterizə edən rəqəm materiallarının və onun i n- kişaf mexanizmini göstərən məlumatların əsasında səbəblərin təsirini müəyyən edən konkret şəraiti aşkar etmək olar. Epide- mik prosesin təzahür formalarını proqnozlaşdırmaq üçün y o- lux ma amillərini və inkişaf mexanizmini bilmək lazımdır. Epi- demik prosesin xüsusiyyətlərinə dair məlumat ların və onun i n kişaf mexanizmi haqqında biliklərin əsasında epidemik diaq- nostika (epidemioloji prosesin inkişafını müəyyən edən ami l lə- rin aydınlaşdırılması) həyata keçirilir. Epidemik prosesin əsas amilləri bunlardır: bioloji, sosial, təbii. Onlardan birincisi səbəb, digərləri isə epidemik prosesin f a siləsiz inkişafını təmin edən şərait kimi çıxış edir. Buna görə də biz epidemik prosesin amillərini ayrıca təsvir etməklə yanaşı, 93 ümumilikdə infeksion patologiyada səbəbiyyət probleminə də toxunmağı lazım bildik.
populyasiyasının qarşılıqlı təsiri müəyyən sosial və təbii ş ə ra it- lər də baş verir və deməli, həmin şəraitlərdən asılı olur. İnfeksion prosesin aparıcı determinantları (V.İ.Pokrovski və başqa., 1993) Determinantlar Amillərin təsirinə daha çox məruz qalan infeksiyalar Sosial amillər: Qızılca, göyöskürək, difteriya, s u ç i çə- yi, e pi demik parotit, qrip, şi gel yoz (Qri- qor yev -Şiq) – sanitar-kommunal abadlıq Qarın yatalağı, vəba, Fleksner şi gel yo- zu, VHA, VHE – əmək və məişət şəraiti Legionelyoz, bruselyoz, qarayara, səp- kili yatalaq, qrip və digər KRVİ, vərəm – sosial davranış xüsusiyyətləri İİV-infeksiya, cinsi yolla yayılan infek- siyalar, VHB, VHc – tibbi xidmət İİV-infeksiya, VHB, VHc – əhalinin qidalanmasının VHA, VHE, Zonne şigelyozu, salmo- nel yoz, bağırsaq yersiniozu, p se v do və - rəm, prion xəstəlikləri
– sahiblərin və keçiricilərin ekologiyası Təbii-ocaqlı zoonozlar, tropik xəs təlik- lər, biohelmintozlar Qızılca, göyöskürək, poliomielit, su ç i- çə yi, epidemik parotit Təbii amillər: – iqlim
Qan infeksiyaları, geohelmintozlar, b a- ğır saq infeksiyaları, VHE Leptospiroz, tulyaremiya, legionelyoz, şi stosomozlar – torpaq
Geohelmintozlar, tetanus, klostridiozlar, yersiniozlar – kosmik Kifayət dərəcədə öyrənilməmişdir 94 Başqa sözlə, epidemik proses, yəni yolu xucu xəstəlik t ö rə- di ci və insan populyasiyasının qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir, qeyri-həmcinslik və xüsusiyyətlərin dəyişkənliyi bu populyasi- yaların xarakteris tika sıdır. Ona görə də epidemik prosesin təzahürləri nəinki yoluxma riski ilə, həm də xəstələnmə riski ilə təyin edilir. Epidemik prosesin şərtlərinə sosial və ya təbii a mil- lər daxil olur ki, bunlar mikro- və makroorqanizmin xa s sə lə rinə təsir göstərir. Yoluxucu xəstəliklərin törədicilərinin yoluxmaamilləri – t ö- rə dicilərin infeksiya mənbəyindən həssas orqanizmə daşınma sını təmin edən ətraf mühit elementləridir. Hər bir yoluxucu xəstəliyin klinikası törədicinin spesifikliyi ilə təyin olunur, lakin eyni bir törədici iştirak etdikdə belə, kli- nika müxtəlif ola bilər: bir törədici zamanı, məsələn, Epşteyn- Barr virusu ilə infeksion mononukleoz və Berket limfoması, su çiçəyi və kəmərvari herpes (herpes zoster virusu), yaxud qızılca və yarımkəskin skreozlaşmış panensefalit (qızılca virusu) inkişaf edə bilər.
Hələ keçmiş dövrlərdən məlumdur ki, epidemiyalar m ü əy- yən yerlərdə və müəyyən vaxtlarda inkişaf edir. Orta əsrlərdə alimlər qeyd etmişlər ki, sosial amillər də epidemiyanın inkişa- fına təsir göstərə bilir. Xəstəliklərin yaranma riskini yüksəldən və xəstələnmənin mü əy yən səviyyəsini təyin edən şərait xəstəliyin risk amilləri adlanır. İnfeksion patologiyada yoluxma riski olmadan xəstəlik baş vermir. Bu şəraitə həmçinin xəstələnmə riskini yüksəldən insanın davranış tərzi, orqanizmin fərdi xüsusiyyətləri daxildir. Ekspertlərin məlumatlarına görə, əhalinin sağlamlıq səviyyəsi 50%-də həyat tərzi, 20%-də yaşayış mühiti, 20%-də irsiyyət və y a lnız 10%-də tibbi-sanitar yardımın keyfiyyəti ilə müəyyən olunur. Lakin bu, heç də bütün yoluxucu xəstəliklərə aid deyil- dir: bağırsaq infeksiyalarında bu asılılıq özünü tam doğruldur, h a va-damcı infeksiyalarında bu nisbət fərqlənir. Məsələn, ə h a- linin ölüm göstəriciləri 8-10%-dən xeyli yüksək olub 40%-ə çatır.
Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|