Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti

Dedi söz sərrafına: “De hansı gəlir xoşuna?
İncə, köhnə qızılmı, təzə sözmü yaxşıdır?
Söz sərrafı söylədi: “Söz dünyanın naxışıdır...!”
- misraları N.Gəncəvinin hansı əsərində verilmişdir?
A)“Sirlər xəzinəsi”
B)“İsgəndərnamə”
C)“Leyli və Məcnun”
D)“Yeddi gözəl”
E)“Xosrov və Şirin”

406.Kim demişdir: “Hər bir xalqın milliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir”

A)Heydər Əliyev
B)Ə.Dəmirçizadə
C)M.Şirəliyev
D)A.Abdullayev
E)H.Həsənov

407.Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında” sərəncami neçənci ildə imzalamışdır?

A) 2012-ci il mayın 23-də
B)2011-ci ilin mayın 13-də
C)2011-ci ilin aprelin 23-də
D)2012-ci ilin mart ayının 23-də
E) 2012-ci ilin aprelin 13-də

408. Nitq mədəniyyəti Azərbaycanın ali məktəblərində neçənci ildən tədris olunur?

A) 1980
B)1932
C)1940
D)1950
E) 1929

409. Azərbaycanda nitq mədəniyyəti elminin özülü nə vaxt qoyulmuşdur?

A) XX əsrin əvvəllərində
B)XIX əsrin əvvəllərində
C)XIX əsrin II yarısında
D) XIX əsrin ortalarında
E)XX əsrin II yarısında

410. Natiqlik elminə ilk dəfə bir tədqiqatçı kimi yanaşan kim olmuşdur?

A)Aristotel
B)Demosfen
C)Kvintiliani
D)İsokrat
E)Mark Tuli

411. ”Nitq mədəniyyəti milli mədəniyyətin tərkib hissəsidir” mövzusunda nədən bəhs olunur?

1) milli mədəniyyətlər bəşəri mədəniyyətlərdən ibarətdir.
2) Azərbaycan milli mədəniyyəti də bəşəri mədəniyyətdən bəhrləndiyi kimi, dünya mədəniyyətinin tərəqqisində də böyük rol oynayır.
3)Dil və nitq mədəniyyəti xalq mədəniyyətinin tərkib hissəsidir.
4)Nitq mədəniyyəti mədəni insan şəxsiyyətinin formalaşmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir
5)Nitq mədəniyyəti insanın kamilləşməsində böyük rol oynayır.

A) Hamısı

B)2, 3
C)1, 3
D)4, 5
E) 1, 4

412. Nitq normalarının tarixiliyi haqqında səhvi göstərin:

A) Dövr keçdikcə ədəbi dilin normalarında əvvəlkindən fərqli olaraq
əlamətlər, keyfiyyətlər meydana çıxır
B) norma tarixi kateqoriyadır
C) nitq normalarının tarixiliyi ədəbi dilin inkişafının, təkmilləşməsinin nəticəsidir
D) qrammatik normalarda dəyişiklik ləng gedir
E) fonetik normalarda dəyişiklik ləng gedir

413. Mənası hamı tərəfindən anlaşılan sözlər necə adlanır?

A)Ümumişlək sözlər
B) Terminlər
C) Dialektizmlər
D) Varvarizmlər
E) Jarqonlar
414. Bu sözlərdə əsas məna ilə bağlılıq zəruri şərtdir.
A) Çoxmənalı sözlər
B) Təkmənalı sözlər
C) Omonimlər
D) Sinonimlər
E) Antonimlər

415. Nitq mədəniyyətinin birinci şərti hansıdır?

A)Nitqin düzgünlüyü
B)Nitqin dəqiqliyi
C)Nitqin ifadəliliyi
D)Nitqin aydınlığı
E)Nitq aparatının qaydada olması

416. Dil və nitqlə bağlı fikirlərdən biri səhvdir:

A) Nitq əsasdır, dil ondan törəmədir
B) Nitq ünsiyyət prosesidir
C) Dil ünsiyyət vasitəsidir
D)Dil ictimai hadisədir
E)Dil çox az dəyişikliyə uğrayır

417. Nitq özünü hansı formada göstərir?

A) Şifahi və yazılı
B) Dialoji və monoloji
C) Şifahi
D)Şifahi, monoloji
E) dialoji

418. Bir sözdən ibarət olub, üzvlənməyən cümlələr hansılardır?

A) Söz cümlələr
B) Adlıq cümlələr
C) Şəxssiz cümlələr
D) Ümumi şəxsli cümlələr
E) Qeyri-müəyyən şəxsli cümlə

419.Nitq mədəniyyəti dilçiliyin hansı sahəsidir?

A) Praktiki
B) Nəzəri
C) Elmi
D)Mədəni
E) Heç biri
420. Dilin dövlət dili olması hansı üslubdadır?
A) Rəsmi-işgüzar
B) Məişət
C) Publisist
D) Elmi
E) Epistolyar

421. Hansı üslub standart üsluba malikdir?

A) Rəsmi-işgüzar üslub
B)Publisist usluba
C)Ictimai-siyasi üsluba
D)Məişət üsluba
E) Akademik üsluba

422. Elmi üslubun əsas xüsusiyyətləri hansıdır?

A) məntiqlik, ardıcıllıq və konkretlik
B) dəqiqlik
C) çoxmənalılıq
D) obrazlılıq, emosionallıq
E) ixtisas sözləri, sxem, şərti işarələr

423. Bədii üslub nə üçün ədəbi dil adlanır?

A)Funksional imkanların genişliyinə
B)Daha çox emosional olduğuna
C)Yalnılz bədii ədəbiyyatda istifadə edildiyinə
D)Dilin frazeoloji vahidlərindən daha çox ostifadə edilməsinə
E)ədəbiyyatda tətbiq edildiyinə

424. Azərbaycan dilinin funksional üslublardan hansında əsas şərt obrazlılıqdır.

A) Bədii üslubda
B) Elmi üslubda
C)Natiqlik üslubunda
D)Məişət üslubunda
E)Epistolyar üslubda

425. Funksional üslubların birində fərdi üslub əlamətləri, demək olar ki, görünmür:

A) rəsmi-işgüzar
B)elmi
C) publisistik
D) məişət
E) bədii

426.Azərbaycan ədəbi dilin tarixində həmişə aparıcı olmuş finksional üslub

hansıdır?
A)Bədii üslub
B)Elmi üslub
C)Məişət üslubu
D)Rəsmi-üşgüzar üslub
E)Publisistik üslub

427.Bu üslub milli ictimai təfəkkürü ifadə edən nitq forması olub, mətbuatda funksionallaşır:

A) Publisistik üslub
B)Bədii üslub
C) Elmi üslub
D)Məişət üslubu
E)Rəsmi-işgüzar üslub

428.“Nitq fərdiliyi,obrazlılığı,emosionallığı daha güclüdür”.Göstərilən xüsusiyyətlər hansı üslubdadır?

A) Bədii üsluba
B) Elmi üsluba
C) İctimai-publisistik üsluba
D) Rəsmi üsluba
E) Şəxsi yazışma üslubuna

429.Bu üslub tarixən qədimdir.

A) Bədii üslub;
B) İctimai-publisistik üslub;
C) Rəsmi üslub;
D) Epistolyar üslub
E) Elmi üslub;

430. Fikrin müəyyən qəlibə düşmüş

(standart) formalarda, yığcam şəkildə
verildiyi üslub necə adlanır?
A) Rəsmi-işgüzar üslub
B) Rəsmi üslub;
C) Şəxsi yazışma üslubu;
D) Bədii üslub;
E) İctimai- publisistik üslub

431. Sözün istehza ilə işlədilməsi, sarkazmlar yaradılması, ifşa və tənqid üçün ən kəskin sözlər işlədilməsi...Bu xüsusiyyətlər hansı üsluba aiddir?
A) İctimai publisistik üslub;
B) Elmi üslub;
C) Rəsmi üslub
D) Bədii üslub;
E) Şəxsi yazışma üslubu;

432. Dilin maksimum mükəmməlliyi, fikrin tam aydınlığı, fikrin birmənalılığı, fikrin hüquqi cəhətdən əsaslılığı, dil yığcamlığı... Bu xüsusiyyətlər hansı sənədlərə aiddir?

A) Rəsmi sənədlərə;
B) Bədii üsluba;
C) İşgüzar sənədlərə;
D) Epistolyar üsluba;
E) Elmi üsluba

433. Sözün zahirən müsbət mənada deyilib, əslində mənfi mənada işlədilməsi necə adlanır?

A) kinayə
B) mübaliğə
C) epitet
D) təşbeh
E) istiarə

434. Epistolyar mətnlərin tərkibi əsasən neçə komponentdən ibarət olur?

A) 3;
B) 2;
C) 1
D) 4;
E) 5;

435. Monoloq və dialoqlardan ibarət olan səhnə əsərinin dili necə adlanır?

A) Dramaturgiya dili
B) Şeir dili
C) Nəsr dili
D) Ədəbi dil
E) Yazılı dil

436.Nitq fərdiliyi funksional üslublar sisteminə daxil olan üslublardan hansında daha güclüdür?

A) bədii üslubda;
B) elmi üslubda;
C) rəsmi üslubda;
D) publisistik üslubda;
E) məişət üslubunda

437.Qəflətən külək əsdi, ağacdan meyvələr yerə dağıldılar- cümləsində ədəbi dilin hansı norması pozulmuşdur?

A) leksik və qrammatik;
B) leksik;
C) fonetik;
D) fonetik və leksik;
E) qrammatik

438. Əşya və hadisələrin həddindən artıq şişirdilməsi necə adlanır?

A) Mübaliğə
B) Kinayə
C) İstiarə
D) Təşbeh
E) Epitet

439.Epiqraf, ritorik suallar, bədii nida və xitablardan daha çox hansı funksional üslubda istifadə olunur?

A) bədii üslubda;
B) publisistik üslubda;
C)rəsmi- işgüzar üslubda;
D) məişət üslubunda;
E) elmi üslubda

440. Orfoqrafik və orfoepik qaydaları özündə birləşdirən norma necə adlanır?

A) Fonetik norma
B) Morfoloji norma
C) Leksik norma
D) Qrammatik norma
E) Sintaktik norma

441.Verilmiş mətn hansı üslubdadır? “Dilçiliyin nitq hissələrindən bəhs edən şöbəsinə morfologiya deyilir. Nitq hissələri sözlərin məna qruplarıdır...”.

A) elmi üslubda;
B) bədii üslubda;
C) rəsmi-işgüzar üslubda;
D) məişət üslubunda;
E) publisistik üslubda

442. Leksik mənası “köçürmə” olan bədii təsvir vasitəsi necə adlanır?

A) İstiarə
B) Mübaliğə
C) Kinayə
D) Təşbeh
E) Epitet

443.Əsas xüsusiyyəti konkretlik, məntiqilik və ardıcıllıq olan bu üslubda mürəkkəb cümlələr və modal sözlər nisbətən çox işlənir. Bu hansl üslubdur?

A) Elmi
B) Publisistik
C) Məişət
D) Rəsmi-işgüzar
E) Bədii

444. Lüğəvi mənası “qeyd aparmaq”, “əlavə etmək” olan əməli yazı növü necə adlanır?

A) Annotasiya
B) Məktub
C) Protokol
D) Akt
E) İzahat

445.Cümlə daha çox hansı üsluba uyğundur?

“O, simurq quşu kimi yenidən pərvazlanaraq bütün dünyanı onunla hesablaşmağa məcbur etmişdir”.
A) bədii üsluba
B) elmi üsluba
C) bədii-publisistik üsluba
D) elmi-kütləvi üsluba
E) rəsmi-işgüzar üsluba

446.Aşağıdakılardan biri publisistik üslubun əlaməti kimi götürülə bilməz

A) fikrin ifadəsində mücərrəd obrazlılıqdan geniş istifadə olunur;
B) aydınlığa, kütləvi anlaşıqlığa, təsirlilyə xüsusi diqqət yetirilir;
C) müxtəlif emosiyaları ifadə edir;
D) milli ictimai təfəkkürü ifadə edən nitq formalaşır, mətbuatda formalaşır;
E) sintaksisi danışıq dilinə yaxındır, lüğət tərkibində terminologiyaya müraciət olunur.

447. Yerli- məhəlli danışığa nə deyilir?

A) dialekt və ya şivə
B) tarixizm
C) arxaizm
D) ekzotizm
E) sənət-peşə sözləri

448. Fonetikanın fonetikanın hansı formaları var?

A) Ümumi və xüsusi fonetika
B) Müqayisəli fonetika
C)Tarixi fonetika
D) Təsviri fonetika
E) Təcrübi fonetika
449. Verilənlərdən hansı nitq mədəniyyətinin göstəriciləridir?
1. Düzgünlük
2.Elmilik
3.Ifadəlilik
4.Sərbəstlik
5.Dəqiqlik
6. Jestlər
A) 1, 3, 5
B) 1, 2, 5
C)2, 4, 5
D)3, 5, 6
E) 2, 5, 6

450. Nitqin düzgünlünün pozulması nədən yaranır?

A) Dilin fonetik, leksik və qrammatik quruluşunu bilməməkdən
B) Nitqdə uzunçuluğa, təkrara yol verməməkdən
C)Sözün leksik mənasını bilməməkdən
D)Orfoqrafiya qaydalarına əməl etməməkdən
E)Orfoepiya qaydalarına riayət etməməkdən

451.Ali məktəblərdə mühazirə oxumaq natiqlik sənətinin hansı sahəsinə aiddir?

A) Akademik natiqlik
B) Ictimai-siyasi natiqlik
C)Diplomatik natiqlik
D)Məişət natiqliyi
E)Səhnə nitqi

452. Avazın dəyişməsi, nitqin tempinin dəyişməsi, jestlər, mimikalar, müxtəlif işarələrlə dinləyiciləri özünə cəlb etmə qabiliyyəti nitqin hansı keyfiyyətinə aiddir?

A) canlılıq
B)sadəlik
C) ahəngdarlıq
D) dəqiqlik
E) zənginlik

453. Nitqin dəqiqliyi dedikdə nə başa düşülür?

A)Fikrin ifadəsi üçün bilavasitə tələb olunan dil vasitələrini tapmaq
B)Düzgün tələffüz qaydalarına əməl etmək
C)Fikrin mənalı ifadə olunması
D)Nitqin dəqiqliyinə riayət etmək
E)Leksik qayda-qanunlara riayət etmək

454. İş və hərəkətin miqdarını və dərəcəsini bildirən zərflər necə adlanır?

A) Miqdar zərfi
B) Zaman zərfi
C) Yer zərfi
D) Tərzi-hərəkət zərfi
E) Heç biri

455.Nitqin ifadəliliyi hansı sahədə özünü göstərir?

A) Bədii natiqlikdə
B) Siyasi natiqlikdə
C)Inzibati idarə natiqliyində
D)Akademik natiqlikdə
E)Inzibati idarə natiqliyində

456. Qeyri-mədəni nitqdə əsas yeri nə tutur?

A) Tamahkarlıq, pozğunluq, ədəbsizlik
B)Nitq əlaqələri təhrif olunur
C)Cəmiyyətdə öz iqtisadi marağını görür
D)Tərəqqinin obyektiv qanunlarına qarşı qoyur
E) Fikir şüurlu şəkildə pozulur
457. Yazılı nitqin xüsusiyyətlərini göstər:

1. 
   Bu nitq yazılır və oxunur.
   
2. 
   Bu nitqdə elmi, texniki, siyasi və s. terminlər çox işlədilir.
   
3. 
   Ədəbi dilin əsasında formalaşib inkişaf edir.
   
4. 
   Yazılı nitqdə şifahi nitq ünsürlərini əks etdirən durğu işarələrindən istifadə edilir.
   
5. 
   Yazılı nitq hər hansı yazının nəsildən-nəslə keçməsində əsas rol oynayır.
   

A) Hamısı
B) 1, 2, 4
C) 1, 5
D) 2, 4, 5
E) 1, 3

458. Şifahi nitqin xüsusiyyətlərinə aid deyil:

A) Şifahi nitqdə elmi, texniki, siyasi və s. terminlərdən çox istifadə edilir.
B) Şifahi nitq danışılır, eşidilir.
C)Şifahi nitqin leksikasında hamıya aydın, ümumişlək sözlərə daha çox yer verilir.
D)Şifahi nitqdə cümlələr qısa və sadə olur.
E)Şifahi nitqdə danışıq dilin xüsusiyyətləri mühafizə olunur.

459. Bunlardan şifahi nitqdə istifadə olunanlar hansılardır?

1) bu nitqdə yarımçıq cümlələrdən, qısa replikalardan istifadə edilir.
2) intonasiya, fasilə və s. vasitələrdən istifafə edilir.
3) mimika, jest və s. hərəkətlər özünü göstərir.
4) bu nitqin axını sürətli olur.
5) cümlələr əsasən qısa və sadə olur.
A) Hamısı
B) 1, 5
C)2, 4
D)2, 5
E) 1, 3

460. Hansı söz düz yazılmışdır?

A) Köpüklü
B) Əlbətdə
C) Təksir
D) Xəsdə
E) Apastrof

461. Ədəbi dil hansı üslubdan ibarətdir?

A) Fərdi üslubdan
B) Funksional üslubdan
C)Mətbuat üslubundan
D)Rəsmi, əməli, publisistik üslubdan
E)Yalnılz bədii üslubdan

462. Dialoji nitqin formaları hansılardır?

1) söhbət və danışıq dialoqu
2)sual-cavab dialoqu
3)müsahibə dialoqu
4) müzakirə dialoqu
A)Hamısı
B) 2, 1
C) 3, 4
D) 2, 4
E) 1, 3

463. Verilmiş sənədi müəyyənləşdirin:“Əleyev İlham Kərim oğlu, həqiqətən, Azərbaycan Texnologiya Universitetinin I kurs tələbəsidir”

A) arayış
B) ərizə
C) akt
D) protokol
E) bildiriş
464. Hansı sıra rəsmi sənədlərdən ibarətdir?
A) sərəncam, fərman
B) arayış, etiket
C) ərizə, bildiriş
D) izahat, tərcümeyi-hal
E) protokol, reklam

465. Hansı işgüzar sənəd deyil?

A) cinayət məcəlləsi
B) etibarnamə
C) qəbz
D) elan
E) izahat

466. Elanla bağlı verilmiş fikirlərdən biri yanlışdır:

A) Şəxsin öz xətti ilə yazılmalıdır.
B) Məlumatın mahiyyəti, məzmunu aydın qeyd olunmalıdır.
C) Məlumatın vaxtı, saatı dəqiq göstərilməlidir.
D) Məlumatın kim tərəfindən verilməsi göstərilməlidir.
E) Tədbirin keçiriləcəyi yer qeyd edilməlidir.

467. Yalnız biri işgüzar sənədlərin əsas xüsusiyyətlərinə aiddir:

A) Xüsusi dövlət əhəmiyyəti daşımır, standart formaya malik olur.
B) Həcmcə böyük olur.
C) Bədii üslub elementlərindən geniş istifadə edilir.
D) Mütəxəssislər tərəfindən tərtib olunur.
E) Mühüm hüquqi məzmuna malik olur.

468. “Mülahizə” sözünün leksik xüsusiyyətləri ilə bağlı səhv fikir hansıdır?

A) Sinonimi “mübahisə” sözüdür.
B) Omonimlik yarada bilmir.
C) “Fərziyyə” sözü ilə sinonimdir.
D) Leksik mənasına görə “irəli sürülən fikir” deməkdir.
E) Təkmənalıdır.

469. Hansı işgüzar sənəd fərdin özü tərəfindən hazırlanmır?

A) arayış
B) izahat
C) ərizə
D) tərcümeyi-hal
E) etibarnamə

470. Məktub sözü hansı mənşəlidir?

A) ərəb
B) türk
C) fars
D) tatar
E) monqol

471. Verilmiş sənədi müəyyənləşdirin: